Mental Health စိတ္က်န္းမာေရး

Mental Health စိတ္က်န္းမာေရး 

စိတ္လႈပ္ရွားမႈ ေကာင္းမြန္ျပီး စိတ္ေရာဂါကင္းရွင္းေနရင္ စိတ္က်န္းမာတယ္လို႔ေခၚတယ္။ ဘဝမွာ အျပဳသေဘာေဆာင္၊ အေပါင္းလကၡဏာအျမင္ရွိ၊ အခက္အခဲျပႆနာေတြကို ရင္ဆိုင္ေက်ာ္လႊားရာမွာ အေလ်ာ့အတင္းရွိျပီး၊ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ရႊင္ရႊင္ ျဖတ္သန္းတတ္ျခင္းပင္ျဖစ္တယ္။ လူတဦးအေနႏွင့္ လူ႕အဖြဲ႔အစည္းကို ေကာင္းက်ိဳးခ်မ္းသာျဖစ္ေစဘို႔ ျပဳမူ-ေနထိုင္တတ္ရန္လို႔လည္း ဆိုႏိုင္တယ္။ စိတ္က်န္းမာေရးျပႆနာကမ်ားတယ္။ ကမၻာ့က်န္းမာေရး ဝန္ထုပ္ဝန္ပိုးၾကီးတရပ္ ျဖစ္ေနတယ္။ ေရာဂါေပါင္းစံု၏ ၁၄% ရွိတယ္။ ကူးစက္ေရာဂါမ်ားမွအပဆိုရင္ ၂၈% ရွိတယ္။ ကမၻာ့လူဦးေရ၏ ၃ဝ% မွာ စိတ္ေရာဂါ တမ်ိဳးမ်ိဳးရွိေနၾကတယ္။

အမ်ားဆုံးျဖစ္တယ့္ စိတ္ေရာဂါေတြက -
၁။ စိတ္က်ေရာဂါ။
၂။ အရက္စြဲေရာဂါ။
၃။ စကီဇိုဖရီးနီးယားေရာဂါနဲ႔
၄။ ဒီမင္းရွားေရာဂါေတြ့ျဖစ္ၾကတယ္။

စိတ္က်န္းမာေရး က်ား-မ ေရြးတယ္
စိတ္နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ ေဝဒနာေတြကို ဆန္းစစ္လိုက္ရင္ ေယာက္်ားေတြမွာ ျဖစ္ၾကရတာနဲ႔ မိန္းမေတြမွာ ျဖစ္ၾကရတာ မတူပါ။ အမ်ိဳးသမီးမ်ားမွာ စိုးရိမ္စိတ္လြန္ကဲတာ နဲ႔ စိတ္ဓါတ္က်ဆင္းတာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ ေယာက္်ားေတြကေတာ့ မူးယစ္-ေဆးဝါးစြဲတာနဲ႔ လူေနမႈအသိုင္းအဝိုင္းနဲ႔ အဆင္မေျပတာေတြ အျဖစ္မ်ားတယ္လို႔ အေမရိကန္ စိတ္ပညာအသင္းကေန ထုတ္ျပန္လိုက္ပါတယ္။ မူမွန္မဟုတ္တဲ့ စိတ္ပညာဂ်ာနယ္ထဲမွာ လူေတြ အမ်ားဆံုးျဖစ္တတ္တဲ့ စိတ္ေရာဂါေတြနဲ႔ က်ား-မ ခြဲျခား ေလ့လာခ်က္ကို ေဖၚျပလိုက္ပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြဟာ စိုးရိမ္စိတ္ လြန္ကဲမႈေတြကေန အတြင္းဘက္ ဦးတည္တဲ့ စိတ္လႈတ္ရွားမႈေတြ ျဖစ္ေစတာမ်ားတယ္။ ဒါေတြက ဆုတ္ခြါ-ကင္းျပတ္မႈ၊ အထီးက်န္မႈ၊ စိတ္ဓါတ္က်ျခင္းေတြကေန ဆက္လာတာေတြ ျဖစ္တယ္။

အမ်ိဳးသမီးေတြဟာ စိတ္ဓါတ္က်တာ ပိုျဖစ္တယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ေယာက္်ားေတြထက္ ပိုျပီး ထပ္ခါထပ္ခါ လုပ္တတ္ၾကတယ္။ ျပသနာေျဖရွင္းေရးထက္ အႏုတ္သေဘာ စိတ္ခံစားမႈကို ထပ္္ခါထပ္ခါ လုပ္ေလ့မ်ားၾကလို႔ဘဲ။ ဒီေတြ႔ရွိခ်က္ကေန စိတ္ေရာဂါကာကြယ္ေရးနဲ႔ ကုသေရးမွာ လိင္ခြဲျခားေဆာင္ရြက္ရမယ္လို႔ သိလာေစပါတယ္။

အမ်ိဳးသမီးေတြဟာ စိတ္ေရာဂါအဆင့္ မေရာက္ခင္မွာ စိတ္မတည္ျငိမ္-စိုးရိမ္စိတ္ေတြ ျဖစ္လာတယ္။ ေဘးပါတ္ဝန္းက်င္ကေန ဖိစီးမႈေတြကို အတြင္းဘက္ဆီ သြင္းယူတတ္ၾကတယ္။ စိတ္က်ေနၾကတဲ့ စိုးရိမ္စိတ္ကဲေနၾကတဲ့ အမ်ိဳးသမီးေတြကို ထပ္ခါထပ္ခါ ျဖစ္မလာေစေအာင္ လုပ္ရပါမယ္။ ေယာက္်ားေတြဆိုရင္ ဘာေတြလုပ္ပါဆိုတဲ့ အစီစဥ္ခ်ေပးတာနဲ႔ ၾကမ္းတမ္စိတ္ကေန ဖ်က္ဆီးခ်င္စိတ္ မဟုတ္တဲ့ဆီ ဦးတည္ေပးဘို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

ေယာက္်ားေတြဟာ စိတ္လႈတ္ရွားမႈေတြကို အျပင္ဘက္ဆီ ဦးတည္ၾကတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ၾကမ္းတမ္းမႈ၊ ယာယီ-တံု႔ျပန္မႈ၊ ေသြးေဆာင္မႈနဲ႔ လုပ္သင့္တာကိုမလုပ္ျခင္းဆိုတာေတြကို ေရြးခ်ယ္တတ္တယ္။ လိင္ျခားနားမႈဟာ အတြင္းဘက္ ဦးတည္ျခင္းနဲ႔ အျပင္ဘက္ဆီ ဦးတည္ျခင္းေတြပါ ျခားနားၾကတာျဖစ္တယ္။

၂ဝဝ၁-၂ဝဝ၁ အတြင္းက National Institutes of Health မွာရွိတဲ့ ကိန္းဂဏန္းေတြကို ေလ့လာခဲ့တယ္။ အသက္ ၁၈ ႏွစ္အထက္ လူေပါင္း ၄၃ဝ၉၃ ေယာက္ကို ေလ့လာတာ ျဖစ္တယ္။ အဲဒီအထဲမွာ အမ်ိဳးသား = ၄၃%၊ အမ်ိဳးသမီး = ၅၇% (အျဖဴ = ၅၆႕၉%၊ အသားဝါ-ညိဳ = ၁၉႕၃%၊ အမည္း = ၁၉႕၁%၊ အာရွ၊ ဟဝိုင္ယီနဲ႔ ပင္လယ္ေန = ၃႕၁%၊ ဌာေနလူနီ နဲ႔ အလာစကာ = ၁႕၆%၊) ပါတယ္။ စိတ္ေရာဂါ အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၅၃ မ်ိဳးခြဲထားတယ္။ (ဘာသာမျပန္ေတာ့ပါ။)

နာမည္ေက်ာ္ ဒတ္ခ်္ ပန္းခ်ီဆရာၾကီး Vincent van Gogh (ဗင္းဆင့္-ဗန္ဂိုး) မွာ စိတ္က်ေရာဂါရွိျပီး အဲဒီအခ်ိန္က ကုသနည္းမရွိေသးလို႔ သူ႔ကိုယ္သူ သတ္ေသသြားခဲ့ရတယ္။

အျခားေသာ စိတ္ေရာဂါရွိတဲ့ ကမာၻေက်ာ္ပုဂၢိဳလ္မ်ား
1. ဂီတပညာရွင္ ဗီသိုဘင္၊
2. ျဗိတိသွ်ဝန္ၾကီးခ်ဳပ္ ဝစ္စတန္ခ်ာခ်ီ၊
3. သဘာဝသိပၸံညာရွင္ ခ်ားလ္ဒါဝင္၊
4. တီထြင္သူ အယ္ဒီဆင္၊
5. စာေရးဆရာ အားနက္စ္ ဟယ္မင္ေဝး၊
6. ကဗ်ာဆရာ ဗစ္တာဟူးဂိုး၊
7. အေမရိကန္သမတ ဂ်က္ဖါဆင္၊
8. အေမရိကန္သမတ လင္ကြန္း၊
9. ပိသုကာ မိုက္ကယ္အိန္ဂ်ယ္လို၊
10. မီးအိမ္ရွင္မ ဖေလာရင့္ ႏိုက္တင္ေဂး
11. သိပၸံပညာရွင္ ႏူတန္

1. Adjustment disorder

Anxiety disorders
2. Acute Stress Disorder
3. Panic Disorder
4. Agoraphobia w/o history of Panic Disorder
5. Social Phobia
6. Specific Phobia
7. Obsessive-Compulsive Disorder
8. Post-traumatic Stress Disorder
9. General Anxiety Disorder

Childhood Disorder
10. Attention-Deficit Hyperactive Disorder
11. Asperger’s Disorder
12. Autistic Disorder
13. Conduct Disorder
14. Oppositional Defiant Disorder
15. Separation Anxiety Disorder
16. Tourette’s Disorder

Eating Disorder
17. Anorexia Nervosa
18. Bulimia Nervosa Mood Disorder
19. Major Depressive Disorder
20. Bipolar Disorder (Manic Depression)
21. Cyclothymic Disorder
22. Dysthymic Disorder

Cognitive Disorders (Delirium, Dementia, Amnestic Disorders)
23. Delirium
24. Multi-Infarct Dementia
25. Dementia Associated with Alcoholism
26. Dementia of the Alzheimer Type
27. Dementia Personality Disorders
28. Paranoid Personality Disorder
29. Schinoid Personality Disorder
30. Schizotypial Personality Disorder
31. Antisocial Personality Disorder
32. Borderline Personality Disorder
33. Histrionic Personality Disorder
34. Narcissistic Personality Disorder
35. Dependant Personality Disorder
36. Avoidant Personality Disorder
37. Obsessive-Compulsive Personality Disorder

Schizophrenic and other Psychotic Disorders
38. Schizophrenia
39. Delusional Disorder
40. Brief Psychotic Disorder
41. Schizophreniform Disorder
42. Schizoaffective Disorder
43. Shared Psychotic Disorder

Substance-Related Disorders
44. Alcohol Dependence
45. Amphetamine Dependence
46. Cannabis Dependence
47. Cocaine Dependence
48. Hallucinogen Dependence
49. Inhalant Dependence
50. Nicotine Dependence
51. Upload Dependence
52. Phencyclidine Dependence
53. Sedative Dependence

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ

Delusional disorder အျမင္ေသြလြဲျခင္း စိတ္ေရာဂါ 

 ဆန္းျပားရႈတ္ေထြးျခင္းမရွိတဲ့အရာေတြကို ရွိေနတယ္လို႔ ထင္မွတ္ေနတဲ့စိတ္ေရာဂါျဖစ္ပါတယ္။ ဆန္းျပားရႈတ္ေထြးျခင္း ဆိုတာေတြက တေစၧသူရဲလို မဟုတ္ဘဲ၊ တကယ္လည္းရွိႏိုင္တဲ့အမွားမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။

ဥပမာ သူ႔ကို ခ်စ္ေန၊ မုန္းေနတယ္လို႔ ထင္မွတ္တာ၊ သူ႔ ေနာက္ကေန လူဆိုးကလိုက္ေနတယ္လို႔ ထင္မွတ္တာမ်ိဳး။ အဲလိုထင္မွတ္မွားေနတာေတြက မူးယစ္ေဆးဝါးေၾကာင့္၊ ကိုယ္ကာယက်န္းမာေရးေၾကာင့္၊ (စကီဇိုဇရီးနီးယား) စိတ္ေရာဂါေၾကာင့္ မဟုတ္ရပါ။ ဒီေရာဂါ ခံစားရွိေနေပမဲ့ ေန႔တဓူဝ အလုပ္ေတြမွာ တက္တက္ ၾကြၾကြ လုပ္ေနတဲ့သူသာ ျဖစ္ျပီး၊ အခုလို ထင္မွတ္မွားတာကလြဲရင္ လူေကာင္းဘဲ။ တခ်ိဳ႕လူ႔အသိုင္းအဝိုင္း၊ ဘာသာေရးယံုၾကည္မႈေတြက ဒါမ်ိဳး ျဖစ္ေန၊ ရွိေနသူကို ေလးစားသမႈျပဳတတ္ၾကတယ္။ ကိုးကြယ္ေနတတ္ၾကတယ္။

လကၡဏာ အဂၤါ (၆) ရပ္ရွိတယ္။
(၁) Erotomania တစိမ္းတရံ နာမယ္ၾကီးတေယာက္၊ သူ႔ထက္ အဆင့္အတန္းျမင့္သူတေယာက္နဲ႔ ခ်စ္ေနတယ္လို႔ ထင္မွတ္ မွားေနတယ္။ ခ်စ္စိတ္ကလဲ အလြန္ျပင္းျပတယ္။ သူထင္ေနတဲ့သူဆီ ဖုန္းဆက္၊ စာေရး၊ သြားလည္ပတ္တာမ်ိဳး လုပ္တယ္။ သြားကယ္ဆယ္ရတာမ်ိဳးသေဘာ လုပ္တယ္။ တေကာက္ေကာက္ လိုက္ေနမယ္။

(၂) Grandiose ထင္ေပၚေက်ာ္ေစာေနတယ္၊ သိပ္ၾသဇာအာဏာ ရွိတယ္၊ နာမယ္ၾကီး တေယာက္နဲ႔ နီးစပ္မႈ ရွိေနတယ္လို႔ ထင္မွတ္မွားျခင္း၊ သူမ်ားေတြထက္ ပါရမီရွိေနသလို၊ သူမ်ား မေတြ႔-မသိတာကို ေတြ႔-သိသလို၊ သူမ်ားထက္ ဘာသာေရး ဥာဏ္အလင္းေတြ ရေနသလို ထင္မွတ္မွားေနမယ္။

(၃) Jealous မနာလို-ဝန္တိုမႈ၊ သူ႔ ဇနီး-ခင္ပြန္းက သု႔အေပၚ သစၥာမရွိဘူး ထင္မွတ္ေနတာ။ ရွိတ္စပီးယား ျပဇာတ္တခုလို Othello syndrome ဆိုတာ ျဖစ္ေနမယ္။ သူ႔အေပၚ သစၥာမရွိဘူး ထင္ေနတာကို တားဆီးပိတ္ပင္တာမ်ိဳးလုပ္မယ္။ ဒါအတြက္ ေဒါသထြက္မယ္။ သတ္တာျဖတ္တာအထိ ၾကမ္းတမ္းမႈ ဝင္လာႏိုင္တယ္။

(၄) Persecutory တစံုတေယာက္ကေန သူ႔ေနာက္က တစိုက္မတ္မတ္ လိုက္လံေနတယ္လို႔ ထင္မွတ္မွားျခင္း၊ အမ်ားဆံုး ေတြ႔ရတယ္။ သူ႔ကိုျဖစ္ျဖစ္၊ သူ႔ရဲ႕ ရင္းႏွီး ကြ်မ္းဝင္သူကိုျဖစ္ျဖစ္ တေယာက္ကေန မတရား ျပဳမူေနတယ္လို႔ ထင္တာ။ သူ႔ကို လိုက္လံ ေႏွာင္ယွက္ေနတယ္ ထင္ေနတာ၊ ဒါေပမဲ့ တျခားစိတ္ေရာဂါေတြမွာ အဲလို ျဖစ္ေနသူေတြလိုေတာ့ ပံုမပ်က္ဘူး။

(၅) Somatic type သူ႔ကို အေကာင္ (အင္းဆက္) ကကိုက္ေနတယ္၊ သူ႔ကိုယ္ခႏၶာက ပံုမွန္အလုပ္ မလုပ္ဘူး၊ အနံ႔ဆိုး ထြက္ေနတယ္၊ သူ႔ကိုယ္မွာ အရုပ္ဆိုးေနတာ ရွိေနတယ္ စသျဖင့္ ထင္မွတ္မွားေနတာမ်ိဳး။

(၆) Mixed လကၡဏာအဂၤါရပ္ေတြ တခုမက ေရာျဖစ္ေနျခင္း။

ေဝဒနာရွိသူဟာ သူထင္မွတ္ေနတာကို တစိုက္မတ္မတ္ တမူထူးျပီး ေျပာျပေနမယ္။ သူထင္မွတ္ေနတာကေန သူ႔ဘဝ လမ္းကို ေျပာင္းလဲ၊ သက္ေရာက္ေစလိမ့္မယ္။ သူ႔ကို ေမးရင္ လိႈ႔ဝွက္မႈေတြ၊ သံသယဝင္တာေတြ ျဖစ္ေနတာ ေတြ႔ရမယ္။ သူ႔မွာ ဟာသရယ္လို႔ မရွိဘူး။ သူ႔အထင္ကို အထိမခံႏိုင္ဘူး၊ လံုးဝေလွ်ာ့ေပးမွာ မဟုတ္ဘူး။ သြားျငင္းလိုက္ရင္ စိတ္တို-ရန္လိုလာလိမ့္မယ္။ သူျဖစ္ေနရတာက သူ႔လူမႈ-ဘာသာေရး ေနာက္ခံနဲ႔ ဆိုင္ခ်င္မွ ဆိုင္ေနတတ္တယ္။

သူ႔ထင္ျမင္ခ်က္အတိုင္း လိုက္လုပ္တာ မွန္သမွ်ကို နားလည္ၾကည့္လို႔ ရေပမဲ့ ပံုမွန္ မဟုတ္ဘူး။ သူ႔ကိုသိ-ၾကည့္ေန သူေတြကေတာ ဒီလိုျဖစ္ေနတာဟာ တမူထူးေနတယ္၊ တခုခုျဖစ္ေနတယ္ဆိုတာ သိတယ္။ ဒီလို ျဖစ္တာက ပင္မ စိတ္ေဝဒနာသာ ျဖစ္ျပီး၊ စိတ္ေရာဂါတခုခုရဲ႕ လက္ေအာက္ခံ အမ်ိဳးအစား မဟုတ္ဘူး။ နာတာရွည္ ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ တသက္လံုး ျဖစ္ေနမယ္။ သူထင္မွတ္မွားေနမႈက သူ႔ဟာနဲ႔သူ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလွ်ာ္မႈ ရွိေနတာမ်ိဳး၊ တသမတ္ထဲလဲ ျဖစ္ေနတာမ်ိဳး။ သူမ်ားေတြရဲ႕ က်ိဳးေၾကာင္းဆီေလွ်ာ္မႈနဲ႔ ေျခဖ်က္လို႔ မရဘူး။ သူ႔ (ေလာဂ်စ္) က သပ္သပ္။ သူ႔ကိုယ္သူ သိပ္ ဦးစားေပးတယ္။ သူမ်ားေတြက အေသးအဖြဲေလးလို႔ ယူဆေပမဲ့ သူ႔မွာက သိပ္အေရးပါေနတတ္တယ္။

တိတိက်က်ေတာ့ ဘာ့ေၾကာင့္ျဖစ္လဲဆိုတာ မသိေသးပါ။ ေရာဂါကို အသက္ရမွ ခံစားရသူမ်ိဳးဟာ မိသားစုဘဝနဲ႔ ဆိုင္ေနတတ္တယ္။ ငယ္ငယ္က စည္းကမ္း သိပ္တင္းၾကပ္တဲ့ မိဘေတြ ေအာက္မွာ ၾကီးျပင္းလာရတာမ်ိဳး။ အရာရာမွာ သိပ္ Sensitive အထိမခံ-ေရႊပန္းကန္ ျဖစ္ေနရင္ ဒါမ်ိဳး ျဖစ္တတ္တယ္။ တျခား ပိုျပီး ျပင္းထံတဲ့ စိတ္အေျခအေနမ်ိဳး ဥပမာ Bipolar disorder, Schizophrenia တို႔နဲ႔ တြဲေနတတ္ေသးတယ္။ Schizophrenia လို အဆီအေငၚမတည့္ စကားေတြ၊ အမူအယာေတြ မေျပာ-မရွိဘူး။ သူမ်ား မျမင္-မၾကားတာမ်ိဳး ျမင္-ၾကားတာ မရွိဘူး။ Schizophrenia ေလာက္လဲ အျဖစ္ မမ်ားဘူး။

ကုသရင္ Drug therapy ေဆးေရာ Psychotherapy စိတ္ပညာအရပါ လုပ္ရတယ္။ ခက္တာက ျဖစ္ေနသူက သူ႔ကိုယ္သူ လူေကာင္းဘဲ မွတ္ျပီး ေဆးကုတာ မခံခ်င္ဘူး။ ေဆးထဲမွာ Atypicalantipsychotic ကို သံုးတယ္။ Schizophrenia မွာလဲ ဒီေဆးသံုးပါတယ္။ Risperidone, Quetiapine, Olanzapine ေဆးေတြ ျဖစ္တယ္။ ဒါနဲ႔ မသက္သာရင္ Pimozide, Fluphenazine decanoate, Fluphenazine enanthate ေဆးေတြသံုးရတယ္။ လူနာက မခံခ်င္စိတ္ျဖစ္လို႔ ထိန္းမရတာ ျဖစ္လာရင္ Haloperidol ထိုးေဆးနဲ႔ ျငိမ္ေအာင္ လုပ္ေပးရတယ္။ Lorazepam ေဆးလဲ ေပးႏိုင္တယ္။ သိပ္ဆိုးတဲ့ သူေတြကို Clozapine ေဆးနဲ႔ ကုရျပန္တယ္။ ေရရွည္အတြက္ Antidepressants နဲ႔ Anxiolytics ေဆးကို ေန႔တိုင္း ေသာက္ေစရတယ္။ စိတ္အထူးကု ဆရာဝန္ကေန Cognitive therapy, Empathy နည္းသံုး ကုေပးမယ္။

အသက္ ၁၈ ေနာက္ပိုင္း ျဖစ္တတ္ျပီး ၄ဝ ေက်ာ္ ေလာက္မွာ ျဖစ္တာ ပိုမ်ားတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ နဲနဲေလး ပိုမ်ားတယ္။ (၅၆႕၅%) လို႔ စပိန္သုေတသနတခုကဆိုတယ္။ ေယာက္်ားေတြမွာက Paranoid delusions ပိုျဖစ္ျပီး၊ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ Delusions of erotomania ပိုျဖစ္ေလ့ရွိတယ္။ အိမ္ေထာင္က်ျပီးသူ၊ အလုပ္အကုိင္ရွိသူ၊ လူမႈအသိုင္းဝိုင္းနိမ့္က်သူ၊ အမ်ိဳးသမီးဆိုရင္ မုဆိုးမ၊ ေယာက္်ားဆိုရင္ လိင္ဆက္ဆံမႈကိုေရွာင္က်ဥ္တတ္သူ၊ တိုင္းတပါးကိုထြက္လာရသူေတြမွာ အျဖစ္မ်ားေနတာ ေတြ႔ရတယ္။

Dr. တင့္ေဆြ
၂၅-၉-၂ဝ၁ဝ

Bipolar Disorder စိတ္အေျခႏွစ္ခြေရာဂါ 

ကတၱီပါဘိနပ္စီးေရႊထီးေဆာင္း ဝတၳဳကိုေရးခဲ့တဲ့ ဆရာေမာင္သာရကြယ္လြန္တဲ့အတြက္ အလြန္ႏွေျမာတသျဖစ္ရပါတယ္။ ဝတၳဳကို ရုပ္ရွင္လည္းရိုက္တယ္။ သီခ်င္းလည္းရွိတယ္။ စႏၵရားတင္ဝင္းလိႈင္ေရးျပီး ခင္ညြန္႔ရည္သီဆိုထားပါတယ္။

 (ဘိုင္ပိုလာ ဒစ္ေအာ္ဒါ) စိတ္ႏွစ္ခြအေျခအေနရွိတဲ့ နာမည္ၾကီးေတြကေတာ့ မတ္တြိန္း၊ အက္ဂါ အယ္လင္ ပိုး၊ အားနက္စ္ ဟယ္မင္ေဝး၊ ဗင္းဆင့္ ဗန္ဂိုး၊ တို႔ျဖစ္ပါတယ္။

Manic depression လို႔လည္းေခၚတယ္။ အစြန္းႏွစ္ဖက္ကို ေျပာင္းေျပာင္း သြားတတ္တဲ့ စိတ္အေျခအေနတခု ျဖစ္တယ္။ (ရိုလာ-ေကာ္စ္တာ) စီးေနရသလိုမ်ိဳး တခါတေလ ထိပ္ဖ်ားေရာက္ေနရင္ ဘာမဆို သူလုပ္ရင္ ျဖစ္မယ္ထင္ျပီး၊ ေနာက္ ေအာက္က်ျပန္ရင္ ရစရာ-ေနစရာမရွိ စိတ္ဓါတ္က်ေနမယ္။ ဘယ္ေလာက္ၾကာၾကာ အတက္မွာေရာက္ေနမယ္လို႔ ေအာက္မွာ ေရာက္ေနမယ္လို႔ ေျပာမရဘူး။ မတူၾကဘူး။ အေနာက္ႏိုင္ငံေတြမွာ လူၾကီးပိုင္း လူဦးေရရ႔ဲ႕ ၂% မယ္ ခံစားေနၾကရတယ္။

အက်ပိုင္း လကၡဏာေတြ
ေဆးမကုရင္ စိတ္ဓါတ္အၾကီးအက်ယ္ က်ေနမယ္။ ဝမ္းနည္း-ပူေဆြးေနမယ္။ အားအင္ ကုန္ခမ္းေနမယ္။ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ကင္းမဲ့ေနမယ္။ စိုးရိမ္စိတ္ေတြ ကဲေနမယ္။ ဘာကိုမွ အာရံုမစိုက္ႏိုင္ဘူး။ တခ်ိန္က စိတ္ဝင္တစားရွိခဲ့တာေတြလဲ အာရံုမထားခ်င္ေတာ့ဘူး။ လူကလဲ ပိန္ခ်ံဳးလာမယ္။ အိပ္ေရးပ်က္မယ္။ သတ္ေသခ်င္စိတ္ ျဖစ္လာမယ္။

အတက္ပိုင္းလကၡဏာေတြ
အရာရာသာယာေနမယ္။ အေကာင္းဘဲျမင္-ထင္ေနမယ္။ ဘာမဆို ငါလုပ္ႏိုင္တယ္လို႔ ေသြးနားထင္ေရာက္ေနမယ္။ ဘဝင္ျမင့္ေနမယ္။ စိတ္ျမန္-ကိုယ္ျမန္ျဖစ္ေနမယ္။ အိပ္ေနစရာမလိုသလိုျဖစ္ေနမယ္။ စကားေတြ ေဖါင္ေနေအာင္မ်ားမယ္။ သူ႔ကို တဖက္ဖက္ဆြဲယူလို႔ အင္မတန္လြယ္တယ္။ ျပိဳင္ဆိုင္မႈ အေတြးပဲဝင္ေနမယ္။ ေဆာက္တည္ရာမရ၊ ဂနာမျငိမ္ ျဖစ္ေနမယ္။ အခ်ိန္ေတြ အရမ္းသံုးမယ္။ လိင္မႈကိစၥ သိုသိပ္မႈမထားဘူး။ ကားေမာင္တာကအစ အျမန္ေမာင္းမယ္။ မူးယစ္ေဆးဝါးလဲ သံုးစြဲလာမယ္။ အဲလိုလကၡဏာေတြ တေန႔ထဲမွာ ၃-၄ မ်ိဳးျဖစ္ေနမယ္။

အမ်ိဳအစား (၁) နဲ႔ (၂) ရွိတယ္။ အမ်ိဳအစား (၁) ရွိေနသူဟာ အတက္ပိုင္း လကၡဏာေတြ ရွိမယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ေရာေထြးေနတာမ်ိဳး နဲ႔ အက်ပိုင္းျဖစ္တာ ေရာေထြးေနမယ္။ အမ်ိဳအစား (၂) ရွိေနသူဟာ စိတ္ဓါတ္ အၾကီးအက်ယ္က်ေနျပီး အတက္ပိုင္းျဖစ္တာ နည္းမယ္။ ေနာက္ျပီး Hypomania ေခၚတဲ့ အေျပာ့စား တက္ၾကြမႈမ်ိဳး ရွိတတ္တယ္။ သူ႔အဖို႔ေတာ့ (ပါတီ) ခ်ိန္ဘဲ။ ေပ်ာ္စရာ ရီစရာေတြ မ်ားေနမယ္။ မိသားစုဝင္ေတြ အေပါင္အသင္းေတြကေတာ့ သူ စိတ္မူေျပာင္ေနတာ သတိထားမိၾကတယ္။

ႏွစ္မ်ိဳးတြဲ အေျခအေန
တျပိဳင္နက္ထဲမွာ စိတ္တက္ေရာ စိတ္က်ပါ တြဲေနတယ္။ ခန္႔မွန္းရခက္တာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ဥပမာ သူႏွစ္သက္တာမ်ိဳးကို အားတက္သေရာ လုပ္ေနရခ်ိန္မွာ ဝမ္းနည္းပက္လက္ ျဖစ္လာမယ္။ ငယ္ငယ္ရြယ္ရြယ္နဲ႔ ဒီ စိတ္အေျခႏွစ္ခြ ေရာဂါ ခံစားရသူေတြမွာ ပိုျဖစ္ၾကတယ္။ တခ်ိဳ႕တြက္ဆတာက လူနာ ၇ဝ% မွာ အဲလိုျဖစ္တယ္တဲ့။

ဘာလို႔ ဒီေရာဂါ ျဖစ္လာသလဲ
ဆရာဝန္ေတြက အတိအက် မသိၾကပါ။ အမ်ားသေဘာတူတဲ့ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် (သီအိုရီ) တခုကေတာ့ ဦးေႏွာက္မွာ ဓါတ္ပစၥည္းေတြ အနည္း-အမ်ား ပံုမွန္မဟုတ္လို႔ ျဖစ္မယ္လို႔ ယူဆတယ္။ ဓါတ္ပစၥည္းေတြ မ်ားေနခ်ိန္မယ္ စိတ္တက္ၾကြေနျပီး နည္းေနရင္ စိတ္က်မယ္။

ဘယ္လိုလူေတြမွာ လာျဖစ္သလဲ
ေယာက္်ား-မိန္းမ အတူတူျဖစ္တယ္။ အသက္ ၁၅ နဲ႔ ၃ဝ ၾကားမွာ စတယ္။ မိသားစုထဲမွာ တေယာက္မက ရွိေနတတ္တယ္။ ဒါေပမဲ့ မ်ိဳးဗီဇတခုထဲေၾကာင့္ေတာ့ မျဖစ္ႏိုင္ဘူး။ စိတ္ေသာကေရာက္စရာ၊ မူးယစ္ေဆးဒဏ္၊ စတာေတြကေန အတက္-အက်ကို ေစ့ေဆာ္ႏိုင္တယ္။

အိမ္မွာ၊ ေက်ာင္းမွာ၊ အလုပ္ခြင္မွာ ေန႔တဓူဝအလုပ္ေတြကို ထိခိုက္ေစတယ္။ ၈၈% မွာ အလုပ္မယ္ တိုးတက္လမ္းေတြ အတားအဆီး ျဖစ္ၾကရတယ္။ ၆ဝ% ေသာ လူနာေတြက ေဆးဝါး၊ အရက္ေသစာ သံုးစြဲၾကတယ္။ Reckless manic phase ေဆာက္တည္ရာမရ အဆင့္မွာ လုပ္ၾကတာ မ်ားတယ္။

တျခား ဒီေရာဂါ မရွိသူေတြထက္ ေသေၾကာင္းၾကံစီတာ ၁ဝ-၂ဝ ဆ ပိုျဖစ္ၾကတယ္။ မၾကံစီခင္မွာ သတ္ေသခ်င္တဲ့ စကားမ်ိဳး ေျပာတတ္ၾကတယ္။ သတ္ေသဘို႔ အစီအစဥ္ေတြ တခုျပီးတခု လုပ္လာမယ္။

ဒီေရာဂါဆိုတာ ေသျခာေအာင္ လုပ္ရမယ္။ Extreme mood swings စိတ္မူေျပာင္းျခင္း အျပင္စား နဲ႔ ခြဲျခားရမယ္။ Neurological disorders အာရံုေၾကာေရာဂါ၊ Substance abuse မူးယစ္ေဆးသံုးစြဲတာ၊ Thyroid problem လည္ပင္းၾကီးေဟာ္မုန္းမ်ားေရာဂါ၊ HIV (အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီ)၊ ADHD ပါတ္ဝန္းက်င္ သတိမမူေရာဂါ၊ တခ်ိဳ႕ေဆးေတြရဲ႕ Side effects ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳး နဲ႔ Psychiatric disorders တျခားစိတ္ေရာဂါေတြနဲ႔ ခြဲျခားရမယ္။

ေဆးေပးတာ အမ်ားၾကီးသက္သာေစတယ္။ Mood stabilizers ေဆးမ်ိဳးသံုးတယ္။ Antipsychotic drugs စိတ္ေရာဂါေဆးေတြ နဲ႔ Anticonvulsant drugs အတက္သက္သာေဆး ေတြလဲ ေပးတယ္။ ေဆးၾကာၾကာ ေသာက္ေနရတယ္။

စကားေျပာနည္းနဲ႔ ကုသတာလဲ လုပ္တယ္။ Cognitive behavioral therapy နည္းလဲလုပ္တယ္။ Interpersonal therapy နည္းလဲရွိတယ္။ Social rhythm therapy နည္းလဲရွိတယ္။

လူေနမႈပံုစံ ျပဳျပင္ေပးတာ ေကာင္းတယ္။ လုပ္ရမဲ့အလုပ္ေတြကို အခ်ိန္ဇယားခ်ျပီး လုပ္ေစတာေကာင္းတယ္။ အိပ္ခ်ိန္၊ အလုပ္ခ်ိန္၊ စားခ်ိန္၊ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ခ်ိန္ေတြ တိတိက်က် သတ္မွတ္ထားရတယ္။ အရက္၊ ေဆးဝါး မသံုးေစေအာင္ လုပ္ရမယ္။ မဟုတ္ရင္ ေရာဂါလကၥဏာေတြကို ပိုဆိုးေစႏိုင္တယ္။

Electroconvulsive Therapy (ECT) လွ်ပ္စစ္သံုး ကုသနည္း။ တခ်ိဳ႕လူနာေတြအတြက္ ေကာင္းတယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့ အေျခအေနအတြက္ ျမန္ျမန္ သက္သာေစတယ္။ ေဆးေပးနည္း၊ စိတ္ကုနည္းနဲ႔ မရသူေတြအတြက္လဲ သံုးႏိုင္တယ္။

မိတ္ေဆြ အေပါင္းအသင္နဲ႔ မိသားစုဝင္ေတြကို ဒီေရာဂါအေၾကာင္း ေျပာျပ-သင္ျပေပးထားသင့္တယ္။ ေရာဂါ အတက္-အက်အေၾကာင္း၊ စိတ္မပ်က္ၾကဘို႔လိုေၾကာင္း၊ မေၾကာက္ဘို႔လိုေၾကာင္း၊ ေထာက္ကူမႈေပးတာ အေရးပါေၾကာင္း။ ေဝဒနာသည္ေတြဟာ သူတို႔မွာ ေရာဂါရွိေနတာကို မသိၾက၊ လက္မခံၾကဘူး။ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ အဲလိုျဖစ္ေနတာ၊ ေဆးကုရင္ သက္သာေကာင္းမြန္မွာ၊ ကိုယ့္အျပစ္ မဟုတ္ပါဘူး ဆိုတာေတြ ေဖ်ာင္းဖ်-နာခ် ေဆးကုဘို႔ တိုက္တြန္းၾကရပါမယ္။

Dr. တင့္ေဆြ
၁-၃-၂ဝ၁၆