သင္​သတိမထားမိသည္​့ စိတ္က်ေရာဂါ လကၡဏာ - ၈မ်ိဳး -

အားအင္ကုန္ခမ္း ယုတ္ေလ်ာ့ေနသည့္ နာမက်န္းမႈျဖစ္စဥ္တစ္ခု ခံစားေနရတယ္လို႔ စဥ္းစားမိတဲ့အခါ ကင္​ဆာ​ေရာဂါ ၊ ႏွလံုး​ေရာဂါ ၊ သို႔မဟုတ္ အင္လ္ဇိုင္းမား ျဖစ္ေနၿပီလား အရင္ေတြးဆမိပါတယ္။ တဖက္ကလည္း က်န္းမာေရး ယိုယြင္​းလာမႈက ဦးေဆာင္ေနၿပီး အလုပ္​အကိုင္​မွာေရာ ဘ၀ေနထိုင္မႈ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးေတြမွာပါ စြမ္းေဆာင္ရည္ က်လာတဲ့ အေျခအေနတစ္ခုကို ရင္ဆိုင္လာေနရတယ္ေလ။

ကမၻာ့က်န္းမာေရးအဖြဲ႕အစည္း (WHO) ေျပာၾကားခ်က္အရ ၃၀၀ မီလီယမ္ (300 million) ထက္ပိုေသာ လူေတြဟာ စိတ္က်ေရာဂါ ေ၀ဒနာခံစားရတာေတြ႔ရၿပီး ၂၀၀၅ ခုႏွစ္မွ ၂၀၁၅ခုႏွစ္အတြင္း ၁၈ ရာခိုင္​ႏႈန္​း ပိုျမင့္တက္ခဲ့တာေတြ႕ရေၾကာင္းသိရပါတယ္။ ပိုဆိုးတာက အဆိုပါလူဦးေရရဲ႕ တစ္၀က္ေလာက္ဟာ ေဆးကုသမႈ မခံယူႏိုင္ခဲ့သလို စိတ္ႏွင့္ဆိုင္တဲ့ က်န္းမာေရး ျပႆနာမ်ားကို ေမ်ွာ္လင့္ထားတာထက္ ရင္ဆိုင္ခံစားေနခဲ့ၾကရတယ္လို႔ဆိုပါတယ္။

အထူးသျဖင့္ အမ်ိဳးသားအမ်ားစုအတြက္ အမွန္တရားက သူတို႔စိတ္ထဲ ခံစားေနရတဲ့ စိတ္ဓာတ္က် ေရာဂါလကၡဏာမ်ား နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ဖြင့္ဟေလ့မ႐ွိသလို ေတာ္တန္ရံု မေဆြးေႏြး မကုသလိုၾကပါဘူး။ စိတ္က်န္းမာေရး ေရာဂါလကၡဏာမ်ားကို အဓိက ခံစားေနရသည့္တိုင္ ပံုမွန္ ၀မ္းနည္းသမႈ ခံစားေနရျခင္းသာျဖစ္တယ္လို႔ ေတြးထင္တတ္ၾကပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႔ အမွန္တရား တစ္ခုကေန ေ၀းကြာရတာပါပဲ။

ကုသျခင္းမျပဳလုပ္ဘဲေနမယ္ဆိုရင္ စိတ္ဓာတ္က် ျခင္းေရာဂါဟာ မိမိဘာသာ သာမန္ဘ၀တစ္ခုလို က်န္းမာျပည့္စံုတဲ့ဘ၀အျဖစ္ေနထိုင္လုပ္ကိုင္ႏိုင္စြမ္း ေႏွာင့္ေႏွးေစႏိုင္ပါတယ္။ အမ်ိဳးသားမ်ားအေနနဲ႔
စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း ေရာဂါလကၡဏာအမ်ားစုထဲက ဘယ္လို လကၡဏာေတြက ဘံုသေဘာပိုက်ေနသလဲ မွတ္မိလ်ွင္ မိမိက်န္းမာေရးဂရုစိုက္မွုအတြက္ အေထာက္အပံ့ျပဳ သူနဲ႔ ရက္ခ်ိန္းယူသင့္ပါၿပီ။ ဒါဟာ အေထာက္အကူေကာင္းတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။

၀မ္းနည္းစိတ္ဓာတ္က်ျခင္း အေျခအေနပိုမိုျပင္းထန္လာသလို
စိတ္ဆိုးမာန္ဆိုးျဖစ္ျခင္း၊ေမာပန္ႏြမ္းနယ္ျခင္း၊ စားေသာက္ခ်င္စိတ္ မ႐ွိျခင္းေတြအျပင္ ကိုယ္ခႏၶာ နာက်င္ျခင္းကဲ့သို႔ အျခား ေရာဂါလကၡဏာမ်ား ေပါင္းစပ္ ခံစားရမႈ ပိုလာႏိုင္ပါတယ္။

(၁) စိတ္ခံစားမႈအေထြေထြ ထိုးက်ေနျခင္း

အေမျဖစ္သူ အျမဲေျပာေနတဲ့ဘယ္အရာက အမွန္တရားျဖစ္ေနလဲ? လူတိုင္းက ဆိုးရြားတဲ့ ေန႔ရက္ေတြကို အခ်ိန္တိုင္း အခ်ိန္တိုင္း ပိုင္ဆိုင္ေနရတာပါ။ ဒါေပမဲ့ ေဆးပညာ႐ႈေထာင့္အရ စိတ္ဓာတ္က်ျခင္းေရာဂါ ၀င္တယ္ဆိုတာက စာဖတ္သူအေနနဲ႔ တစ္ရက္ထက္ ပိုမိုၾကာ႐ွည္ ၀မ္းနည္းအားငယ္မႈျဖစ္ေနႏိုင္တာမ်ိဳးကို ေခၚတာပါတဲ့။

သာမန္အားျဖင့္ စာဖတ္သူဟာ ဇနီးျဖစ္သူနဲ႔ ကေတာက္ကဆတ္ ႐ုတ္ျခည္းဆိုသလိုျဖစ္စဥ္၊ တစ္ညလံုးလိုလို စိတ္ဓာတ္က် ကာ အနားမရဘဲ ေနာက္ေန႔ နံနက္ အလုပ္သြားမယ္ဆိုတဲ့အခ်ိန္ အရင္ထက္စာရင္ စိတ္တို စိတ္ဆတ္ ခံစားခ်က္ေတြကို ေလ်ာ့မရတဲ့ျဖစ္စဥ္ ျဖစ္တယ္ဆိုပါစို႔။ ေနာက္ဆံုးေတာ့ စိတ္တိုတာ သေဘာမက်တာကို ဖြင့္ေျပာခ်င္ေျပာလိမ့္မယ္ ၿပီးရင္ စိတ္ထဲေနလို႔ေကာင္းသြားေရာ။

ဒါေပမဲ့ စိတ္အားငယ္ခ်ိန္၊စိတ္ဓာတ္က်ေနခ်ိန္ဆုိရင္ အပ်က္သေဘာေဆာင္ေသာ စိတ္ခံစားမႈအရ​ေလးလံထိုင္းမိႈင္းတဲ့ အာရံုခံစားခ်က္ကို တစ္ပတ္ သို႔မဟုတ္​ တစ္လၾကာတဲ့အထိ ေဖ်ာက္မရျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။ ေနာက္ေတာ့ စာဖတ္သူ လုပ္သမ်ွ အရာေတြမွာ အ​ေႏွာင္​့အယွက္​ ၀င္ေနပါေရာ။

(၂) ဘယ္ေနရာမွာမွ ေဒါသထြက္မရျခင္း

လူအမ်ားစုအေနနဲ႔ ျမင္သာထင္သာ႐ွိႏိုင္တဲ့ စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း ေရာဂါလကၡဏာမ်ားမွာ ၀မ္းနည္းျခင္း၊ ေမာပန္းႏြမ္းနယ္ျခင္း၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္က်ျခင္း သို႔မဟုတ္ တိုးလာျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကလည္း ဟာကြက္ ေပ်ာ့ညံ့ခ်က္တစ္ခုလိုကို ျဖစ္ေနတယ္ေလ။ လူေတြအေနနဲ႔ ထံုးစံမဟုတ္ေသာ အက်ိဳးသင့္အေၾကာင္းသင့္႐ွင္းျပရခက္ေသာ လကၡဏာ တစ္ခုမွာ ေဒါသဆိုတာကိုေတာ့ မျမင္သာဘူးထင္ပါတယ္။ အဆိုပါလူမ်ိဳးဟာ အရာ၀တၳဳ ပစၥည္းပစၥယေတြကို ပစ္ေပါက္ လႊင့္ပစ္မယ္၊ သို႔မဟုတ္ ေအာ္ဟစ္မယ္၊ သို႔မဟုတ္ အျခားလူေတြကို ႐ုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာအရေသာ္လည္းေကာင္း စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာအရေသာ္လည္းေကာင္း နာက်င္ေအာင္ျပဳလုပ္ဖို႔ ႀကိဳးစားမယ္ ၿပီးေတာ့မွ တဘက္သားကို ႐ွင္းျပေတာင္းပန္တာ လုပ္ပါလိမ့္မယ္။

စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း ခံစားေနရခ်ိန္ ေဒါသစိတ္ကို ဘယ္မွာမွ ပြင့္ထြက္ခြင့္မ႐ွိႏိုင္တဲ့အခ်ိန္ ဘယ္လိုမွ ေဒါသမထြက္သင့္တဲ့ သာမန္အ​ေၾကာင္​းအရာမ်ားအေပၚ မီးပြားလြင့္ ေလာင္ၿမိဳက္တတ္ပါတယ္။ ဥပမာ - ညစာစားပြဲမွာ အေၾကာင္းအရာ တစ္ခုခုကို အေျခအတင္ေဆြးေႏြးေနၾကခ်ိန္ ႐ုတ္တရက္ဆိုသလို ကိုယ့္ေ႐ွ႕က ေငြထည္ ဇြန္​းခက္ရင္းေတြကို ပစ္ခ်ပစ္တာ လႊင့္ပစ္တာမ်ိဳးက အေႃကာင္းအရာတစ္ရပ္အေပၚစိတ္ခံစားမႈ တုန္႔ျပန္ခ်က္တစ္ခုသက္သက္မဟုတ္ပါဘူး စိတ္အတြင္းပိုင္းကေန အျမစ္တြယ္ေနခဲ့တာမ်ိဳးပါ။

အမ်ိဳးသားအမ်ားစုဟာ သူတို႔ရဲ႕ ေယာက်္ားပီသမႈေတြကို စိတ္ဓာတ္က်ျခင္း ျဖစ္ေနခ်ိန္မွာ ဆံုးရွံဴ းႏိုင္ေျခ႐ွိတယ္လို႔ ခံစားတတ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ တကယ့္ကို ဘာဆိုဘာမွ ေကာင္းေကာင္းမလုပ္ႏိုင္၊ အကူအညီလိုအပ္ေနပါတယ္ဆိုတဲ့ စိတ္ခံစားခ်က္နဲ႔ အျမဲလိုလိုရင္ဆိုင္လာေနရမွ စိတ္က်ေရာဂါတကယ္ဟုတ္မဟုတ္ ဆန္းစစ္ႏိုင္မွာပါ။ အဲ့သလို စိတ္အေျခအေန႐ွိလား သိဖို႔လိုအပ္တယ္။

(၃) အေၾကာင္းအက်ိဳး မစဥ္စားဘဲ မိုက္မဲတဲ့အရာေတြ လုပ္မိျခင္း

ရမယ္​ရွာမရ အေၾကာင္းအက်ိဳးမဲ့ ကိစၥေတြကို စိတ္ဓာတ္က် ေရာဂါ ခံစားေနရသည့္ အမ်ိဳးသမီးမ်ားထက္ အမ်ိဳးသားမ်ားက ပိုိမိုျပဳလုပ္တတ္ၾကတာ ​ေယဘုယ် အားျဖင့္ ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒါကလည္း ဖိုသဘာ၀ အဆိပ္သင့္မႈရဲ႕ ေဘးထြက္ပစၥည္းတစ္ခု ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ကိုယ့္စိတ္ခံစားမႈကို မေဖာ္ျပႏိုင္ဘူးလို႔ ခံစားရလွ်င္ ကိုယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ေဒါသထြက္တာမ်ိဳး သို႔မဟုတ္ အျခားသူမ်ားအေပၚ ​ေဒါသူပုန္​ထလိုက္တာမ်ိဳး စတဲ့နည္​းလမ္​း တစ္ခုနဲ႔ စိတ္ဓာတ္က် ေရာဂါ ခံစားမႈအေပၚ ရင္ဆိုင္တတ္ၾကပါတယ္။ ဥပမာ ကိုယ္ေနတဲ့အခန္း ၊ ကိုယ္ေနတဲ့အိမ္ကို တစ္နာရီ ၁၁၀ မိုင္ႏႈန္းနဲ႔ ကားအေရာက္ေမာင္းႏိုင္တယ္ဆိုၿပီး သက္ေသျပဖို႔လုပ္တာ သို႔မဟုတ္ ကိုယ့္ထက္အမ်ားႀကီးစြမ္းတဲ့ လူတစ္ေယာက္နဲ႔ သိသိႀကီး စိန္ေခၚၿပိဳင္ေမာင္းတာမ်ိဳးေပါ့။

အေပၚမွာ ေျပာခဲ့သလိုပဲ အဆိုးဘက္ေရာက္တဲ့ စီရင္ခ်က္မ်ိဳးကို အေျပာင္းအလဲမ႐ွိစြာ ခ်မွတ္ေလ့ လုပ္ေဆာင္ေလ့႐ွိေသာ လကၡဏာရပ္တစ္ခုပိုင္ဆိုင္သည့္ စိတ္အေျခအေနကို စူးစမ္းရပါမယ္။
စိတ္ခံစားမႈ အျမင့္ပိုင္းနဲ႔ အနိမ့္ပိုင္းအေျခအေနမ်ားစီ အျပန္အလွန္ အခ်ိန္တိုအတြင္း ေျပာင္းလဲတတ္တဲ့ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အေျခအေနတစ္ခု သို႔မဟုတ္ ဘိုင္ပိုလာေရာဂါ (bipolar disorder)လို႔ သိတဲ့ စိတ္က်ေရာဂါ အမ်ိဳးအစားရဲ႕ အတိအက် အခ်က္ျပမႈျဖစ္ေနႏိုင္တာေၾကာင့္ပါ။

 (၄) အေသာက္မ်ားျခင္း 

အရက္က ခံစားမႈေကာင္းေအာင္ျပဳလုပ္ေပးႏိုင္တယ္ဆိုတဲ့ လ်ိွဳ႕၀ွက္ခ်က္မ႐ွိပါဘူး။ ဦး​ေဏွာက္​ထဲက ဒိုပါမင္းလမ္းေၾကာင္း (the dopamine pathways)ကို အယ္လ္ကိုေဟာက တို႔မီး႐ိႈ႕မီးလုပ္ပါတယ္။ နဴ ႐ိုထရန္စမစ္တာ (neurotransmitter) တစ္ခုက စာဖတ္သူ႔ ဦး​ေဏွာက္​ရဲ႕ ဆုလာဘ္​နဲ႔ သာယာမႈ ဗဟိုခ်က္ကို ထိန္​းကြပ္​ရာမွာ အကူအညီေပးပါမယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ စိတ္က်ေရာဂါ ခံစားေနရခ်ိန္မွာ အဆိုပါ အခ်က္ျပစနစ္က ေကာင္းေကာင္းအလုပ္မလုပ္လို႔ပါ။ စိတ္ဓာတ္က်ျခင္းနဲ႔ နပမ္​းလံုးေနရတဲ့ အမ်ိဳးသား ၂၀ မွ ၃၀ ရာခိုင္​ႏႈန္​းမွာ အရက္ေသာက္ျခင္းျပႆနာတစ္ခုကေန ေ၀ဒနာတစ္ရပ္အေနနဲ႔ ခံစားရမယ္လို႔ ေျပာႏိုင္ပါတယ္။

တစ္ႀကိမ္ေတာ့ အရက္ေသာက္သူေတြသာသိတဲ့ ခံစားခ်က္ေကာင္းအေပၚ စြဲေနတတ္တာပါပဲ။ ေသာက္လို႔ခံစားရတာကို ေျဖတဲ့အေနနဲ႔ေသာက္၊ ေသာက္လို႔ေကာင္းလို႔ျပန္ေသာက္ဆိုတဲ့ သံသရာကို ရပ္ဖို႔ခက္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အယ္လ္ကိုေဟာက အေတာ္ဆိုးရြားတဲ့ စိတ္က်ေရာဂါသက္သာေစေသာေဆးပါ။ အိပ္မေပ်ာ္ျခင္းနဲ႔ ေဒါသစိတ္ကဲ့သို႔ ေရာဂါလကၡဏာမ်ားကို မၾကာခဏ ပံုႀကီးခ်ဲ႕ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ အယ္လ္ကိုေဟာ အေသာက္မ်ားျခင္းဟာ တကိုယ္လံုးက ႂကြက္သားမ်ားကို နာက်င္ေစႏိုင္သလို ႏွလံုးနဲ႔ အျခား ခႏၶာကိုယ္အစိတ္​အပိုင္​း ေတြကို ထိခိုက္ေစပါတယ္။

 (၅) အျမဲလိုလို ​ေျခကုန္လက္ပန္းက်တတ္ျခင္း

အိပ္မေပ်ာ္ႏိုင္ဘူးလား? ေနာက္တေန႔ နံနက္ခင္းတိုင္ မႏိုးတ၀က္ႏိုးတ၀က္ျဖစ္ေနဆဲလား? အိပ္စက္ရာမွာ အ​ေႏွာင္​့အယွက္​ျဖစ္ေနျခင္းဆိုတာ အေစာဆံုးနဲ႔ အသိအမ်ားဆံုးေသာ စိတ္ဓာတ္က် ျခင္းဆိုင္ရာ  လကၡဏာရပ္တစ္ခုျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္က်ေရာဂါသည္အမ်ားစုရဲ႕ သံုးရာခိုင္ႏႈန္းမွာ အိပ္မေပ်ာ္သည့္ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား (insomnia) အမွန္ေတြ႕ရပါတယ္လို႔ လက္ေတြ႕ကုသမႈေပးေနသူမ်ားက ေျပာပါတယ္။ အိပ္ေပ်ာ္ဖို႔ အ​ေႏွာင္​့အယွက္​ ျဖစ္ေနႏိုင္တယ္ သို႔မဟုတ္ ညတ၀က္မွာႏိုးေနမယ္ သို႔မဟုတ္ နာရီႏိႈးစက္ မပိတ္ရခင္ နံနက္အေစာႀကီးႏိုးေနႏိုင္ပါတယ္။

ဆိုး၀ါးတဲ့ အေတြ႕အၾကံဳ ၊ အလုပ္ျပႆနာေတြ ၊ မိသားစုအေၾကာင္း စသည့္မေကာင္းတဲ့ အေတြးေတြ စိတ္ထဲမွာ ပတ္​လည္​၀ိုင္းေနလ်င္ ဦး​ေဏွာက္​ ဆက္လက္ႏိုးၾကားေနေအာင္ျပဳလုပ္သလို ျဖစ္ေနပါတယ္။ မအိပ္ႏိုင္ဘဲ ႏိုးေနေတာ့ လူက တေနကုန္ ေတာက္ေလ်ာက္ အလြန္​အကၽြံ ​ေမာပန္​းႏြမ္​းနယ္​ျခင္းျဖစ္လာတာပါပဲ။ ဒီျဖစ္စဥ္ေၾကာင့္ အျခားေသာ ပိုဆိုးသည့္ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား ျဖစ္ေပၚလာေအာင္ ျပဳလုပ္သလိုျဖစ္ေနမွာပါ။

(၆) လူေတြကို အေ၀းတြန္းထုတ္ဖို႔ စလုပ္ျခင္း 

စိတ္က်ေရာဂါ ခံစားရသူမ်ားဟာ သူတို႔ကိုယ္သူတို႔ေကာ သူတို႔အနာဂတ္အေပၚေကာ အႏုတ္လကၡဏာေဆာင္တဲ့ အျမင္တစ္ခု႐ွိပါတယ္။ စိတ္က်ေရာဂါကေန ႐ုန္းကန္ေနေသာ ကာလမွာ မိမိေ႐ွ႕ေရးကို ဘာအေၾကာင္းအရာမွမ႐ွိတဲ့အတိုင္း ခံစားရႏိုင္သလို မိမိဘ၀ရဲ႕ အျပဳသေဘာေဆာင္ေသာ အစိတ္​အပိုင္​းအားလံုးကို ဂ႐ုျပဳဖို႔ ေမ့ေနပါလိမ့္မယ္။ အျခားလူေတြနဲ႔ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံ ရာမွာလည္း ထို႔အတူေပါ့။

ကိုယ့္မိသားစုနဲ႔ သူငယ္ခ်င္းေတြစီကေန မိမိကိုယ္​ကို သီးျခားခြဲထုတ္စျပဳမိတဲ့ အဓိပၸါယ္​လို႔ေျပာရပါမယ္။ ကိုယ့္ကိုယ္ပိုင္ကမၻာထဲ ဆုတ္ခြာေနထိုင္စျပဳလာတယ္ဆိုတာကို ခ်စ္ခင္သူ တစ္ေယာက္ေယာက္က စိတ္အေျခအေနေျပာင္းလာေၾကာင္း အစဦးဆံုး သတိျပဳမိႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။ ၂၀၁၁ခုႏွစ္အတြင္း ေလ့လာဆန္းစစ္မႈ တစ္ခုအရ စိတ္က်ေရာဂါ လကၡဏာ ခံစားေနရသူမ်ားရဲ႕ ဆယ္ေက်ာ္သက္အရြယ္က အခ်စ္ေရးကိစၥရပ္ သေဘာထားကြဲလြဲမႈ အေတြ႕အၾကံဳ မ်ားတြင္ အျခားေသာ သာမန္လူငယ္မ်ား၏ အခ်စ္ေရးအေတြ႕အၾကံဳမ်ားထက္ ႐ႈပ္ေထြးမႈပိုစြာျဖင့္ ႀကီးျပင္းလာရေၾကာင္းေတြ႕ရပါတယ္။

 (၇) လိင္ကိစၥဆိုင္ရာ ခံစားခ်က္​ ေျပာင္းလဲျခင္း 

လိင္ကိစၥရပ္သည္ မိမိစိတ္ခံစားခ်က္ကို ျမႇင့္တင္ေပးႏိုင္သေယာင္ ထင္ျမင္ယူဆခဲ့ေပမယ့္ စိတ္က်ေရာဂါ ခံစားရင္ဆိုင္ေနရခ်ိန္မွာေတာ့ ဒီကိစၥကို သိပ္လက္မခံဘူးျဖစ္လာတယ္။ စတန္းဖို႕ဒ္တကၠသိုလ္ ေလ့လာဆန္းစစ္မႈေတြရဲ႕ ျပဆိုခ်က္အရ စိတ္က်ေရာဂါ လူနာမ်ား၏ ၇၅ ရာခိုင္​ႏႈန္​းဟာ လိင္စိတ္ေလ်ာ့နည္းတဲ့ အေတြ႕အၾကံဳ႐ွိၾကေၾကာင္း သိရပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ လူငယ္အမ်ိဳးသားမ်ားတြင္ လိင္စိတ္ သိသိသာသာ ေလ်ာ့ပါးလာျခင္းသည္ စိတ္က်ေရာဂါ၏ အေစာဆံုးျပသည့္ လကၡဏာရပ္ တစ္ခုျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

ဒါဟာ အာသီသ၊ အိပ္စက္ျခင္း၊ အားထုတ္မႈႏွင့္ လိင္စိတ္ဆႏၵ ေတြကို ထိန္းကြပ္တဲ့ ဦး​ေဏွာက္​ နယ္ပယ္တစ္ခုျဖစ္သည့္ လင္းဘစ္ စနစ္(limbic system) ကို စိတ္ဓာတ္က်ျခင္းက ယိုယြင္းေစႏိုင္ေၾကာင္း ျပတာပါပဲ။ ကံဆိုးခ်င္ေတာ့ စိတ္က်ေရာဂါကို ကုသရာမွာ အသံုးတည္​့ေသာ စိတ္က်ေရာဂါ သက္သာေဆးအခ်ိဳ႕ဟာ လိင္စိတ္ယိုယြင္းလာတာကိုလည္း ကုသမႈေပးႏိုင္ပါတယ္။ ပ႐ိုဇက္ (Prozac) နဲ႔ လက္ဇာပ႐ို (Lexapro) တို႔လို ဆီ႐ိုတိုနင္(serotonin) ျပန္ျမႇင့္ေပးတဲ့ေဆးဟာ သုက္ထြက္ေႏွးတာနဲ႔ တက္စထ႐ိုစတုန္း ေလ်ာ့ပါးလာတာကို အဆင္ေျပလာေစပါမယ္။

(၈) ထင္႐ွားတဲ့ အႀကိဳးအေၾကာင္း မ႐ွိဘဲ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တက္လာျခင္း သို႔မဟုတ္ က်ဆင္းသြားျခင္း

မ်ားေသာအားျဖင့္  ထင္ၾကတာက ကိုယ္အေလးခ်ိန္ မတိုးဘဲ က်ဆင္းတာက ေကာင္းတဲ့အခ်က္တစ္ခုလို႔ ယူဆထင္ျမင္မိၾကတာပါပဲ။ ဒါေပမဲ့ စားေသာက္ခ်င္စိတ္ ေလ်ာ့နည္းလာတယ္၊ ႐ွင္းျပလို႔မရ သို႔မဟုတ္ စားေနၾက အစားအစာပံုစံေျပာင္းျခင္း၊ ေလ့က်င္ခန္းအစီအစဥ္ေျပာင္းလိုက္ျခင္းေၾကာင့္ မဟုတ္ဘဲ
ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေပါင္ခ်ိန္အနည္းငယ္ ႐ုတ္တရက္ဆိုသလို က်ဆင္းလာတယ္ ဆိုတာေတြဟာ စိတ္ဓာတ္က် ေရာဂါလကၡဏာတစ္ခုျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ အလားတူပဲ ႐ွင္းျပရခက္စြာ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တိုးလာျခင္း ျဖစ္တာလဲ႐ွိပါတယ္။ အားကစားခန္းမ Gym သြားၿပီး ေလ့က်င္ခန္းလုပ္ဖို႔ စိတ္လက္မခ်မ္းသာျဖစ္ေနတာ သို႔မဟုတ္ ဘာအစားအစာကို စားေနတယ္ ဘာေသာက္ေနတယ္ ဂ႐ုမစိုက္မိတာေတြေၾကာင့္ ေပါင္ခ်ိန္အနည္းငယ္ အျမန္အဆန္ စတိုးလာတာျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။

စိတ္က်ေရာဂါ ျဖစ္ေနၿပီလို႔ယူဆမိရင္ ဘာလုပ္ၾကမွာလဲ 

စိတ္​ထဲ အေရာေရာအေထြးေထြးျဖစ္ေနခ်ိန္ စိတ္ဓာတ္က် ေရာဂါ၏ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးက ေသဆံုးျခင္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု မိမိကိုယ္​ကို သတ္ေသမႈမွ ကာကြယ္​​ေရး ေဖာင္ေဒး႐ွင္း(American Foundation For Suicide Prevention) ရဲ႕ ေတြ႕႐ွိခ်က္ကေတာ့ အမ်ိဳးသားမ်ားနဲ႔ အမ်ိဳးသမီးမ်ား သတ္ေသတဲ့အႀကိမ္အေရအတြက္မွာ အမ်ိဳးသားက ၃ ဒႆ     မ ၅ ႀကိမ္ပိုသလို ေသဆံုးရျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းျပခ်က္မွာ နံပါတ္ ၇ခ်ိတ္ပါတယ္။ အဆိုပါလူေတြဟာ စိတ္က်ေရာဂါ လကၡဏာပံုစံအခ်ိဳ႕ကို ရင္ဆိုင္ျဖတ္သန္းရင္း မိမိကိုယ္​ကို သတ္ေသတဲ့အမႈကို က်ဴ းလြန္ခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္ပါတယ္။

မည္​မည္​ရရ ကုသခ်က္မွာ ျပန္လည္က်န္းမာျခင္းျဖစ္ႏိုင္တယ္ အခ်ိန္ယူရမယ္ ဆိုတာပါပဲ။ အခ်ိဳ႕ေတြက စိတ္ဓာတ္ေရးရာ ကုထံုး(Psychotherapy) သို႔မဟုတ္ ေဆး၀ါးတစ္ခုခုျဖင့္ ကုသမႈခံယူျခင္း သူတို႔ေတြရဲ႕ စိတ္ဓာတ္က်ေရာဂါကို ကုသၾကပါတယ္။ ေလ့လာသူမ်ားရဲ႕ အၾကံေပးခ်က္ကေတာ့ ကုထံုးနဲ႔ ေဆး၀ါး ႏွစ္မ်ိဳးစလံုးကို တၿပိဳင္နက္တည္း ေပါင္းစည္းခံယူတာက အထိေရာက္ဆံုးလို႔ဆိုပါတယ္။

လူအမ်ိဳးမ်ိဳး စိတ္အေထြေထြကြဲျပားၾကတာဆိုေတာ့ မိသားစုဆရာ၀န္ သို႔မဟုတ္ သက္ဆိုင္ရာ ဆရာ၀န္နဲ႔ သြားျပ တိုင္ပင္ၿပီး ဘယ္လိုကုသခ်က္က မိမိနဲ႔အဆင္ေျပမလဲတိုင္ပင္ရပါမယ္။ သူတို႔က မလႊဲမေ႐ွာင္သာ စိတ္က်ေရာဂါ သက္သာေပ်ာက္ကင္းေဆးကို ေသာက္ဖို႔ၫႊန္းခ်ိန္ အမ်ိဳးသားအမ်ားစုဟာ စိတ္ကုထံုးနဲ႔ ဦးစြာ ကုသဖို႔ ပိုႏွစ္သက္ၾကတာေတြ႕ရပါတယ္။ ေရြးခ်ယ္ခြင့္ရခဲ့ရင္ေတာ့ အဆင္ေျပတဲ့ စိတ္ေရာဂါကုထံုးပညာ႐ွင္ (Psychologist or Psycho Therapist) တို႔ စိတ္ေရာဂါကုဆရာ၀န္ႀကီးတို႔ထဲက တစ္ေယာက္ေယာက္စီ အရင္ခ်ဥ္းကပ္ရမွာေပါ့ ခင္ဗ်ာ။

Alex Aung (16 July 2018)

Ref: 8 Signs Of Depression You Probably Don't Know About BY ALISA HRUSTIC