သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာ ေဆးစစ္ျခင္း အသစ္ျပ႒ာန္းခ်က္

၁။ အသက္ ၅၇ နွစ္မွာေရာ Pap test လုပ္ဖို႔ လိုပါသလားဆရာ။ ဘယ္မွာျပျပီး လုပ္ရပါမလဲ။ ဘယ္ေလာက္ ကုန္က်ပါမလည္း သိခ်င္ပါတယ္။
၂။ ဆရာ သားအိမ္ကင္ဆာ ကာကြယ္ေဆး ထိုးၿပီးရင္ေရာ ႏွစ္စဥ္ ျပန္စစ္သင့္ပါသလားရွင့္။
ျမန္မာျပည္မွာေတာ့ ဘယ္မွာနဲ႔ ဘယ္ေလာက္ဆိုတာ မသိပါ။ ေဆာရီး။

သားအိမ္အဝ (သားအိမ္ေခါင္း) ကင္ဆာ ေဆးစစ္တာကို အရင္ကေျပာသေလာက္ တခါနဲ႔တခါ နီးကပ္စရာမလိုပါလို႔ ၂ဝ၁၂ မတ္လမွာ ထုတ္ျပန္ခ်က္ အသစ္တခု ထြက္လာပါတယ္။ တိတိက်က်ေျပာရရင္ အသက္ ၃ဝ နဲ႔ ၆၅ ႏွစ္ၾကား အမ်ိဳးသမီးမွာ Pap Test နဲ႔ HPV Test ေတြက ေကာင္းေနရင္ အရင္ကလို ၃ ႏွစ္တခါ မဟုတ္ေတာ့ဘဲ၊ ၅ ႏွစ္မွသာတခါ စစ္ဘို႔ လိုပါမယ္။

• ဒီသတင္းထဲက HPV ဆိုတာ Human Papillomavirus ၾကြက္ႏို႔ျဖစ္ေစတတ္တဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ ကိုေျပာတာပါ။ တကယ္လို႔ Pap test တခုထဲသာ အားကိုးသူဆိုရင္ေတာ့ ၂ဝဝ၃ ကတည္းကျပဌာန္းထားခဲ့သလိုဘဲ၊ ၃ ႏွစ္တခါ ေဆးစစ္ရပါမယ္။
• အရင္ USPSTF guidelines လမ္းညႊန္ခ်က္အရ အမ်ိဳးသမီးတိုင္း အသက္ ၂၁ ႏွစ္ေရာက္ရင္ ဒါမွမဟုတ္ လိင္မႈကိစၥ တက္ၾကြလာတဲ့အသက္ေနာက္ ၃ ႏွစ္အတြင္း (ဘယ္ရက္က ေစာေစာ) သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာ အတြက္ ေဆးစစ္ဘို႔ ျဖစ္တယ္။
• ကံေကာင္းတာက အသက္ ၂ဝ ေက်ာ္စ မိန္းကေလးေတြမွာ HPV infections ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ကူးစက္ခံရေပမဲ့ ေဆးမကုဘဲလဲ ေပ်ာက္သြားႏိုင္ၾကတယ္။
• အသက္ ၆၅ ႏွစ္ေက်ာ္ရင္ ေနာက္ဆံုး စမ္းတံုးက Pap tests ၃ ခါဆက္တိုက္၊ HPV tests ၂ ခါဆက္တိုက္ အႏုတ္ျပတယ္တိုရင္ ေနာက္ထပ္ ၁ဝ ႏွစ္အတြင္းမွာ ေဆးစစ္စရာ မလိုေတာ့ပါ။
• အမ်ိဳးသမီးၾကီးေတြမွာ Advanced precancer ကင္ဆာ-မျဖစ္ခင္အဆင့္လို႔ ေဆး-ရာဇဝင္ ရွိထားရင္ေတာ့ အႏွစ္ ၂ဝ ၾကာ ေဆးဆက္စစ္ရပါမယ္။
• တကယ္လို႔ သားအိမ္ထုတ္တံုးက သားအိမ္အဝကိုပါ ထုတ္ထားရသူဆိုရင္၊ ေနာက္ျပီး ေဆးစစ္ခ်က္ေတြကလဲ ရွင္းေနသူဆိုရင္ေတာ့ ေဆးစစ္ဘို႔ မလိုေတာ့ပါ။
• လမ္းညႊန္ခ်က္ထဲမွာ အရင္က Cervical cancer ျဖစ္ဘူးရင္၊ ဒါမွမဟုတ္ Diethylstilbestrol (DES) (အီစထိုဂ်င္) ေဆး ရဘူးထားရင္၊ ဒါမွမဟုတ္ HIV ခုခံအားက်ေနသူျဖစ္ရင္ ေဆးစစ္တာ ပိုနီးကပ္ရပါမယ္။

သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာ ဆိုတာ
(သားအိမ္ေခါင္း) လို႔လဲေခၚတယ္။ သားအိမ္အဝမွာရွိတဲ့ (ဆဲလ္) ေလးေတြက ပံုမွန္မဟုတ္ ျဖစ္လာတာ၊ ေဘးျပန္႔လာတာကို ေခၚတယ္။ ေစာေစာသိျပီး ေဆးကုသရင္ အလြန္ သက္သာရာ ရတယ္။ ေပ်ာက္ေအာင္ ကုႏိုင္တယ္လို႔ေတာင္ ေျပာႏိုင္တယ္။

ေရာဂါလကၡဏာေတြ
• ဗဂ်ိဳင္းနားကေန တခုခုဆင္းမယ္၊
• ၾကားရက္ေသြးဆင္းမယ္၊
• ေသြးဆံုးျပီးတာ မွန္ေပမဲ့ ေသြးဆင္းလာမယ္၊
• လိင္ဆက္ဆံစဥ္မွာ နာစရာမဟုတ္ဘဲ နာမယ္၊ ေသြးဆင္းမယ္၊

အမ်ားဆံုးျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ တရားခံ
(HPV) ေခၚတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ အုပ္စုျဖစ္တယ္။ အမ်ိဳးအစား ခိုးသား ၄ဝ ရွိတယ္။ တခ်ိဳ႕က ပိုျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ Genital HPV infections လိင္လမ္းကို ဒီပိုးမ်ိဳးဝဝင္ေပမဲ့ အမ်ားအားျဖင့္ သူ႔ဖါသူေပ်ာက္ႏိုင္ပါတယ္။ မေပ်ာက္ဘဲ နာတာရွည္ ျဖစ္လာရင္ေတာ့ သားအိမ္အဝက (ဆဲလ္) ေတြ မူေျပာင္းလာမယ္။ ဒါကေန ကင္ဆာျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ၉ဝ% ေသာ သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာက ဒါကေနျဖစ္တယ္။

HPV ပိုးဝင္တဲ့ လကၡဏာေတြ
ပိုးဝင္တာခံရေပမဲ့ ဘာမွမျဖစ္သလိုေနႏိုင္တယ္။ သူ႔အလိုလိုလဲ ေပ်ာက္ႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳကအမ်ိဳးအစားေတြက လိင္လမ္း-ေရယံုျဖစ္ေစတယ္။ ဒီအမ်ိဳးအစားေတြက ကင္ဆာ ျဖစ္ေစတာေတြနဲ႔ မတူၾကပါ။ လိင္လမ္း-ေရယံုကေနလဲ ေဆးမကုေပမဲ့ ကင္ဆာကို ေျပာင္းမသြားေစပါ။ ဘာမွ ဒုကၡမေပးေသးတဲ့ အေကာင္ေတြကသာ ကင္ဆာျဖစ္လာေစႏိုင္တယ္။ အဲလိုရွိေနတာ ႏွစ္ေတြနဲ႔ၾကာေနႏိုင္တယ္။

ဘယ္လိုလူေတြမွာ အႏၲရာယ္ရွိသလဲ
ေယာက္်ားျဖစ္ျဖစ္၊ မိန္းမျဖစ္ျဖစ္ လိင္ဆက္ဆက္မႈရွိသူေတြမွာသာ ပိုအျဖစ္မ်ားတယ္။ လိင္ဆက္ဆံရာကေန တခ်ိန္ခ်ိန္မွာ တေယာက္ေယာက္ဆီကေန ပိုးကူးစက္လာတာ ခံရႏိုင္တယ္။ ဘာမွခံစားေနရတာ မဟုတ္ေပမဲ့ သူမ်ားကိုေတာ့ ကူးစက္ေစႏိုင္တယ္။ (ကြန္ဒြမ္) သံုးတာက အမ်ားၾကီး အခြင့္အလမ္း နည္းေစတယ္။ လံုးဝ မကူးဘူးေတာ့ မေျပာႏိုင္ပါ။ HPV ပိုးေတြဟာ သားအိမ္အဝသာမက၊ ဗဂ်ိဳင္းနား = ေမြးလမ္းေၾကာင္း၊ မိန္းမကိုယ္၊ ေယာက္်ား လိင္အဂၤါ၊ ေယာက္်ား-မိန္းမ စအိုနဲ႔ ခံတြင္း-ကင္ဆာေတြလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္ေသးတယ္။

HPV ပိုးကေန ကင္ဆာ ဘယ္လိုျဖစ္လာသလဲ
ကင္ဆာျဖစ္ေစဘို႔ မ်ားတဲ့ပိုးအမ်ိဳးအစား ကူးစက္တာခံထားရရင္ ကိုယ္ထဲမွာ အၾကီးေနရာကေန သားအိမ္အဝမွာ ရွိၾကတဲ့ (ဆဲလ္) ေလးေတြကို မူ-ပံုစံေျပာင္းေစမယ္။ ဒီအဆင့္ကို ကင္ဆာမျဖစ္ခင္ေျပာင္းလဲမႈလို႔ ေခၚတယ္။ ကင္ဆာလူနာ မဟုတ္ပါ။ ၾကာလာရင္ေတာ့ ကင္ဆာ-ဆဲလ္ေတြ ျဖစ္လာခ်င္ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ေဘးကိုျပန္႔လာမယ္။

ျဖစ္ႏိုင္ေျခမ်ားသူေတြ
• အျဖဴမဟုတ္တဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြ၊
• ေဆးလိပ္ေသာက္သူေတြ၊
• ကေလးေမြး မ်ားသူေတြ၊
• ကိုယ္ဝန္တားေဆး ႏွစ္ရွည္လမ်ား သံုးသူေတြ၊
• HIV ခုခံအားက်ဆင္းေနသူေတြ။

Pap Test (ပက္ပ္-တက္စ္) ဆိုတာ
အလြန္ေအာင္ျမင္တဲ့ စမ္းသပ္နည္းတခုျဖစ္တယ္။ အစမ္းခံရတာ မနာဘူး။ ထံုေဆးသံုးပါတယ္။ သားအိမ္အဝကို ဂြမ္းစေလးနဲ႔သုတ္ယူတာသာ ျဖစ္တယ္။

Pap Test Abnormal မေကာင္းဘူးဆိုတာ
မေကာင္းတာေလး နဲနဲေတြ႔တယ္လို႔ဆိုရင္ ေဆးထပ္စစ္ရမယ္။ လိုအပ္ရင္ Colposcopy ကရိယာနဲ႔ၾကည့္မယ္။ လိုေသးရင္ Biopsy အသားစေလးျဖတ္ယူျပီး စစ္မယ္။ Precancerous abnormal cells ေတြ႔ေနရင္ ထုတ္ျပစ္ေပးမယ္။ ဖ်က္ဆီးေပးမယ္။

ေစာေစာသိဘို႔
တခါတေလ Pap test သာမကဘဲ HPV DNA Test ကိုလည္းလုပ္မယ္။ High-risk forms of HPV ပိုးအမ်ိဳးအစားကို ခြဲျခားတာ ျဖစ္တယ္။ ကင္ဆာျဖစ္ေစတဲ့ အေကာင္လား သိခ်င္လို႔ပါ။ အသက္မငယ္သူေတြကို လုပ္တာမ်ားတယ္။ Pap test က မူမွန္တာေတြလို႔လဲ အရြယ္ငယ္ငယ္-ၾကီးၾကီး လုပ္မယ္။

Biopsy (ဘိုင္ေအာ့ပ္စီ)
အသားစ ျဖတ္ယူစစ္ေဆးနည္းနဲ႔ ေရာဂါကို ေသျခာေစရတယ္။ Cervical tissue သားအိမ္အဝက (တစ္ရွဴးစ) ကိုစစ္တာပါ။ ပံုမွန္ (ဆဲလ္) ေတြလား၊ Precancerous cells ကင္ဆာမျဖစ္ခင္ (ဆဲလ္) ေတြလား၊ Cancer cells ကင္ဆာ-ဆဲလ္ေတြလား မွန္ဘီလူးနဲ႔ စစ္တယ္။ ေမ့ေဆးလိုတယ္။

သားအိမ္ဝကင္ဆာ အဆင့္မ်ား
1. Stage 0 ကင္ဆာ-ဆဲလ္ေတြက သားအိမ္အဝ မ်က္ႏွာျပင္မွာသာရွိေနေသးခ်ိန္၊
2. Stage I ကင္ဆာ-ဆဲလ္ေတြက သားအိမ္အဝကေန ေဘး-တျခားမေရာက္ေသးခ်ိန္၊
3. Stage II ကင္ဆာ-ဆဲလ္ေတြက ဗဂ်ိဳင္းနား အေပၚပိုင္းအထိသာေရာက္ေသးခ်ိန္၊
4. Stage III ကင္ဆာ-ဆဲလ္ေတြက ဗဂ်ိဳင္းနားေအာက္ပိုင္းေရာက္ျပီး ဆီးလမ္းကိုလဲ ပိတ္ခ်င္ပိတ္လာခ်ိန္၊
5. Stage IV ဆီးအိမ္၊ အစာေဟာင္းအိမ္၊ တျခားေနရာေတြအထိေရာက္ေနခ်ိန္။

ခြဲစိတ္ကုသနည္း
Stage II ထက္မေက်ာ္ေသးရင္ ခြဲစိတ္မယ္။ Hysterectomy သားအိမ္နဲ႔တခါတည္း သားအိမ္အဝကိုပါ ထုတ္ျပစ္မယ္။ ေဘးနားက ထုတ္သင့္တာေတြလဲ ထုတ္မယ္။ ဥပမာ သားအိမ္ျပြန္၊ မ်ိဳးဥအိမ္၊ (လင့္ဖ္-ႏုတ္) တက္ေစ့ေတြ။

Radiation ဓါတ္ကင္ျခင္း
External radiation therapy ေခၚတယ္။ High-energy X-rays ျပင္းအားမ်ားတာသံုးတယ္။ ကင္ဆာ-ဆဲလ္ေတြကို ေသေစတယ္။ ခြဲစိတ္တံုးက မျမင္ႏိုင္လို႔ က်န္ေနတာရွိရင္လဲ ေသေစမယ္။ Internal radiation နည္းကို Brachytherapy ေခၚတယ္။ ေရဒီယိုသတၲိၾကြပစၥည္းကို ကင္ဆာေနရာမွာ ထည့္ေပးနည္း ျဖစ္တယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ဓါတ္ကင္နည္းနဲ႔ ေဆးေပးကုသနည္း တြဲလုပ္ေပးတယ္။ ေဆးအျပင္းေတြေၾကာင့္ ေသြးျဖဴဥနည္းတာ၊ ေမာပန္းတာ၊ အစာမေက်တာ၊ ပ်ိဳ႕-အန္တာ၊ ဝမ္းပ်က္တာေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။

Chemotherapy ေဆးေပးကုသနည္း
ေဆးေၾကာင့္ တကုိ္ယ္လံုးမွာ ေရာက္ေနသမွ် ကင္ဆာ-ဆဲလ္ေတြကို သက္ေရာက္ေစႏိုင္တယ္။ ျပန္႔ေနတဲ့အဆင့္အတြက္ အသံုးက်တယ္။ ေမာပန္းတာ၊ ဆံပင္ကြ်တ္တာ၊ ေသြးယိုလြယ္တာ။ ပ်ိဳ႕-အန္တာ၊ အစားပ်က္တာေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
ကင္ဆာျဖစ္ေနလို႔ကုသတာကေန လူကိုေတာ့ ပင္ပန္းႏြမ္းနယ္ေစမွာ အမွန္ပါ။ ဒါေပမဲ့ အဆိုးၾကီးအတြက္ ဒိေလာက္မဆိုးတာနဲ႔ လဲရတာ ေကာင္းေစပါတယ္။ အစာအာဟာရျပည့္ဝ-မွ်တေအာင္စားပါ။ လူကလဲ တတ္စြမ္းသေလာက္ တက္ၾကြမႈရွိေနပါေစ။ သက္ေတာင့္သက္သာ ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။

သားအိမ္-ကင္ဆာကို ေဆးကုရတာကေန ကေလးမရေစတာျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ေစာေစာသိလို႔ ေဆးေသျခာကုသရင္ တခ်ိန္မွာ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ႏိုင္ပါေသးတယ္။

ဘယ္ေလာက္ၾကာၾကာ ေကာင္းေနမွာလဲ။ ေစာေစာသိတာ၊ ေဆးကုသနည္းေတြအေပၚ မူတည္တယ္။ ကိုယ္ခံအားအေပၚလဲ မူတည္တယ္။ ၁၅% ကေန ၉၃% အထိ ၅ ႏွစ္သက္တမ္းရွိတယ္လို႔ ေလ့လာမႈေတြကဆိုတယ္။ ဒီကိန္းဂဏန္းေတြက ၂ဝဝဝ နဲ႔ ၂ဝဝ၃ တံုးကရထားတာမို႔ ေနာက္ပိုင္းမွာ ပိုေကာင္းစရာသာရွိပါတယ္။ တေယာက္နဲ႔တေယာက္ မတူတာကို ကံတရားလို႔ေျပာရင္ မွန္ပါတယ္။

Cervical Cancer Vaccine ကာကြယ္ေဆး
Cervarix နဲ႔ Gardasil ဆိုျပီး ကာကြယ္ေဆး ၂ မ်ိဳးရွိေနျပီ။ ၆ လအတြင္း ၃ ခါထိုးရမယ္။ သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာကို ၇ဝ% ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ Gardasil ေဆးက Genital warts ကိုျဖစ္ေစတဲ့ ပိုး ၂ မ်ိဳးကိုပါ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ ကာကြယ္ေဆးကို အသက္ ၁၁-၁၂ ႏွစ္ သမီးအရြယ္ကတည္းက ထိုးဘို႔ CDC က အၾကံျပဳထားတယ္။ ငယ္တံုးက မထိုးရေသးရင္ ၁၃ ႏွစ္ကေန ၂၆ ႏွစ္အထိလဲ ထိုးသင့္ပါတယ္။

Screening for cervical cancer သားအိမ္ဝ ကင္ဆာ စစ္ေဆးျခင္း
အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ဒုတိယအမ်ားဆံုး ျဖစ္တဲ့ Cervical cancer သားအိမ္ဝ ကင္ဆာ ဆိုတာ HPV (16, 18, 31, 33) စတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ အမ်ိဳးအစားေတြ ကူးစက္တာ ခံရျပီးေနာက္မွာ ျဖစ္လာတာလို႔ ယံုၾကည္ရတယ္။ တကမာၻလံုးမွာ ႏွစ္တိုင္း လူနာသစ္ ၅ သိန္းေတြ႔ေနရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေစာေစာစီစီးသိေအာင္ မျဖစ္မေနစစ္ေဆးေနသင့္တယ္။ Cervical dysplasia ဆိုတဲ့အဆင့္မွာသိရရင္ သိပ္ေကာင္းတယ္။ ရွိ-မရွိစမ္းတာကို Papanicolaou (Pap) smear ေခၚတယ္။ ဒါစမ္းရင္းနဲ႔ သားအိမ္ဝမွာ တျခားျဖစ္ေနတာကိုလဲ သိႏိုင္ေသးတယ္။ Pap smear မလုပ္ႏိုင္တဲ့ေနရာေတြမွာ မ်က္စိနဲ႔စစ္ျပီး၊ acetic acid ဒါမွမဟုတ္ Lugol iodine နဲ႔ စမ္းတာလဲ အက်ိဳးရွိတယ္။ STI ရွိတဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြကို အရြယ္မေရြး Pap smear စမ္းသင့္တယ္။ မ်ားမ်ားစားစား ေတြ႔တာေတာ့ မဟုတ္ပါ။

HPV ကို ကာကြယ္တဲ့ Vaccines ေဆးရွိေနျပီ။ သားအိမ္ဝ-ကင္ဆာ ၇ဝ% ကိုျဖစ္ေစတဲ့ HPV types 16 and 18 ကို ကာကြယ္မယ္။ WHO ကေတာ့ မိန္းကေလး အသက္ ၁၁-၁၂ ႏွစ္ကစျပီးထိုးခိုင္းတယ္။ အေမရိကားမွာ ၉ ႏွစ္သမီးေတြကို စထိုးတယ္။ ၆ လ အတြင္းမွာ ၃ ခါထိုးရတယ္။ ပဌမတခါထိုး၊ ဒုတိယတခါကို ေနာက္ ၁-၂ လမွာထိုးျပီး တတိယတခါကို ပဌမတခါရဲ႕ေနာက္ ၆ လ အၾကာမွာထိုးတယ္။ ကာကြယ္ေဆးထိုးထားေပမဲ့ ကင္ဆာအတြက္ ေဆးစစ္ေနသင့္တယ္။ က်န္တဲ့ပိုးေတြကို မကာကြယ္ႏိုင္လို႔ျဖစ္တယ္။

ကိုးကားခ်က္။ Management of Sexually Transmitted Infections Regional Guidelines (WHO) 2011
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ - သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာ ေဆးစစ္ျခင္း အသစ္ျပ႒ာန္းခ်က္