‘အေညာ္’ ဘာလဲ၊ ဘယ္လဲ?

🍲🔥💨🍲🔥💨🍲🔥💨

 က်ေနာ္တုိ႔ငယ္ငယ္ကထဲက ခဏခဏ ၾကားဖူးခဲ့တဲ့ ‘အနာရွိရင္ အေညာ္မမိေစနဲ႔ေနာ္…’ ဆုိတဲ့စကားထဲက အေညာ္ဟာ က်ေနာ္တုိ႔အတြက္ေတာ့ ဒဏၰာရီလုိလို ပံုျပင္လုိလို ျဖစ္ေနတာၾကာခဲ့ပါၿပီ… က်ေနာ္တုိ႔သင္ခဲ့ရတဲ့ အနာက်က္ေႏွးေစတဲ့အေၾကာင္းေတြ (Factors Influencing Wound Healing) ထဲမွာေတာ့ အေညာ္ (Fumes) ဟာ အခ်က္အလက္တစ္ခုအေနနဲ႔ မပါဝင္ခဲ့ပါဘူး… ဒါေပမယ့္ အနာက်က္ေႏွးေစတဲ့ အေၾကာင္းေတြထဲမွာပါတဲ့ ေအာက္စီဂ်င္လံုလံုေလာက္ေလာက္ရရွိျခင္း (Oxygenation) နဲ႔ေတာ့ သြယ္ဝိုက္ၿပီး သက္ဆုိင္ရင္ သက္ဆုိင္ႏုိင္ပါတယ္…

 က်ေနာ္တုိ႔သိခဲ့တဲ့ အနာက်က္ေႏွးေစတဲ့အေၾကာင္းေတြကို ဒဏ္ရာတဝိုက္မွာျဖစ္တဲ့အေၾကာင္းရင္း (Local Factors) နဲ႔ ကုိယ္ခႏၶာရဲ႕ က်န္တဲ့စနစ္ေတြေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့အေၾကာင္းရင္း (Systemic Factors) ေတြဆုိၿပီး ခြဲျခားေျပာၾကပါတယ္… အခုေဆာင္းပါးမွာေတာ့ အဲ့ဒီလို မခြဲျခားဘဲ ေဖာ္ျပမွာျဖစ္ပါတယ္… အခုေဖာ္ျပတဲ့အခ်က္ေတြကို အေသးစိတ္သိခ်င္ရင္ ေနာက္ဆက္တြဲမွာ ထပ္ၿပီး ဖတ္ရွဳေလ့လာႏုိင္ပါတယ္… က်ေနာ္တုိ႔သိခဲ့တဲ့ အနာက်က္ေႏွးေစတဲ့အေၾကာင္းေတြကေတာ့-

၁။ ေအာက္စီဂ်င္လံုလံုေလာက္ေလာက္မရတာ၊ (Oxygenation)
၂။ ခ်ဳပ္ႀကိဳးတင္းလြန္းတာ၊(Wound Tension)
၃။ ဒဏ္ရာရတဲ့ေနရာ၊ (Site of Wound)
၄။ ထံုေဆးထုိးၿပီးခ်ဳပ္တာ၊ (Local Anaesthesia)
၅။ အေအးဓာတ္လြန္ကဲတာ၊ (Temperature)
၆။ အနာကုိ ေရာဂါပုိးဝင္တာ၊ (Infection)
၇။ အနာထဲမွာ ကိုယ့္ေသြးသားမဟုတ္တဲ့ ျပင္ပက ပစၥည္းတစ္ခုခုရွိတာ၊ (Foreign Body)
၈။ ပ်က္စီးပုပ္ေဆြးေနတဲ့တစ္သွ်ဴးနဲ႔ အသားစေတြရွိေနတာ၊ (Death tissue)
၉။ ဓာတ္ေရာင္ျခည္သင့္တာ၊(Radiation)
၁၀။ ဆီးခ်ဳိေသြးခ်ဳိလို အနာက်က္ေႏွးေစတဲ့ေရာဂါေတြရွိတာ၊ (Diseases)
၁၁။ အာဟာရခ်ဳိ႕တဲ့တာ၊အနာက်က္ဖုိ႔အတြက္လုိအပ္တဲ့ဗီတာမင္နဲ႔ သတၱဳဓာတ္ေတြ ခ်ဳိ႕တဲ့တာ၊ (Nutrition)
၁၂။ စတီးရြိဳက္၊ အကုိက္အခဲေပ်ာက္ေဆးလိုေဆးမ်ဳိးကို ေသာက္သံုးေနတာ၊ (Medications)
၁၃။ အရက္၊ ေဆးလိပ္ေသာက္တာ၊ (Alcohol and Smoking)
၁၄။ စိတ္ဖိစီးမွဳမ်ားတာ၊ (Stress)
၁၅။ အသက္အရြယ္ႀကီးတာ (၆၀ႏွစ္အထက္) (Old Age)
၁၆။ လိင္ေဟာ္မုန္းဓာတ္ပံုမွန္မဟုတ္တာ၊ (Sex Hormone)
၁၇။ အဝလြန္တာ၊ (Obesity) တုိ႔ပဲျဖစ္ပါတယ္…

 အေညာ္လုိ႔ ေျပာမယ္ဆုိရင္ အေညာ္ဆုိတာ ဘာလဲဆုိတဲ့အဓိပၸါယ္ကို အရင္ရွင္းရမယ္ ထင္ပါတယ္… အေညာ္ဆုိတာကေတာ့ အားလံုးသိၿပီးတဲ့အတုိင္းပါပဲ… ရွဴမိရင္ အႏၲရာယ္ျဖစ္ေစႏုိင္တဲ့၊ အနံ႔ျပင္းတဲ့ အခုိးအေငြ႕ (ဓာတ္ေငြ႔)ေတြပါပဲ…

စားဆီ၊ ငရုတ္သီး၊ ဟင္းခ်က္စရာ တစ္ခုခုကို ေၾကာ္ေလွာ္ရာကေန ထြက္လာတဲ့အခုိးအေငြ႔၊ အနံ႔၊ ကတၱရာကုိ အရည္ႀကိဳရင္ထြက္လာတဲ့ အခုိးအေငြ႔၊ ျခင္ေဆးလို ေလာင္ကၽြမ္းရာကထြက္လာတဲ့အခိုးအေငြ႔၊ ကားအိတ္ေဇာ က ထြက္လာတဲ့ ဓာတ္ေငြ႕၊ ေက်ာက္မီးေသြးဓာတ္ေငြ႔၊ ယမ္းေငြ႕ စသည္ျဖင့္ အေညာ္အမ်ဳိးမ်ဳိးရွိၾကပါတယ္… အဲ့ဒီအေညာ္ေတြထဲမွာ က်ေနာ္တုိ႔ရဲ႕ က်န္းမာေရးကို ထိခုိက္ေစတဲ့ ဓာတ္ေငြ႕ေတြ အမ်ားႀကီးပါပါတယ္… ဥပမာအားျဖင့္ ကားအိတ္ေဇာကထြက္တဲ့ မီးခုိးေငြ႕ထဲမွာ Carbon monoxide, Sulfur dioxide, nitrogen oxides, formaldehyde, Hydrocarbon (Benzene) နဲ႔ တျခားဓာတ္ေငြ႔ေတြပါဝင္ၿပီး အမ်ားႀကီးရွဴမိမယ္ဆုိရင္ ရွဴသြင္းမိတဲ့လူကို အႏၲရာယ္ျဖစ္ေစႏုိင္ပါတယ္… အခ်ိန္အၾကာႀကီး အၿမဲလုိလုိရွဴေနမိမယ္ဆုိရင္ ေသြးကင္ဆာေရာဂါ အပါအဝင္ တျခားကင္ဆာေရာဂါေတြပါ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္… အစားအေသာက္ေတြကို ဆီနဲ႔ေၾကာ္လုိ႔ထြက္လာတဲ့အေညာ္ေငြ႕မွာလည္း PAHs လို႔ အတုိေကာက္ေခၚတဲ့ Polycyclic Aromatic Hydrocarbons (Benzene) ေတြ၊ Acrolein နဲ႔ Acetaldehyde စတဲ့ ဓာတ္ေငြ႕ေတြထြက္လာၿပီး အဆုတ္ကိုထိခုိက္တဲ့အတြက္ အေညာ္နဲ႔ထိေတြ႕မိတဲ့ စားဖိုမွဴးအမ်ားစုဟာ အဆုတ္ကင္ဆာေရာဂါ ျဖစ္ႏုိင္ေျခ ျမင့္မားပါတယ္… ေလ့လာမွဳတစ္ခုအရ စားသံုးဆီေတြကုိေၾကာ္ရာကေန ထြက္လာတဲ့ PAHs ဓာတ္ေငြ႔ ၁၆ မ်ဳိးက ကင္ဆာေရာဂါျဖစ္ေစတဲ့ ဂုဏ္သတၱိရွိတယ္လုိ႔ သိရပါတယ္…

 အေညာ္ေတြအားလံုးလုိလုိမွာပါဝင္တဲ့ဓာတ္ေငြ႕က PAHs ေတြပါပဲ… PAHs ျဒပ္ေပါင္းေတြျဖစ္တဲ့ Benzene ဆုိတာက ကာဗြန္ဓာတ္ေငြ႕နဲ႔ ဟုိက္ၿဒိဳဂ်င္ဓာတ္ေငြ႕ကုိ ေပါင္းစပ္ထားတဲ့ ျဒပ္ေပါင္းတစ္မ်ဳိးပါ… PAHs ဓာတ္ေငြ႕မွာ ျဒပ္ေပါင္း အမ်ဳိးအစား ၁၅၀ ေက်ာ္ရွိပါတယ္… ကင္ဆာျဖစ္ေစႏုိင္တဲ့အထိ အက်ဳိးသက္ေရာက္မွဳရွိတဲ့ PAHs ဓာတ္ေငြ႕က ၁၄ မ်ဳိး ရွိပါတယ္… PAHs အေညာ္ေတြဟာ က်ေနာ္တုိ႔ရဲ႕ ခႏၶာကုိယ္ထဲကုိ အသက္ရွဴသြင္းတာရယ္၊ ေၾကာ္ေလွာ္ထားတဲ့အစားအစာေတြကို ဝါးၿမိဳမိတာေတြရယ္ ေၾကာင့္ ဝင္ေရာက္လာႏုိင္ပါတယ္… ဒီေဆာင္းပါးမွာေတာ့ အေညာ္ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ကင္ဆာအေၾကာင္းထက္ အနာက်က္ ေႏွးေစတဲ့ ေၾကာင္းက်ဳိးတရားအပုိင္းကုိပဲ ေဖာ္ျပေပးမွာျဖစ္ပါတယ္…

 ဒီ PAHs ဓာတ္ေငြ႕ (အေညာ္) ေတြကို ရွဴသြင္းမိျခင္းအားျဖင့္ က်ေနာ္တို႔ရဲ႕ DNA (Deoxyribonucleic acid) လို႔ေခၚတဲ့ မ်ဳိးဗီဇႏွစ္ပင္လိမ္အမွ်င္ကုိ ထိခုိက္မွဳျဖစ္ေစႏုိင္ပါတယ္… ဘယ္လုိထိခုိက္ေစသလဲဆုိရင္  ‘Indicator Lesion’ 8-hydroxy-2’-deoxyguanosine ျဖစ္ေစတဲ့အျပင္ ခရိုမိုဇုမ္း (Chromosomes) လို႔ေခၚတဲ့ မ်ဳိးဗီဇအစုကို ေဖာက္ျပန္ေစတာ(Chromosomal Aberrations)မို႔ DNA ရဲ႕ ဗီဇမွ်င္ေတြ ၿပိဳကြဲပ်က္စီးေစတာျဖစ္ပါတယ္… အဲ့ဒီလုိျဖစ္တာနဲ႔ တခ်ိန္ထဲမွာပဲ ဒီအေညာ္ေငြ႕ေၾကာင့္ တစ္သွ်ဴးေတြေရာင္ရမ္းၿပီး ဒဏ္ရာေနရာမွာ သြင္ျပင္မ်ဳိးစံုရွိတဲ့ ေသြးျဖဴဥေတြ [Polymorphonuclear leukocytes (neutrophilic granulocytes)] စုပံုေရာက္ရွိလာေစပါတယ္… ဒါ့အျပင္ Reactive Oxygen Species (ROS) လို႔ေခၚတဲ့ ေအာက္စီဂ်င္ဓာတ္ျပဳအစုအေဝးေတြကိုလည္း မၾကာခဏ လႊတ္ထုတ္ေပးၿပီး မ်ဳိးဗီဇအစုကို ေဖာက္ျပန္ေအာင္ ျပဳလုပ္ေပးပါတယ္… အဲ့ဒီလုိေဖာက္ျပန္ေစတာေၾကာင့္ အနာက်က္ေႏွးတာအျပင္ ကင္ဆာလုိေရာဂါေတြ ျဖစ္လာေစႏုိင္ပါတယ္…

 PAHs ဓာတ္ေငြ႕နဲ႔ ထိေတြ႔မွဳရွိေနတဲ့ အနာဆီကို ေသြးျဖဴဥေတြ ေရာက္ရွိလာၿပီဆုိရင္ DNA-reactive PAH diol-epoxides လို႔ေခၚတဲ့ ဓာတ္အစုေတြကို ထပ္ထြက္လာေစတာေၾကာင့္ မ်ိဳးဗီဇအမွ်င္ထိခုိက္မွဳကို ပုိၿပီး ဆိုးရြားေစပါတယ္… မ်ဳိးဗီဇအမွ်င္ကို ထိခုိက္မွဳျဖစ္ေစတဲ့အျပင္ ခရိုမိုဇုမ္း မ်ဳိးဗီဇအစုကိုပါ အထပ္ထပ္ေဖာက္ျပန္မွဳေတြ ျဖစ္ေစႏုိင္ပါတယ္… ဒီလုိျဖစ္စဥ္ေတြေၾကာင့္ အနာက်က္ေႏွးေစတဲ့အျပင္ အေရျပားကင္ဆာကုိျဖစ္ေစတဲ့ အဓိကျဒပ္ေပါင္းေတြ (Parent compounds in skin tumorigenesis) ကိုပါ ထြက္လာေစႏုိင္ပါတယ္…

 က်ေနာ္တုိ႔ေတြဟာ ေန႔စဥ္နဲ႔အမွ် အခ်ိန္တုိင္းလိုလုိ အေညာ္ဓာတ္ေငြ႕မ်ဳိးစံု၊ PAHs ဓာတ္ေငြ႕မ်ဳိးစံုနဲ႔ ထိေတြ႕ေနၾကရပါတယ္… ေဆးလိပ္ေငြ႕လိုအေငြ႕ထဲမွာေတာင္ ဓာတုပစၥည္း (Chemicals) ေပါင္း ၄၀၀ - ၆၀၀ အထိပါဝင္ပါတယ္… ကင္ဆာျဖစ္ေစႏုိင္တဲ့ ဓာတ္ေငြ႕က ၁၄ ခုပဲရွိတယ္ဆုိေပမယ့္ တျခားဓာတ္ေငြ႕ေတြက ကင္ဆာျဖစ္မယ့္ဓာတ္ေငြ႕ကို ကူညီအားေပးတဲ့ ‘Co-carcinogenic effect’ အာနိသင္ေတြရွိၾကပါတယ္…

 နိဂံုးခ်ဳပ္အေနနဲ႔ေျပာရရင္ အေညာ္ဟာ အနာက်က္တာကို ေႏွာင့္ေႏွးေစတဲ့သတၱိရွိတာေၾကာင့္ ဒဏ္ရာအနာတရျဖစ္ရင္ အေညာ္ေရွာင္ဖို႔၊ ဆီေၾကာ္ေတြမစားဖုိ႔ လုိအပ္မွာျဖစ္ပါတယ္... ဒါ့အျပင္ အနာက်က္ေႏွးေစတဲ့အေၾကာင္းေတြထဲမွာ အေညာ္ကုိ ထပ္ၿပီး ျဖည့္စြက္ႏုိင္ပါတယ္… ေနာက္ၿပီး စားဖိုမွဴးေတြ၊ အိမ္ရွင္မေတြအေနနဲ႔ အေညာ္ရဲ႕ ဆိုးက်ဳိးကုိ သတိထားၿပီး ခ်က္ျပဳတ္မယ္ဆုိရင္ က်န္းမာေရးအတြက္ ပုိၿပီး သင့္ေလ်ာ္ပါလိမ့္မယ္… အေညာ္နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေလ့လာလုိသူေတြအေနနဲ႔လည္း အေညာ္ဓာတ္ တစ္ခုခ်င္းစီမွာပါဝင္တဲ့ PAHs ဓာတ္ေငြ႕အမ်ဳိးအစားေတြ၊ ေရတုိ/ေရရွည္ အက်ဳိးသက္ေရာက္မွဳ၊ အေညာ္ကုိရွဴသြင္းတာရဲ႕ အနာက်က္ေစမွဳအေပၚသက္ေရာက္မွဳ၊ အေညာ္ရဲ႕ အနာေပၚ တုိက္ရုိက္အက်ဳိးသက္ေရာက္မွဳ စတဲ့အခ်က္ေတြကို ထပ္ၿပီး သုေတသနျပဳ ေလ့လာမယ္ဆုိရင္ ပိုၿပီး အက်ဳိးရွိႏုိင္ပါတယ္ဆုိတဲ့အေၾကာင္း အႀကံျပဳရင္း ‘အေညာ္၊ ဘာလဲ၊ ဘယ္လဲ’ ေဆာင္းပါးကို နိဂံုးကမၸတ္အဆံုးသတ္လုိက္ပါရေစဗ်…

ေဒါက္တာေနလင္းေအာင္ (ေပ်ာ္ဘြယ္)
၂.၁၀.၂၀၁၈

References:
The Carcinogenic Effects of Polycyclic Aromatic Hydrocarbons by Luch Andreas, p.420
Harmful fumes from frying – Chromatography Investigates, in News section of Chromatography Today, Sep 25 2015
Y. Zhiliang et al., 2015, Characteristics of PAHs from deep-frying and frying cooking fumes, Environmental Science and Pollution Research.
Frying and Cooking fumes by Joe Schwarcz, 20 Mar 2017
Why Are Vehicles’ Exhaust Fumes Harmful To Harmful? By Ashish, 2016 in Sicence ABC
Factors influencing wound healing by J.C. van der Meulen, 1979
Factors affecting wound healing by S. Guo and L.A. DiPietro, 2010
Local Anesthetics and Wound Healing by Prof: Milos Chvapil, 6 Dec 1979, vol.27, issue 6, in Journal of Surgical Research, p. 367 - 371

ေနာက္ဆက္တြဲ (က)

အနာက်က္ေႏွးေစေသာ အေၾကာင္းတရားမ်ား

 အနာက်က္ေႏွးေစတဲ့အေၾကာင္းတရားေတြကို အနာတဝိုက္ျဖစ္တဲ့အေၾကာင္းတရား (Local) နဲ႔ ကုိယ္ခႏၶာဖြဲ႔စည္းပံုစနစ္မွာျဖစ္တဲ့အေၾကာင္းတရား (Systemic) ရယ္လို႔ ခြဲျခားၿပီး ေျပာၾကပါတယ္… ဒါေပမယ့္ က်ေနာ္ကေတာ့ Local နဲ႔ Systemic မခြဲဘဲ အေၾကာင္းတရားတစ္ခုခ်င္းစီအလုိက္ ေရးသား ေဖာ္ျပေပးမွာျဖစ္ပါတယ္…

၁။ ေအာက္စီဂ်င္လံုလံုေလာက္ေလာက္မရရွိျခင္း (Lack of oxygen or oxygenation)

ေအာက္စီဂ်င္ဟာ ဆဲလ္ေတြရဲ႕ဇီဝျဖစ္စဥ္(Metabolism)ေတြ အတြက္အေရးႀကီးပါတယ္… အထူးသျဖင့္ ATP(Adenosine Triphosphate) ဆိုတဲ့ စြမ္းအင္ထုတ္လုပ္ေပးတဲ့ေနရာမွာပါ… ေအာက္စီဂ်င္ဟာ ေရာဂါပုိးတခ်ဳိ႕ကို ကာကြယ္ေပးတယ္၊ ေသြးေၾကာသစ္ေတြ ျဖစ္ထြန္းဖို႔ လုပ္ေဆာင္ေပးတယ္၊ epithelium လို႔ေခၚတဲ့ ေသြးေၾကာေတြ၊အဂၤါေတြရဲ႕ အျပင္ဘက္ဆံုးအလႊာကို အသစ္ျပန္ျဖစ္ေစတယ္၊ အနာကုိ ျပန္ဖာဖုိ႔အတြက္ ဖိုင္ဘာအမွ်င္ဓာတ္ျဖစ္ေစတဲ့ Fibroblast ေတြပြားမ်ားဖုိ႔ ကူညီေပးတယ္၊ Collagen Synthesis ကို ေကာင္းေစတယ္ စတဲ့ လုပ္ငန္းေတြကုိ ေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္… ဒါေၾကာင့္ ေအာက္စီဂ်င္ ေကာင္းေကာင္းမြန္မြန္ လံုလံုေလာက္ေလာက္မရရင္ အနာက်က္ ေႏွးႏုိင္ပါတယ္… ေသြးေထာက္ပံ့မွဳ အားေကာင္းေလေလ၊ ေအာက္စီဂ်င္မ်ားမ်ား ရေလေလ အနာက်က္ျမန္ေလပါပဲ…

ဒီေနရာမွာတစ္ခုေျပာခ်င္တာက ေသြးအားနည္းေရာဂါ (Anaemia) မွာေတာ့ အနာက်က္ေႏွးတာ မျဖစ္ပါဘူး… ဘာလုိ႔လဲဆိုရင္ ေသြးနီဥနည္းတယ္ဆုိေပမယ့္ ေသြးေစးျပစ္မွဳေလ်ာ့နည္းတာ၊ ေသြးေၾကာမႊားေနရာေတြမွာ ဖိအားက်တာ၊ ႏွလံုးကေန ေသြးပုိ႔မွဳမ်ားတာေတြေၾကာင့္ အနာေနရာမွာေတာ့ ေအာက္စီဂ်င္ပါဝင္မွဳက ပံုမွန္ျဖစ္ေနလုိ႔ပါပဲ…

၂။ တင္းအားမ်ားလြန္းျခင္း (Increased Wound Tension)
အနာကိုခ်ဳပ္တဲ့အခါ ခ်ဳပ္ႀကိဳးက အရမ္းတင္းလြန္းတာ (Tension) ေၾကာင့္လည္း ေသြးေၾကာမႊားေတြမွာ ေသြးေထာက္ပံ့ႏုိင္မွဳအားနည္းၿပီး အနာက်က္ေႏွးတတ္ပါတယ္…

၃။ ဒဏ္ရာရသည့္ ေနရာ (Site of Wound)
အေကြးအဆန္႔ေနရာေတြမွာျဖစ္တဲ့အနာဟာလည္း အနာက်က္ေႏွးႏုိင္ပါတယ္… အထူးသျဖင့္ မျဖစ္မေနလွဳပ္ရွားေနရတဲ့ ေျခ၊ လက္၊ တံေတာင္ဆစ္၊ ဒူးဆစ္ေတြလုိေနရာမွာျဖစ္တဲ့ အနာေတြဟာ အေကြးအဆန္႔၊ လွဳပ္ရွားမွဳမရွိတဲ့ေနရာမွာျဖစ္တဲ့ အနာေတြထက္ အနာက်က္ျမန္ပါတယ္…

၄။ ထံုေဆး  (Local Anaesthesia)
ထံုေဆးထိုးတဲ့အခါ အာရံုေၾကာနဲ႔ ေသြးေၾကာမႊားေတြ က်ံဳ႕ၿပီး Collagen စုစည္းမွဳကုိ ဟန္႔တားသလုိျဖစ္တာေၾကာင့္လည္း အနာက်က္ေႏွးပါတယ္…

၅။ အပူခ်ိန္ (Tenperature)
ပတ္ဝန္းက်င္ အေအးဓာတ္လြန္ကဲတာ (၁၂ - ၂၀ ဒီဂရီဆဲလ္ဆီးယပ္စ္ 12  ံ- 20  ံC) ေၾကာင့္ အာရံုေၾကာေတြထံု၊ ေသြးေၾကာေတြက်ံဳ႕တာေၾကာင့္ အနာက်က္ေႏွးႏုိင္ပါတယ္…ဒါေၾကာင့္ ေဆာင္းရာသီမွာ ျဖစ္တဲ့ အနာဟာ ေႏြနဲ႔မိုးမွာျဖစ္တဲ့အနာထက္ အနာက်က္တာ ပိုေႏွးပါတယ္…

၆။ ေရာဂါပုိးဝင္ျခင္း (Infections)
အနာကုိ ေရာဂါပုိးဝင္တာေၾကာင့္လည္း အနာက်က္ေႏွးေစပါတယ္…

၇။ ျပင္ပ ပစၥည္း (Foreign Body)
ႏုိင္ငံျခားကခႏၶာကုိယ္ရွိတာ အဲေလ :p ကုိယ့္ခႏၶာရဲ႕ေသြးသားမဟုတ္တဲ့ ျပင္ပ ပစၥည္းတစ္ခုခုရွိေနတာ (Foreign Body)ဆိုရင္လည္း အနာက်က္ေႏွးပါတယ္…

၈။ ပ်က္စီးတစ္သွ်ဴးမ်ား (Dead Tissues)
အနာထဲမွာ ေသြးပုပ္ျပည္ပုပ္နဲ႔ ပ်က္စီးပုပ္ေဆြးေနတဲ့ တစ္သွ်ဴးေတြရွိတာကို မဖယ္ရွားရင္လည္း အနာက်က္ေႏွးပါတယ္…

၉။ ဓာတ္ေရာင္ျခည္သင့္ျခင္း (Radiation)
ဓာတ္ေရာင္ျခည္ (Radiation)ေပးရင္လည္း ပံုမမွန္တဲ့ေရာင္ရမ္းမွဳျဖစ္စဥ္ေတြျဖစ္တာ၊ Endothelial cells, fibroblasts နဲ႔ Epithelial cells ေတြခ်ဳိ႕တဲ့သြားတာေၾကာင့္ အနာက်က္ေႏွးပါတယ္…

၁၀။ ေရာဂါမ်ား (Diseases)
နာတာရွည္ ဆီးခ်ဳိေသြးခ်ဳိေရာဂါမွာလည္း အာရံုေၾကာေတြ ထံုက်ဥ္ပ်က္စီးတာေၾကာင့္ အနာေတြျဖစ္လြယ္ၿပီး အနာျဖစ္ရင္လည္းေပ်ာက္တဲ့အခ်ိန္ ၾကာပါတယ္… ေသြးတုိးေရာဂါမွာလည္း အနာက်က္ေႏွးႏုိင္ပါတယ္…

ေသြးခဲပစၥည္းပံုမမွန္တဲ့ေရာဂါတစ္ခုခုရွိတာ၊ ေသြးက်ဲေဆး (Aspirin) ေသာက္ေနတာ (Coagulation disorders)ဆုိရင္လည္း ေသြးခဲမွဳျဖစ္စဥ္ကုိ အဟန္႔အတားျဖစ္တာမို႔ အနာက်က္ေႏွးပါတယ္…

ကုိယ္ခံအားေလ်ာ့နည္းေနတဲ့ အေျခအေနေတြျဖစ္တဲ့ ကင္ဆာ၊ ကင္ဆာေဆးသြင္းထားတဲ့လူနာ၊ ဓာတ္ကင္ထားတဲ့လူနာ၊ AIDS ေရာဂါသည္ေတြမွာလည္း အနာက်က္ေႏွးပါတယ္…

ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ (Coronary Heart Disease)၊ ေလျဖန္း၊ေလျဖတ္ေရာဂါ နဲ႔ ေသြးလည္ပတ္မွဳစနစ္အားနည္းတဲ့ ေရာဂါေတြမွာလည္း အနာက်က္ေႏွးႏုိင္ပါတယ္…

အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္းဆုိင္ရာ ျပႆနာေတြရွိေနရင္လည္း အနာက်က္ေႏွးႏုိင္ပါတယ္…

ကီးလိြဳက္အနာရြတ္ေနရာ (Keloids)၊ ဖိုက္ဘာမွ်င္ေတြစုပံုေနတဲ့ေနရာ (fibrosis)၊ အနာက်က္ေႏွးေစတဲ့ျပႆနာရွိတဲ့မ်ဳိးဗီဇ (hereditary healing disorders)၊ အသားဝါတာ (jaundice)၊ ဆီးထဲမွာရွိတဲ့ ယူရီးယားဓာတ္ (Urea) က ေသြးထဲေရာက္ေနတဲ့အေျခအေန (uremia) ေတြမွာလည္း အနာက်က္ေႏွးႏုိင္ပါတယ္…

၁၁။ အာဟာရ (Nutrition)
အာဟာရျပည့့္ေအာင္ မစားမေသာက္သူေတြမွာလည္း အနာက်က္ေႏွးႏုိင္ပါတယ္… အနာက်က္ဖုိ႔အတြက္ လုိအပ္တဲ့ဗီတာမင္နဲ႔သတၱဳဓာတ္ေတြ၊ ပရိုတင္းဓာတ္ေတြခ်ဳိ႕တဲ့ေနတဲ့အတြက္ အနာက်က္ေႏွးတာပဲျဖစ္ပါတယ္…

ပရုိတင္းဓာတ္ (အသားဓာတ္) နည္းရင္လည္း အနာက်က္ေႏွးပါတယ္… Collagen Synthesis ကုိ ေႏွာင့္ေႏွးေစလုိ႔ျဖစ္ပါတယ္…

ဗီတာမင္ ေအ (Vitamin A) က granulocytes နဲ႔ macrophages ေတြကို အနာဆီေရာက္ေအာင္ ေကာင္းေကာင္းေဆာင္ရြက္ေပးပါတယ္… ဒါေၾကာင့္ ဗီတာမင္ေအ ခ်ဳိ႕တဲ့ရင္ အနာက်က္ေႏွးၿပီး ဗီတာမင္ ေအ ျပည့္ဝရင္ အနာက်က္ျမန္ပါတယ္… စတီးရြိဳက္ေဆးေၾကာင့္ အနာက်က္ေႏွးတာကို ဗီတာမင္ေအ ေဆးေပးၿပီး ထိန္းႏုိင္ပါတယ္…

ဗီတာမင္ စီ (Vitamin C) ေလ်ာ့နည္းတဲ့အေျခအေနေတြမွာလည္း အနာက်က္ေႏွးပါတယ္… ဒါေၾကာင့္ ထိခုိက္ဒဏ္ရာရရင္ ဗီတာမင္ စီက မရွိမျဖစ္လိုအပ္ပါတယ္… ဗီတာမင္ စီက Collagen Synthesis ကုိ ျမန္ျမန္ျဖစ္ေစတဲ့အတြက္ သူမရွိရင္ အနာက်က္ေႏွးမွာပါပဲ…

ဗီတာမင္ အီး (Vitamin E) ရဲ႕ အာနိသင္ကေတာ့ စတီးရိြဳက္လုိမ်ဳိး Granulocytes နဲ႔ Macrophages ဆဲလ္ေတြရဲ႕ Lysosome အကာေျမွးကို တည္ၿမဲေစတဲ့အတြက္ အဲ့ဒီဆဲလ္ေတြ အနာဆီေရာက္ဖုိ႔ ေႏွာင့္ေႏွးေစတာေၾကာင့္ အနာက်က္ေႏွးေစပါတယ္… ဒါေၾကာင့္ အနာရွိရင္ Vitamin E မေပးသင့္ပါဘူး…
သတၱဳဓာတ္တစ္မ်ဳိးျဖစ္တဲ့ သြပ္ဓာတ္ (Zinc) ဟာ မီးေလာင္ဒဏ္ရာလုိ အနာႀကီးႀကီးမားမားျဖစ္ရင္ အမ်ားႀကီးလုိအပ္ပါတယ္… Fibroblasts နဲ႔ Epithelium ဆဲလ္ေတြပြားမ်ားဖုိ႔အတြက္လိုအပ္တဲ့ ဓာတ္ျမန္ပစၥည္း DNA-polymerase နဲ႔ Reverse-transcriptase Enzymes ေတြမွာ သြပ္ဓာတ္ကို လိုအပ္ပါတယ္… ဒါေၾကာင့္ သြပ္ဓာတ္နည္းရင္ အနာက်က္ေႏွးေစၿပီး သြပ္ဓာတ္ (Zinc) ကုိ အစားျပန့္ျဖည့္ေပးရင္ေတာ့ အနာက်က္ျမန္ပါတယ္…

၁၂။ ေဆးဝါးမ်ား (Drugs)
Corticosteroids လုိ႔ေခၚတဲ့ စတီးရိြဳက္အေရာင္က်ေဟာ္မုန္းေဆးေတြေၾကာင့္လည္း အနာက်က္ေႏွးပါတယ္… ဒီေဆးက endothelial cells, fibroblasts, epithelial cells ေတြ အသစ္ျပန္ျဖစ္တာကို ေႏွာင့္ေႏွးေစတဲ့အျပင္ Collagen နဲ႔ Proteoglycans ေတြစုစည္းမွဳကိုိ ပါ ေႏွးေစတဲ့အတြက္ အနာက်က္ေႏွးတာ ျဖစ္ပါတယ္… အနာရွိလ်က္နဲ႔ ဒီေဆးကို မျဖစ္မေနသံုးရတဲ့ အေျခအေနမ်ဳိးမွာဆုိရင္ေတာ့ ဗီတာမင္ ေအ (Vitamin A) ကုိ ေပးမွ အနာက်က္ျမန္ႏုိင္ပါလိမ့္မယ္…
စတီးရြိဳက္မဟုတ္တဲ့အေရာင္က်ေဆး (NSAIDs) ေတြျဖစ္တဲ့ Aspirin, Indomethacin ေတြဟာလည္း ေသြးေၾကာေတြကုိက်ယ္ေစတဲ့ prostaglandin E1, E2 ေတြမထြက္ေအာင္ ဖိႏွိပ္တားဆီးေပးတာေၾကာင့္ အနာက်က္ေႏွးေစႏုိင္ပါတယ္…

၁၃။ အရက္ေသာက္ျခင္း (Alcohol) ႏွင့္ ေဆးလိပ္ေသာက္ျခင္း
အရက္သမားေတြနဲ႔ ေဆးလိပ္ေသာက္တဲ့သူေတြမွာလည္း အနာက်က္ေႏွးပါတယ္… အရက္ေသာက္တဲ့သူေတြမွာ ကုိယ္ခံအားက်သြားႏုိင္တာမို႔ ေရာဂါပုိးဝင္လြယ္ေစတဲ့အျပင္ ဒဏ္ရာတဝိုက္မွာ ေသြးေၾကာအသစ္ေတြျဖစ္တာကို ေႏွာင့္ေႏွးေစပါတယ္… ဒဏ္ရာရတဲ့အခါ အေစာပုိင္းေရာင္ရမ္းမွဳျဖစ္စဥ္ (Early Inflammatory Response)ကို ေႏွာင့္ယွက္ေပးသလုိ Collagen ထုတ္လုပ္စုစည္းမွဳကုိလည္း က်ဆင္းေစတဲ့အတြက္ အရက္ကို ေရရွည္စြဲစြဲၿမဲၿမဲေသာက္သံုးသူေတြမွာ အနာက်က္ေႏွးေစပါတယ္…

ေဆးလိပ္မွာပါတဲ့ နီကုိတင္းဓာတ္ဟာ အစာစားခ်င္စိတ္ကုိ ဖိႏွိပ္တဲ့အတြက္ ေဆးလိပ္ကို စြဲစြဲၿမဲၿမဲ ေသာက္သူေတြဟာ အာဟာရျပည့္ဝတဲ့ အစားအစာ စားေသာက္တာနည္းသြားပါတယ္… ဒါေၾကာင့္ အနာက်က္ဖုိ႔အတြက္ လုိအပ္တဲ့ ဗီတာမင္နဲ႔ သတၱဳဓာတ္ေတြ ခ်ဳိ႕တဲ့ႏုိင္တာေၾကာင့္ အနာက်က္ေႏွးႏုိင္ပါတယ္…

၁၄။ စိတ္ဖိစီးမွဳ (Stress)
စိတ္ဖိစီးမွဳမ်ားရင္ Glucocorticoids (GCs) လို စတီးရြိဳက္ေဟာ္မုန္းဓာတ္ေတြကို ပိုၿပီးထြက္လာေစၿပီး ဒဏ္ရာေနရာမွာ ေရာင္ရမ္းမွဳျဖစ္လာမယ့္ Proinflammatory cytokines ေတြနည္းပါးေအာင္ ေလွ်ာ့ခ်ေပးပါတယ္… ဒါ့အျပင္ အနာက်က္ဖုိ႔အတြက္ အေရးႀကီးတဲ့ IL-1α နဲ႔ IL-8 ေတြကိုပါ ေလွ်ာ့ခ်ပစ္ပါတယ္… ကုိယ္ခံအားဆဲလ္ေတြ ကိုလည္း GCs က ဖိႏွိပ္လုိက္တဲ့အတြက္ ေရာဂါပုိးေတြဝင္လြယ္ၿပီး အနာက်က္ေႏွးေစႏုိင္ပါတယ္…

၁၅။ အသက္အရြယ္ (Age)
အသက္အရြယ္ႀကီးတဲ့သူေတြ (အသက္ ၆၀ ေက်ာ္) မွာလည္း အနာက်က္ေႏွးပါတယ္… ကုိယ္ခႏၶာရဲ႕ တုံျပန္ႏုိင္စြမ္းေတြ၊ ဆဲလ္အသစ္ေမြးဖြားႏုိင္စြမ္းေတြ ေလ်ာ့ကသြားတဲ့အတြက္ျဖစ္ပါတယ္… အသက္အရြယ္ႀကီးတဲ့သူေတြမွာ အီစ္ထရိုဂ်င္ေဟာ္မုန္းေပးရင္ေတာ့ အနာက်က္ျမန္တယ္လုိ႔ သိရပါတယ္…

၁၆။ က်ား၊ မ ေဟာ္မုန္းဓာတ္ (Sex Hormone)
မ ေဟာ္မုန္း ျဖစ္တဲ့ အီစ္ထရိုဂ်င္ (Oestrogen) ဟာ ပ်က္စီးဆဲလ္ေတြကို အသစ္ျပန္လည္ေမြးဖြားေပးတာ၊ အေရျပားရဲ႕လုပ္ငန္းေတြကုိ အားေပးတာ၊ ပရုိတင္းဓာတ္ေတြကို ၿဖိဳခြဲေပးတဲ့ ဓာတ္ျမန္အင္ဇုိင္း Protease ကို တားျမစ္ေပးတာေတြနဲ႔ ဆက္ႏြယ္တဲ့ မ်ဳိးဗီဇႏုတ္ (Genes) ေတြ ကုိ ထိန္းညိွေပးပါတယ္… ဒါေၾကာင့္ အီစ္ထရိုဂ်င္ ေဟာ္မုန္းဓတာ္ နည္းရင္လည္း အနာက်က္ ေႏွးေစပါတယ္… အသက္ႀကီးတဲ့ ေယာက်ာ္း၊ မိန္းမေတြမွာေတာင္မွ အီစ္ထရုိဂ်င္ေဟာ္မုန္းရွိရင္ အနာက်က္ျမန္ေစပါတယ္…
က်ားေဟာ္မုန္းျဖစ္တဲ့ အန္ဒရိုဂ်င္ (Androgen) ကေတာ့ အီစ္ထရိုဂ်င္ေဟာ္မုန္းရဲ႕  အေရျပားအေပၚ အက်ဳိးသက္ေရာက္မွဳနဲ႔ ဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္ပါတယ္…

၁၇။ အဝလြန္ျခင္း (Obesity)
အဝလြန္တဲ့သူေတြမွာလည္း ေရာဂါမ်ဳိးစံုတြယ္ကပ္ႏုိင္တဲ့အျပင္ ဒဏ္ရာရရင္လည္း အနာက်က္တာ ေႏွးႏုိင္ပါတယ္… ဒဏ္ရာရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲဆုိးက်ဳိးေတြျဖစ္တဲ့ ေရာဂါပုိးဝင္တာ၊ အနာျပန္ကြဲထြက္တာ၊ ေသြးခဲျဖစ္တာ၊ ျပည္တည္နာေတြျဖစ္တာေတြလည္း ပိုျဖစ္ႏုိင္တဲ့အတြက္ အနာက်က္ေႏွးႏိုင္ပါတယ္…

၁၈။ အေညာ္၊ မီးခုိးနံ႔ (Fumes)
အေညာ္မိရင္လည္း အနာက်က္ေႏွးႏုိင္ပါတယ္… အေညာ္မွာပါဝင္တဲ့ PAHs (Polycyclic Aromatic Hydrocarbons) ဓာတ္ေငြ႕ေတြေၾကာင့္ မ်ဳိးဗီဇအစု ေဖာက္ျပန္မွဳ(Chromosomal Aberration) ျဖစ္ၿပီး DNA မ်ဳိးဗီဇမွ်င္ေတြ ၿပိဳကြဲပ်က္စီးသြားတာေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္… အေသးစိတ္ကုိ က်ေနာ္ေရးထားတဲ့ ‘အေညာ္’ ဘာလဲ၊ ဘယ္လဲဆိုတဲ့ ေဆာင္းပါးမွာ ဖတ္ရွဳႏုိင္ပါတယ္…

ေနာက္ဆက္တြဲ (ခ) အေနနဲ႔ ဒဏ္ရာအနာတရျဖစ္ရင္ က်ေနာ္တို႔ရဲ႕ ကိုယ္ခႏၶာက ဘယ္လိုတံု႔ျပန္မွဳေတြလုပ္တယ္၊ အနာက်က္ေအာင္ ဘယ္လုိလုပ္တယ္ဆုိတာကုိ ဗဟုသုတရဖြယ္ ေရးသားေဖာ္ျပေပးမွာျဖစ္ပါတယ္… ေနာက္ဆက္တြဲ (ခ) ကုိလည္း ေစာင့္ေမွ်ာ္ဖတ္ရွဳၾကပါဦး…

ေဒါက္တာေနလင္းေအာင္(ေပ်ာ္ဘြယ္)
၂.၁၀.၂၀၁၈

References
Factors influencing wound healing by J.C. van der Meulen, 1979
Factors affecting wound healing by S. Guo and L.A. DiPietro, 2010
Local Anesthetics and Wound Healing by Prof: Milos Chvapil, 6 Dec 1979, vol.27, issue 6, in Journal of Surgical Research, p. 367 - 371