အိႏၵိယမွ အႀကီးဆံုးရတနာသိုက္ႀကီး အာဂ်န္တာဂူ (Ajanta Caves)

အိႏိၵယ၏ သို႔မဟုတ္ ဗုဒၶသာသနာသမိုင္း ၏ ျပည့္စံုၾကြယ္၀ ေသာ ဂုဏ္သိကၡာ အႏုပညာဘဏ္တိုက္ႀကီး

ဒီေနရာက လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၁၅၀၀ ကတည္းက အပင္မ်ားလည္းထူထပ္ ေက်ာက္စိုင္ေက်ာက္တိုင္မ်ားေတြလည္း မိုးထိုးကာ ၿငိမ္သက္စြာတည္ရိွေနေသာေနရာတစ္ခုပါပဲ။ မုတ္သံုရာသီမိုးဥတုအားျဖင့္ အျပင္းအထန္ရြာက်ေနၿပီးေတာ့ Waghora ျမစ္ႀကီးကလည္း ဒီအေမ့ေလ်ာ့ခံဂူႀကီးအား ေႁမြလိမ္ေႁမြေကာက္သ႑ာန္ ပတ္ဝိုင္းထားပါေလေတာ့သည္။ ဒီေနရာမွာ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ အႀကီးဆံုး ရတနာသိုက္ႀကီးတစ္ခုလို႔ တင္စားေခၚေဝၚလို႔ရမဲ့ ေနရာႀကီးတစ္ခုက ပုန္းေအာင္းလို႔ တည္ရိွေနပါသည္။ ဒီေနရာဟာ က်ားတစ္ေကာင္ေၾကာင့္သာမဟုတ္ဘူးဆိုရင္ လံုးဝ တိတ္ဆိတ္ေနတဲ့ ေနရာႀကီးတစ္ခုထဲမွာ ပိတ္ေမွာင္ၿပီး တည္ရိွေနအုန္းမယ္ဆိုတာ အေသအခ်ာပါပဲ။ ၁၈၁၉ ခုႏွစ္မွာ မက္ဒရစ္စစ္တပ္မွ ဗိုလ္ႀကီးဂြၽန္စမစ္ က ဒီေတာႀကီးထဲမွာ ေတာ႐ိုင္းက်ားကို အမဲလိုက္ဖို႔အတြက္ အမဲလိုက္အဖြဲ႕တစ္ဖြဲ႕လုပ္ခဲ့ပါသည္။ က်ားတစ္ေကာင္၏အေနာက္ကို ထပ္ခ်ပ္မခြာေနာက္ေယာင္ခံလိုက္လာၿပီးမွာပဲ သစ္ပင္ႀကီးေတြ နဲ႔ ထူးျခားအသြင္သ႑ာန္မ်ဳိးေတြကို စတင္ေတြ႕ရွိခဲ့ၿပီးေနာက္မွာ ဂြၽန္စမစ္အတြက္ အရမ္းထူးျခားမႈရိွလာေသာေနရာတစ္ခုဆိုပီး သတ္မွတ္ထားခဲ့ပါသည္။ အသြင္အျပင္အမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ တည္ရိွေနမႈအထပ္ထပ္က လူလုပ္ထားေသာေနရာအသြင္အျပင္မ်ဳိးျဖစ္ေနတာပါ။ အဲ့ဒါေၾကာင့္မို႔လို႔ ျမစ္ကိုျဖတ္ၿပီးေတာ့ ေတာင္တစ္ခုအေပၚကို ၇၅ မီတာေလာက္ တက္ခဲ့လိုက္ၾကပါသည္။ ထိုေနရာတြင္ သူတို႔ျမင္လိုက္ရတာကေတာ့ ေရွးေဟာင္းေက်ာက္သားေတြနဲ႔ ျပဳလုပ္ထားသည့္ ေဗာဓိသတၱ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား ၊ ေစတီေတာ္အခ်ဳိ႕ ၊ ေက်ာက္စာတိုင္ႀကီးေတြ ၊ ဆင္႐ုပ္ ၊ ေဒါင္း႐ုပ္မ်ားစြာတို႔ကို ေတြ႕ရိွလိုက္ပါသည္။ ေက်ာက္သားနံရံေတြမွာလည္း ထြင္းထုထားသည့္ ပံုေတြေရာပါေတြ႕ရိွလိုက္ရၿပီး အခ်ဳိ႕မွာဆိုရင္ အေရာင္တစ္ဝင္းဝင္းနဲ႔ ရိွေနဆဲဆိုတာကိုပါ ျမင္ေတြ႕လိုက္ရပါသည္။ ဒီေနရာကေန မထြက္ခြာခင္မွာ ဗိုလ္ႀကီးဂြၽန္စမစ္က ထိုေနရာ ၏ ဂူနံရံတစ္ခုမွာ သူ၏အမဲလိုက္ဓား ျဖင့္ သူ႕နာမည္ ႏွင့္ ေန႔ရက္ကို ေရးျခစ္လိုက္ၿပီး သူ႕၏ဘဝတြင္ အႀကီးမားဆံုး နဲ႔ ဂုဏ္ျပဳဝံ့ႂကြားႏိုင္ဆံုး ရွာေဖြေတြ႕ရိွမႈဟု မွတ္တမ္းတင္ခဲ့လိုက္ပါသည္။ ထိုေနရာက ကမ႓ာအံ့ဖြယ္ရာထဲမွာေတာင္ ပါရိွခဲ့သည့္ အာဂ်န္တာဂူပါပဲ။ ၁၉၈၃ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ယူနက္စကို၏ ကမာၻ႕အေမြအႏွစ္စာရင္းဝင္ေနရာ တစ္ေနရာအျဖစ္ သတ္မွတ္ျခင္းခံခဲ့ရပါသည္။  ေက်ာက္ေတာင္ေရွ႕မွာ ၀မ္ဂိုရာျမစ္ေကြ႕ပတ္စီးဆင္းေနၿပီး မိုးတြင္းအခါမွာေတာ့ ေက်ာက္ေတာင္ေပၚ ကေနျဖတ္စီးေနတဲ့ ေရတံခြန္သံက လႈိဏ္ဂူထဲကေနေတာင္ေကာင္းေကာင္းၾကားႏိုင္ပါသည္။

ဤမွ် ခမ္းနားႀကီးက်ယ္ေသာ ဗုဒၶယဥ္ေက်းမႈ အႏုပညာ ရတနာသိုက္ႀကီးကုိ သြားေရာက္ဖူး ေမွ်ာ္ ေလ့လာလုိၾက ပါလွ်င္ ဘုံေဘၿမိဳ႕သို႔ တနည္းနည္းျဖင့္ ေရာက္ေအာင္သြား ၾက၍ ဘုံေဘမွ ေမာ္ေတာ္ကား၊ အငွားကားေကာင္းေကာင္း ငွားလ်က္ ကီလုိမီတာ (၃၀၀)ခန္႔ ကြာေ၀းေသာ ၾသရမ္ ဂဘတ္ၿမိဳ႕သုိ႔ အေရာက္ေမာင္း၊ ဟုိတယ္ ေကာင္းေကာင္း မွာ ညအိပ္၊ ၾသရမ္ဂဘတ္၏ အေရွ႕ေျမာက္ ကီလုိမီတာ (၁၀၀)ခန္႔ေမာင္းလွ်င္၊ အကယ္၍ ၾသရမ္ဂဘတ္မွ နံနက္ (၆)နာရီထြက္ႏုိင္ခဲ့လွ်င္ (၉)နာရီ ခန္႔ေလာက္တြင္ ဒီဂူသသုိ႔ ေကာင္းေကာင္းႀကီးေရာက္ႏိုင္ပါသည္။

တ႐ုတ္လူမ်ဳိး ခရီးသြားသူ စာေပပညာ႐ွင္၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီး Xuanzang က တ႐ုတ္ျပည္မွ အိႏၵယ ကို ခရီးထြက္ခဲ့ၿပီး အဆိုပါ လႈိင္ဂူထဲမွာ ေနထိုင္ၿပီး အဆိုပါ လိူင္ဂူအေၾကာင္း မွတ္တမ္းမ်ား ေရးသားခဲ့သည့္အျပင္ အဆိုပါ အိႏၵိယ မွ တ႐ုတ္ျပည္သို႔ အျပန္ အဆိုပါ လႈိင္ဂူမွာ ရ႐ွိခဲ့တဲ့ တရားဓမၼေတြကို တ႐ုတ္ျပည္မွာ ျပန္လည္ ျဖန္ေဝခဲ့ပါသည္။ ပညာ႐ွင္ေတြက အဆိုပါ လႈိင္ဂူကို အပိုင္ႏွစ္ပိုင္ ခြဲၿပီး သံုးသပ္ၾကၿပီး အဆိုပါ အပိုင္း ႏွစ္ခုအၾကား ႏွစ္ရာနဲ႔ခ်ီ ျခားနားခဲ့ တယ္လို႔ ဆိုပါသည္။ အိႏၵိယ အစိုးရ ႏိုင္ငံရဲ႕ သတင္းအခ်က္အလက္ နဲ႔ ျပန္ၾကားေရး ဝန္ႀကီးဌာနက (Ministry of Information and Broadcasting, Government of India.) ထုတ္ျပန္တဲ့ အိႏၵယ ရဲ႕ ရာစု ႏွစ္မ်ားဆိုတဲ့ စာအုပ္မွာ (India through the ages.) ပထမလႈိဏ္ဂူ ၅ ခုကို ခရစ္ေတာ္မေပၚမွီ (၂) ရာစုမွာထြင္းထုခဲ့ တယ္လို႔ သံုးသပ္ပါသည္။ က်န္လႈိဏ္ဂူ ၂၅ ခုကိုေတာ့ (၅) ရာစုႏွစ္အတြင္းမွာထြင္းထု တယ္လို႔ ေလ့သံုးသပ္ပါသည္။

အဂ်န္တာဂူဆိုတာကေတာ႔ အိႏၵိယနိုင္ငံမွာတည္ရွိၿပီး မြန္ဘိုင္းၿမိဳ႕ကေန မိုင္ေပါင္း ၂၈၀ ေဝးပါသည္။ ျမင္းခြာပုံေက်ာက္ေတာင္မွာ လူေတြထြင္းထုထားတဲ့ ဗုဒၶလႈိဏ္ဂူေပါင္း ၃၀ ရွိပါသည္။ ဒီဂူထဲက ႐ုပ္ထုေတြကို လြန္ခဲ့တဲ့ႏွစ္ေပါင္း ၂၀၀၀ ေက်ာ္က ဘယ္လိုနည္းပညာနဲ႔ ထြင္းထုခဲ့လဲဆိုတာကိုလဲ ေခတ္သစ္အင္ဂ်င္နီယာပညာရွင္ေတြအေျဖမထုတ္နိုင္ေသးဘဲျဖစ္ေနဆဲပါ။ လြန္ေလၿပီးေသာ ႏွစ္ေပါင္း (၂၁၀၀)ခန္႔က ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာက္ဆစ္အႏုပညာ၊ ပန္းခ်ီ၊ ပန္းပု ပညာတို႔ျဖင့္ ျပည့္စံု ၾကြယ္၀သည့္ ျမင္းခြာသ႑ာန္ သို႔မဟုတ္ အဂၤလိပ္အကၡရာ (U) ပံု၊ ဗမာအကၡရာ (ပ) ပံုဟန္ရွိေသာ ဂူေပါင္း ၃၀ တုိ႔၏ တည္ရာ အဂ်န္တာ သို႔မဟုတ္ အဇႏၱာ သို႔မဟုတ္ အဇၨႏ ၱအမည္ရေသာ လိႈဏ္ဂူတန္းႀကီးမ်ားမွာ အိႏိၵယ၏ သို႔မဟုတ္ ဗုဒၶသာသနာသမိုင္း ၏ ျပည့္စံုၾကြယ္၀ ေသာ ဂုဏ္သိကၡာ အႏုပညာဘဏ္တိုက္၊ ရတနာ သိုက္ႀကီးမ်ားသဖြယ္အျဖစ္ တည္ရွိေန သည္ကို တတ္သိနားလည္ေသာ ပညာရွင္ သုေတသီ အေပါင္းတို႔က တညီတညြတ္တည္း လက္ခံထား ခဲ့ ၾကပါသည္။

Dr. Spink ၏ သုေတသနျပဳခ်က္ႏွင့္ အိႏိၵယေရွးေဟာင္း သုေတသနဌာန၏ သုေတသန ျပဳခ်က္မ်ားအရ ဂူေပါင္း (၃၀) မွ်ရွိေသာ အဂ်န္တာလိႈဏ္ဂူတန္းႀကီး မ်ားကို ႏွစ္ ေခတ္ႏွစ္ပိုင္း ႏွစ္မ်ဳိးႏွစ္စား ေလ့လာေတြ႔ ရွိရမည္ ျဖစ္သည္။

B.C.(၂)ရာစု၊(၁)ရာစု ေခတ္ ပိုင္းမ်ားႏွင့္ A.D.(၁) ရာစုမွ (၆)ရာစုအထိ ေခတ္အပိုင္း မ်ားျဖစ္သည္။ B.C (၂) ရာစုမွ (၁) ရာစု အထိ ႏွစ္ေပါင္းတစ္ရာ ခန္႔ကာလ- ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ အားေကာင္း ေသာ ေခတ္ပိုင္းျဖစ္ခဲ့သည္။ အေသာကမင္းလက္ ထက္ သာသနာျပန္႔ပြားေရး ေဆာင္ ရြက္ခ်က္အရ သုနာပႏၱရတုိင္း (ဘံုေဘအနီးပင္လယ္ ကမ္းရိုး တန္းတ၀ုိက္၊ ၀န၀ါသီတုိင္း၊ ကဏၰတၱက ျပည္နယ္ ႏွင့္ အႏ ၱရာပရာေဒ့ရ္ွတ၀ိုက္)၊ မဟာရဠေဒသ မ်ား သို႔ သာသနာျပဳအဖြဲ႔ ေစလႊတ္ခဲ့ေၾကာင္း ေထရ၀ါဒ သာသန သမိုင္းမ်ား (ပါရာဇိက႑အဌကထာ၊ ဋီကာ၊မဟာ၀ံသ)တြင္ ေတြ႔ရွိရသည္။ သို႔ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ B.C.(၃၀၀) ခန္႔ကေရာက္ ရွိသြားေသာ ေထရ၀ါဒဗုဒၶ သာသ နာေတာ္သည္ B.C.(၂)၊ B.C.(၁) ရာစု မ်ားအထိ ထိုမဟာရဌ ျပည္နယ္တ၀ိုက္တြင္ ထြန္းကား တည္ရွိေနသည္မွာ မလြဲဧကန္ျဖစ္ေခ်မည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အဂ်ႏာၱလိႈဏ္ဂူ တန္းႀကီး၏အစသည္ ေထရ၀ါဒ ပင္ ျဖစ္ရ မည္။ သုိ႔ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ B.C.(၂)၊ B.C.(၁) ရာစုမ်ား အတြင္းက ထြင္းထုခဲ့ေသာ လိႈဏ္ဂူ မ်ားသည္ ေထရ၀ါဒ လိႈဏ္ဂူမ်ားျဖစ္ခဲ့သည္။

ေထရ၀ါဒလိႈဏ္ဂူမ်ားတြင္ ဗုဒၶဆင္း တုေတာ္မ်ားထုလုပ္ထားျခင္း၊ ဗုဒၶရုပ္ပံုေတာ္မ်ား ေရးဆြဲ ထားျခင္း မရွိခဲ့ေခ်။ ျမတ္ဗုဒၶကိုယ္စား ၾကာပြင့္မ်ား၊ ေညာင္ ပင္မ်ား၊ စက္ဘီးမ်ား(ဓမၼစၾကာ) ေျခရာမ်ားကိုသာ ထြင္း ထုထားခဲ့သည္ကို ေတြ႔ရွိရသည္။ ထုိလိႈဏ္ဂူႀကီး မ်ားမွာ သံဃာေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးၾကသည့္ ေက်ာင္းေဆာင္မ်ား (၀ိဟာရ)၊ ဆြမ္းစားေဆာင္ (ေဘာဇနသာလာ)၊ တရားထုိင္ အ ခန္းငယ္မ်ား (ကမၼဌာနကုဋီ)၊ ဘုရား၀တ္ျပဳေဆာင္မ်ား၊ စာသင္ စာခ်အေဆာင္မ်ား အျဖစ္အသံုးျပဳခဲ့ သည္ကို အမ်ားအားျဖင့္ ေတြ႔ရသည္။ ဂူတစ္ခုစီ၏မ်က္ႏွာမူရာ အရပ္ကို မတူေအာင္ တည္ေဆာက္ ထားပါသည္။ ေနေရာင္ကို ဂူထဲမွာရွိတဲ့ ဘုရားဆင္းတုေတာ္ဆီကိုသာ တိုက္႐ိုက္အလင္းေရာက္ဖို႔အတြက္ စီမံတည္ေဆာက္ထားတာပါ။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ဒဒီလႈိဏ္ဂူ တည္ေဆာက္ခဲ့သူေတြ၏ နကၡတၱေဗဒ တစ္ဖက္ကမ္းခတ္ကၽြမ္းက်င္မႈကို ေခတ္သစ္ သိပၸံပညာရွင္ေတြက အံမခန္းျဖစ္ၾကတာပါ။ ေက်ာက္တံခါးျပဴတင္းကဝင္လာတဲ့ မနက္ခင္းေနေရာင္ျခည္နဲ႔ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ကို ပူေဇာ္ထားတာကိုေတာ႔ လႈိဏ္ဂူအမွတ္ ၁၉ နဲ႔ ၂၆ မွာ ဖူးေမ်ာ္ၾကည္ညိဳ နိုင္ပါသည္။

ေထရ၀ါဒေခတ္ B.C. (၂-၁) လိႈဏ္ဂူမ်ားတြင္ ဘုရား ဆင္းတု မပါေသာ ဆန္ခ်ီပံုဟန္ ေစတီငယ္ မ်ားကို ဟမၼိကာတင္၍ ထုိဟမၼိကေပၚတြင္ ထီးပါ/မပါ ႏွစ္မ်ဳိး ထုလုပ္ကိုးကြယ္ခဲ့ၾကသည္ကို ေတြ႔ရသည္။ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာယဥ္ေက်းမႈ ေမွးမွိန္၍ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ အားေကာင္းလာေသာ A.D.(၁ မွ-၆) ရာစုအထိ ႏွစ္ေပါင္း ၆၀၀ နီးပါး ကာလမ်ားတြင္ ပလႅင္ေပၚတြင္ ေျခေထာက္ တြဲလ်ား ခ်၍ ထိုင္ေတာ္မူေသာ ျမတ္စြာဘုရားက တရား ေဟာေတာ္မူဟန္ ပံုေတာ္ခပ္မ်ားမ်ားကို ထုလုပ္လာ ၾကသည္။ တင္ပလႅင္ေခြ၍ တရားေဟာဟန္ပံုမ်ား လည္း ထုလုပ္ၾကသည္။ ထုိျမတ္စြာဘုရား ရုပ္တုေတာ္၏ ၀ဲယာ ႏွစ္ဘက္တုိ႔တြင္ အမည္နာမ မေဖာ္ျပေသာ အလုပ္အေကၽြး ႏွစ္ေယာက္၏ ပံုတုိ႔ ကို ႏြဲ႔ႏြဲ႔ေႏွာင္းေႏွာင္း ထုလုပ္ ထား သည္။ အိႏိၵယေရွးေဟာင္း သုေတသနဌာနအရာရွိမ်ားကို ေမးလုိက္ တုိင္း အလုပ္အေကၽြးႏွစ္ပါးဟုသာ ေျဖ ၾကသည္။ မည္သူမည္၀ါ ဟူ၍မေျပာႏိုင္ၾက။ ေထရ၀ါဒတြင္ ျမတ္စြာ ဘုရား၏အလုပ္အေကၽြးမွာ အရွင္အာနႏၵာတစ္ပါးတည္းသာ ရွိသည္။ ၀ဲ-ယာႏွစ္ဖက္ ဟန္ခ်က္ညီညီ လွပေစဖို႔ တစ္ ဘက္ တစ္ရုပ္ ထုလုပ္ျခင္းျဖစ္မည္ထင္ပါသည္။ လက္၀ဲရံ လက္ယာရံ သာရိပုတၱရာ၊ ေမာဂၢလန္မေထရ္ႀကီး ႏွစ္ပါး မျဖစ္ႏိုင္ ဘူးလားဟုေမးသည့္အခါမွာလည္း ျဖစ္ႏိုင္သည္ ဟုပင္ ေျပာၾကျပန္ပါသည္။

အခ်ဳိ႕ဘုရားဆင္းတုေတာ္မ်ား၏ ၀ဲ-ယာ တြင္ လက္၀တ္ တန္ဆာ၊ လည္ဆြဲတန္ဆာ အျပည့္ႏွင့္ မကိုဋ္ေခါင္းေပါင္း ေစာင္းထားေသာ ဘုရားေလာင္း ရုပ္တုမ်ားကိုလည္း ေတြ႔ရ သည္။ မည္သည့္ဂူသည္ ေထရ၀ါဒ၊ မည္သည့္ဂူသည္ မဟာယာနဟု ခြဲျခား၍ မရေတာ့ေပ။ A.D (၅-၆) ရာစု မ်ားတြင္ Vakataka မင္းဆက္၊ Harisena မင္းလက္ ထက္တြင္ ဤလိႈဏ္ဂူတန္းႀကီးမ်ားတြင္ မဟာယာန သံဃာ ေတာ္မ်ားေျမာက္မ်ားစြာ သတင္းသံုးေတာ္ မူခဲ့ၾကေပသည္။

A.D.(၂-၃-၄) ရာစုႏွစ္ မ်ားတြင္ တိုင္းေရးျပည္ေရး မျငိမ္ သက္သျဖင့္ ခပ္မွိန္မွိန္ျဖစ္ေနခဲ့ေသာ Ajanta ဂူေက်ာင္း တိုက္ ႀကီးမ်ားကို Harisena မင္းက အရွိန္အဟုန္ျမႇင့္၍ ခ်ီးေျမႇက္ေထာက္ပ့့ံခဲ့ရာ ပန္းခ်ီ ပန္းပု အႏုပညာရွင္ မ်ား ၏ လက္စြမ္းမ်ား သည္ အျမင့္ဆံုးအရွိန္အဟုန္သို႔ တက္ ေရာက္ခဲ့ သည္။ေထရ၀ါဒ ေခတ္ကတည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ ထူပါေစတီတစ္လံုးတြင္ ထြင္းေဖာက္၍ ဘုရားဆင္း တုမ်ား ထုလုပ္ကိုးကြယ္ခဲ့သည္။ ထီးမပါေသာ ဟမၼိကတြင္ ထီးတင္ လွဴပူေဇာ္ျခင္းမ်ားကို ေတြ႔ရ သည္။ ေက်ာက္ထီးတပ္ဆင္ ရန္ အဆင္မေျပေသာ ေစတီမ်ားတြင္ သစ္သားထီးမ်ား တပ္ဆင္ခဲ့သည္ကို လည္းေတြ႔ရသည္။

ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာမ်ားမွာပို၍ ပို၍ အႏုစိပ္ ေခ်ာမြတ္ လာသည္။ ဘုရားပံုေတာ္ မ်ား၏ အသြင္ အျပင္တြင္လည္း အသက္၀င္လႈပ္ရွားသည့္ ဟန္ မ်ားကို မ်က္ႏွာသြင္ျပင္၏ အျပင္ရံ တြင္ေတြ႔ရ သည္။ လိႈဏ္ဂူအမွတ္ (၂၆) တြင္ ဖူး ေတြ႔ရေသာ ေအာင္ေတာ္မူခန္း၊ ပရိနိဗၺာန္စံခန္း၊ ရုပ္ႂကြ မ်ားမွာ ဂုတၱေခတ္ ရုပ္ႂကြမ်ားကဲ့သုိ႔ပင္ ျဖစ္သည္။ လိႈဏ္ဂူအမွတ္(၉)တြင္ ေစတီေတာ္ႏွင့္ တြဲလ်က္ ထု လုပ္ထား ေသာ အာသနမုျဒာ၊ ဓမၼစကၠမုျဒာ ၏လက္ရာမွာ အံ့ခ်ီးဖြယ္ရာျဖစ္သည္။ A.D.(၅-၆)ရာစု လက္ရာမ်ားျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ အိႏိၵယ ျပည္အ လယ္ပိုင္း ေျမာက္ပိုင္းတြင္ ထြန္း ကားေနေသာ ဂုတၱေခတ္ဟန္မ်ားႏွင့္ မတိမ္းမယိမ္း ရွိေလသည္။ ဓမၼစကၠ မုျဒာကို ဗီဟာနယ္သားတုိ႔က တင္ပလႅင္ေခြအျပည့္ထိုင္ (Fully crosslegs) ဟန္ျဖင့္ ထုလုပ္ၾကသည္။ မဟာရ႒ ေက်ာက္ ဆစ္ဆရာတုိ႔က ပလႅင္ေပၚမွာထုိင္ေနေသာ ျမတ္စြ ာ ဘုရားကို ေျခေတာ္ႏွစ္ဖက္ေအာက္မွာခ်ေစ၍ သက္ ေတာင့္သက္သာထုိင္ေနဟန္(အာသနမုျဒာ)ျဖင့္ဓမၼေဒသနာ ဆင္းတုမ်ားကို ထုလုပ္ၾကသည္။ ထိုအာသနမုျဒာ၊ ဓမၼေဒ သနာ ဆင္းတုေတာ္မ်ား အင္ဒိုနီးရွားႏိုင္ငံ၊ ဂ်ာဗားကၽြန္း တြင္လည္းေကာင္း၊ ဗီယက္နမ္ႏိုင္ငံ ေ၀ွးၿမိဳ႕၊ (ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶဘာသာ ထြန္းကားရာ)နယ္ တြင္လည္းေကာင္းေတြ႔ရွိရ သည္။

နံရံေဆးေရးပန္းခ်ီမ်ားတြင္ ျမတ္စြာဘုရား၏ ဘ၀ ျဖစ္စဥ္ မ်ား၊ ဇာတ္ေတာ္မ်ား၊ ျမတ္စြာဘုရား၏ မ်က္ေမွာက္ ဘ၀ ျဖစ္စဥ္ ဖြားျမင္သည္မွ ပရိနိဗၺာန္စံ သည္အထိ အေၾကာင္း အရာတို႔ကို အေသးစိတ္ေဖာ္ ျပသည့္ နံရံေဆးေရး ပန္းခ်ီ မ်ားမွာ ၾကီးၾကီးက်ယ္ က်ယ္ ပ်က္စီးသြားသည္မရွိ၊ ဖတ္လုိ႔ မွတ္လုိ႔ ရေလာက္ ေအာင္ထင္ရွားစြာ ယေန႔တုိင္က်န္ရွိ ေနသည္မွာ ေရွးေခတ္ဗုဒၶဘာသာ အႏုပညာရွင္တုိ႔ ၏ အံ့ခ်ီးဖြယ္ ေကာင္းေသာနည္းစနစ္ ပင္ျဖစ္ သည္။ B.C. (၂)ရာစုမွ A.D. (၆)ရာစုအထိ ႏွစ္ေပါင္း ၈၀၀ ခန္႔ ေထရ၀ါဒႏွင့္ မဟာယာနဗုဒၶ ဘာသာ၀င္ တုိ႔လက္တြဲ ညီ ညီလက္ဆင့္ကမ္း၍ သယ္ေဆာင္ခဲ့ ေသာ ဤမွ် ၾကီးျမတ္ သည့္ဘာသာတရားတစ္ခု၊ ဤမွ်ေလာက္ ႀကီးႀကီးက်ယ္ က်ယ္ခမ္းခမ္းနားနား ဤကမာၻေျမေပၚတြင္ တည္ရွိေနရစ္ ေစသတည္းဟု ခိုင္ခိုင္မာမာမွတ္တိုင္ႀကီး စိုက္ထူခဲ့သည္မွာ ဤ Ajanta ပင္ျဖစ္ေလသေလာဟု ရင္သပ္႐ႈေမာ အံ့ၾသ ရေပသည္။

နံရံတြင္ေရးေသာ ပန္းခ်ီေဆးတုိ႔ ကို သစ္ေခါက္ အမ်ဳိးမ်ဳိး တို႔မွထြက္ေသာ အဆီအႏွစ္ တုိ႔ျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ေျမမွ ထြက္ေသာ ေက်ာက္ တစ္မ်ဳိးမ်ဳးိတုိ႔ အေရာင္မ်ဳိးစံုရွိသည့္ ေက်ာက္တုိ႔ကို မႈန္႔မႈန္႔ ညက္ညက္ႀကိတ္ေခ် ေရာစပ္လ်က္ လည္း ေကာင္း ေရးဆြဲခဲ့ၾကသည္။ ခ်ဳပ္ထိန္းသည့္ေဆးကိုမူ သစ္ပင္တုိ႔မွ ထြက္ေသာ သစ္ေစး၊ ကၽြဲစေသာ သားေကာင္တို႔မွထြက္ေသာ သားေရအေစးတုိ႔ ျဖင့္ ထိမ္းခ်ဳပ္ခဲ့ေၾကာင္း သုေတသီတုိ႔ ရွာေဖြေတြ႔ရွိခဲ့ၾကေလ သည္။ ျမန္မာ ႏိုင္ငံတြင္ ပင္းတယဂူ၊ ဘုရင့္ညီဂူ၊ ပိတ္ခ်င္း ေျမာင္ဂူ စသည့္ ဂူမ်ားရွိပါသည္။ အလို အေလ်ာက္သဘာ၀ ျဖစ္ဂူမ်ားျဖစ္ၾကပါသည္။ ထုိဂူမ်ားအတြင္းရွိ ဘုရား ဆင္းတု မ်ားမွာ ျပင္ပမွာထြင္းထု ထည့္သြင္းပူေဇာ္ ထားၾကသည္ သာမ်ားပါသည္။

သို႔ေသာ္ေခတ္ဦးျမန္မာမ်ားျဖစ္ၾကသည့္ ပ်ဴတို႔သည္ ပုဂံ ေဒသတ၀ိုက္တြင္လည္းေကာင္း၊ ဖို၀င္းေတာင္ ေဒသတြင္ လည္းေကာင္း၊ သဲေက်ာက္ေတာင္မ်ား ကို ေဖာက္ထြင္း၍ ပလႅင္တံကဲ၊ ဘုရားတန္ေဆာင္း ႏွင့္ ေက်ာက္ထြင္းပန္းပု ရုပ္ႂကြ သဲေက်ာက္ဆင္းတု မ်ား ထြင္းထုပူေဇာ္ခဲ့ၾကသည္ကို ဖုိ၀င္းေတာင္ တ၀ိုက္၊ ပုဂံေဒသတ၀ိုက္တြင္ အမ်ားအျပား ေတြ႔ရ မည္ျဖစ္ သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ပ်ဴဂါမ=ပ်ဴဂါမ္=ပုဂံ ေခတ္ဦးလူ ပ်ဴျမန္မာတုိ႔သည္ ေက်ာက္ေတာင္မ်ား ကို ဂူ ထြင္း၍ ပန္းခ်ီ ပန္းပုတုိ႔ျဖင့္ ျခယ္မႈန္းလ်က္ ဘုရားတည္ ေက်ာင္းေဆာက္ျပဳခဲ့ၾကသည္မွာ အဂ်န္တာအလိုရာ တို႔၏ ေခတ္ေနာက္ပင္က်ေသာ္ လည္း အႏုပညာလက္ရာမွာကား ေနာက္တန္း မက်ခဲ့ေခ်။

ပုဂံကနံရံပန္းခ်ီေတြက ဒီအာဂ်န္တာလိႈဏ္ဂူမွ လာခဲ့သည္တဲ့ ဆိုၿပီး အဆိုျပဳထားတာေတြလည္း ရိွၾကပါသည္။
ပုဂံေဒသဆီ ကို အိႏၵိယႏိုင္ငံ ဟိုက္ျဒာဘတ္နယ္မွာ႐ွိတဲ့
အဂ်န္တာလိႈဏ္ဂူ နံရံပန္းခ်ီေတြ၏ ေရးနည္း ( Fresco ) လို႔ေခၚတဲ့ အဂၤေတေပၚေရးနည္း ဟာ ဗုဒၶဘာသာဝင္ေရာက္လာျခင္းနဲ႔အတူ ဝင္ေရာက္လာခဲ့တယ္လို႔ ပညာရွင္ေတြက ယူဆၾကပါသည္။ အာဂ်န္တာဂူက ေရးနည္းေတြက ပုဂံေဒသကို ပံ့်နံွ႔ခဲ့တယ္လို႔ အဆို႐ွိၾကေပမဲ့ အေနာ္ရထာလက္ထက္မွာ ေျမစိုက္ေစတီမ်ားသာ႐ွိသည္မို႔ လိႈဏ္ဂူေတြတည္ေဆာက္ခဲ့ေသာ အာနႏၵာလို ဂူပုထုိးေတြက က်န္စစ္သားလက္ထက္မွာမွ မ်ားမ်ားေပၚေပါက္လာတာျဖစ္လို႔ ၁၂ ရာစုေနွာင္းပိုင္းမွာ စတင္ေတြ႕႐ွိရမွာျဖစ္ပါသည္။ ၁၂၊ ၁၃ ရာစု ဝန္းက်င္မွာ ေပၚေပါက္ခဲ့တဲ့ သဗၺညဳ၊ စူဠာမဏိ၊ ထီးလုိမင္းလို၊ ကန္ေတာ႔ ပလႅင္တို႔လို ပုဂံဘုရားမ်ားဟာ ျမင့္ျမင့္မားမားနဲ႔ မီးလံွ်ၾကီးေတြ ေကာင္းကင္မွာ ထိုးတက္ေနသလို ဝင့္ၾကြားလွျပီး အဲဒီေစတီေတြနဲ႔အတူ ျမန္မာေတြ၏ ပံုက်ပန္းက်ေ႐ွး႐ိုးပန္းခီ်ကိုလည္း ကိုယ္ပိုင္ရ႐ွိခဲ့ၾကျပီျဖစ္ပါတယ္။ ပုဂံထက္ေရွးက်ေသာ ပ်ဴ ေတြမွာလည္း ေဘာေဘာၾကီး၊ ဘုရားမာတို႔ုလို ေစတီမ်ားစြာက်န္ရစ္ခဲ့သလို ခင္ဘကုန္းကရခဲ့သည့္ ပ်ဴစာနဲ႔ ေရႊ ေပခ်ပ္ေတြမွာလည္း ''ေယ ဓမၼာ ေဟတုပၸဘဝါ'' အစခီ်တဲ့ အတြက္ ပုဂံမတိုင္ခင္မွာပဲ ျမန္မာေတြ၏ ဧရာဝတီ ျမစ္ကမ္းပါးေပၚကိ ု ဗုဒၶဘာသာ ေရာက္႐ွိျပီးျဖစ္ပါသည္။

အဂ်န္တာရွိလိႈဏ္ဂူေပါင္း(၃၀) တုိ႔တြင္ ထူးထူး ျခားျခား မွတ္သားဖြယ္ရာ ပန္းခ်ီပန္းပုလက္ရာမ်ား ရွိသည့္ ဂူတုိ႔ကို အနည္းငယ္ အၾကမ္းဖ်ဥ္းမွ် သံုးသပ္ ၾကည့္လုိ႔ ရပါသည္။

(၁) ဂူအမွတ္(၁)လိႈဏ္ဂူမွာ မဟာယာန၀ိဟာရ လိႈဏ္ဂူတစ္ခု ျဖစ္သည္။ အလွပဆံုးပန္းခ်ီပန္းပုတို႔ ျဖင့္တန္ဆာဆင္ထား ေလသည္။ ဤမဟာယာန လိႈဏ္ဂူအတြင္းရွိ ပဒုမၼာၾကာဖူး ကိုင္ထားေသာ ဘုရား ေလာင္းပံုပန္းခ်ီရုပ္မွာ အိႏိၵယျပည္ နံရံပန္းခ်ီ လက္ရာအေပါင္းတုိ႔တြင္ အဂ်န္တာအႏုပညာက အလွပ အေျပာင္ေျမာက္ဆံုးဟု ေဖာ္ျပေနေပသည္။ ျမတ္စြာ ဘုရားအေလာင္းေတာ္၏ ေန႔စဥ္ဘ၀ ၀တ္ စား ဆင္ယဥ္မႈ၊ မ်က္ႏွာအသြင္အျပင္၊ ကိုယ္ အမူအရာဟန္တုိ႔မွာ B.C (၅) ရာစု အဂ်န္တာေဒသ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ၀င္ အႏုပညာ ရွင္တုိ႔၏ အေျပာင္ေျမာက္ဆံုးေသာလက္ရာဟု ဆုိရမည္ျဖစ္ သည္။ဘုရားေလာင္း၏ပတ္၀န္းက်င္တြင္ နတ္သမီး၊ နတ္သား ေျမာက္မ်ားစြာၿခံရံလ်က္ ပီျပင္ၾကည္ လင္ေသာ မ်က္ခံုး၊ မ်က္လံုး၊ ႏွာတံ၊ ႏႈတ္ခမ္း၊ ေမးေစ့တုိ႔ အေပၚတြင္ လႊမ္း၍ေနေသာ အရိပ္ အေရာင္ မ်ားမွာ ဒုကၡပင္လယ္ ေ၀ေနေသာ သတၱ ေလာကႀကီးကို ဒုကၡပင္လယ္မွ ဆယ္ ထုတ္၍ နိဗၺာန္က်ည္း ကုန္းထက္သို႔ ပုိ႔ေဆာင္မည့္ မဟာ ဂရုဏာရွင္ျဖစ္ေၾကာင္းကို မေျပာေသာ္လည္း ေျပာေနသကဲ့ သို႔ ထင္ရေပသည္။ ေထရ၀ါဒတြင္ ေသာင္းခြင္စၾကာ၀ဠာ နတ္ျဗဟၼာတုိ႔ ညီညာ ရံုးစုေတာင္းပန္မႈေၾကာင့္ တုသီတာနတ္နန္း စံျမန္းေနေသာ ေသတေကတု ဘုရားေလာင္းနတ္ သား နတ္ျပည္မွ လူ႔ျပည္ သို႔ ဆင္းသက္ေတာ့မည့္ အသြင္ဟန္မ်ဳိးဟု ေထရ၀ါဒ ရႈ ေထာင့္က ၾကည့္မိ ေလသည္။ ေရးခ်ယ္ထားေသာ ေဆး ေရာင္တုိ႔မွာ အလြန္ေတာက္ေျပာင္ေသာ အစိမ္း၊ အျပာ၊ အနီ ေရာင္ မ်ားျဖစ္ေလရာ ေဒသထြက္ေဆးဒန္း၊ ဒုတၱာ၊ ဟသၤာျပဒါးမ်ား၊ ဟိမ၀ႏာၱတစ္ခြင္၊ တိဗက္ကုန္း ေျမျမင့္ တစ္ခြင္တြင္ ေတြ႔ရေသာ ေတာက္ေျပာင္ ေသာအေရာင္ရွိ သည့္ ေက်ာက္ခဲမ်ဳိးစံုတုိ႔ကို အမႈန္႔ႀကိတ္၍ ျခယ္မႈန္းထား ေသာ ေဆးေရာင္ မ်ားျဖစ္သည္။

(၂) လိႈဏ္ဂူ(၂)မွာလည္း မဟာယာနေက်ာင္းေတာ္ပင္ျဖစ္ သည္။ လွပတင့္တယ္ ႐ႈမၿငီးဖြယ္ေသာ ျမတ္စြာဘုရား၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္ ဇာတ္ေတာ္မ်ား၊ မယ္ေတာ္မာယာအိပ္မက္၊ လုမိၺနီတြင္သိဒၶတၳ ဖြားျမင္ ေတာ္မူခန္း တုိ႔ကို တခမ္းတနား ျခယ္မႈန္းထားသည္ကို ေတြ႔ရသည္။

(၃) လိႈဏ္ဂူ(၃)မွာ ငလ်င္ဒါဏ္ေၾကာင့္ၿပိဳက်ပ်က္ဆီးေနသည္။ ျပင္ဆင္ေနဆဲျဖစ္သည္။

(၄) လိႈဏ္ဂူ(၄)မွာလည္း မဟာယာနလက္ရာတုိ႔ျဖင့္ႁပြမ္းသည့္ ေက်ာင္းေဆာင္တစ္ခုပင္ ျဖစ္သည္။ ဂူတြင္းသို႔၀င္သြားလွ်င္ တစ္ဖက္တစ္ခ်က္ ေက်ာက္တိုင္ေပါင္း(၁၄)တိုင္တို႔ျဖင့္ တန္ဆာဆင္လ်က္ ဂူငယ္ အတြင္းမွာ အ၀ေလာကိေတသြာ ရနတ္ရုပ္ ရွိေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀င္တုိ႔၏ ယံုၾကည္ခ်က္မွာ ေဘးရန္အေပါင္းတုိ႔ကို အကာအကြယ္ေပး သည့္ နတ္ဟုယူဆၾကသည္။ ေဘးရန္အမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ ေျပးလႊား ခိုလႈံလာၾကေသာ လူသားေပါင္းေျမာက္မ်ား စြာတို႔၏ ရုပ္ၾကြမ်ားျဖင့္ ပီပီသသထြင္းလုပ္ထားရာ အထူးပင္ ဆြဲေဆာင္အားေကာင္းသည့္ ရုပ္ၾကြလိႈဏ္ဂူတစ္ခု ျဖစ္သည္။

(၅) လိႈဏ္ဂူ(၅)မွာ ၿပိဳက်ပ်က္စီးေနသည္။

(၆) လိႈဏ္ဂူ(၆)မွာ အဂ်န္တာတြင္တစ္ခုတည္းေသာ ႏွစ္ထပ္ လိႈဏ္ဂူျဖစ္သည္။ လိႈဏ္ဂူေအာက္ ထပ္ရွိရုပ္ၾကြမ်ားမွာ ပ်က္စီးယိုယြင္းေနၾကေလၿပီ။ ထုိေအာက္ထပ္ ေတာင္နံရံ လိႈဏ္ဂူအတြင္းတြင္ အာသန မုျဒာဟန္ သပၸါယ္ေသာ ဗုဒၶ ဆင္းတုေတာ္တစ္ခုရွိသည္။ အထက္ထပ္မွာ က်ယ္ျပန္႔ ေသာခန္းမေဆာင္ႀကီး တစ္ခု ျဖစ္သည္။ မ်က္ႏွာက်က္ႏွင့္ နံရံအားလံုး ဗုဒၶ၀င္ပန္းခ်ီတုိ႔ျဖင့္ ျခယ္မႈန္းထားသည္။

(၇) လိႈဏ္ဂူ(၇)မွာ စံျပပံုစံတစ္ခုအျဖစ္ တည္ေဆာက္ထား ေသာ လိႈဏ္ဂူျဖစ္သည္။ အတြင္းတြင္ ဂူငယ္ေလးခု၊ ၀ရံတာ လက္ရံုးတန္းမ်ားျဖင့္ လွပတင့္တယ္စြာ တည္ေဆာက္ ထား သည္။ ဓမၼစကၠ မုျဒာဟန္ ဆင္းတုေတာ္မ်ား ထုလုပ္ထား သည္။

(၈) လိႈဏ္ဂူ(၈)မွာ ပ်က္စီးယိုယြင္းေနသျဖင့္ ပိတ္ထားသည္။

(၉) လိႈဏ္ဂူ(၉)မွာ အဂ်န္တာတြင္ အေစာဆံုးေသာ ထူပါေစတီေတာ္ တည္ေဆာက္ခဲ့သည့္ ေထရ၀ါဒ လိႈဏ္ဂူ ျဖစ္သည္။ ဂူအမွတ္(၈-၉-၁၀-၁၂-၁၃-၁၅)တုိ႔မွာ ေထရ၀ါဒ လက္ရာ လိႈဏ္ဂူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။

(၁၀) လိႈဏ္ဂူ(၁၀)မွာလည္း ေထရ၀ါဒသံဃာေတာ္တုိ႔ ဘုရား ကိုယ္စား ထူပါေစတီတည္ထား ကိုး ကြယ္ခဲ့ၾကသည့္ B.C(၁-၂)ရာစု ခန္႔က တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။ ေစတီယဃရ ဂူေက်ာင္းေတာ္ျဖစ္သည္။ နံရံေဆးေရးပန္းခ်ီမွာ ပ်က္စီး၍ ေန ေခ်ၿပီ။ မုဆုိးလုပ္၍ သားေကာင္လုိက္ရင္း ေတာင္ထိပ္မွ လိႈဏ္ဂူ တန္းရွိရာေတာင္ၾကားသို႔ သားေကာင္က်သြား သျဖင့္ ဤလိႈဏ္ဂူတန္းႀကီးကို စတင္ေတြ႔ရွိခဲ့ေသာ ၿဗိတိသွ် အရာရွိ ဂၽြန္စမစ္(၁၈၁၉)က သူ႔နာမည္ႏွင့္ သူေရာက္ ခဲ့ေသာခုႏွစ္တုိ႔ကို ဂူအတြင္း ေက်ာက္ တုိင္တစ္ခုတြင္ ထြင္းထုထားခဲ့သည္ကိုလည္းေတြ႔ရသည္။

(၁၁-၁၂-၁၃-၁၄-၁၅) လိႈဏ္ဂူ(၁၁-၁၂-၁၃-၁၄-၁၅)တို႔မွာ ပ်က္စီးေနသည္က မ်ား၍ ျပင္ဆင္ျခင္းမျပဳႏိုင္ေသးေခ်။ ဂူအမွတ္ (၁၅)မွ (၂၀)အထိ လိႈဏ္ဂူေပါင္း (၆)ခုတုိ႔မွာ A.D (၅)ရာစု ေနာက္ပိုင္းမွ ထြင္းထုထားေသာ မဟာယာနလိႈဏ္ဂူ မ်ားျဖစ္ၾကသည္။

(၁၆) ဂူအမွတ္(၁၆)မွာ လွပေသသပ္ေသာ ပန္းခ်ီတုိ႔ျဖင့္ ဂူတြင္း နံရံတစ္ခုလံုး ျခယ္မႈန္းထားသည္။ ညီေတာ္မင္းနန္ႏွင့္ ဇနပဒကလ်ာဏီတုိ႔ လက္ထပ္ခန္း၊ နႏၵမင္းသား သပိတ္ ပိုက္၍ ဘုရားေနာက္ လုိက္ပါသြားခန္း၊ နႏၵမင္းသား ရဟန္းျပဳခန္း၊ တရားအားထုတ္ခန္းတုိ႔ျဖင့္ ျခယ္မႈန္းထား သည္မွာ ႐ႈမၿငီးဖြယ္ ျဖစ္သည္။ လိႈဏ္ဂူ၏ ဗဟိုခ်က္ ေျမာက္ဖက္နံရံတြင္ သီဟာသနပလႅင္တြင္ တရားေဟာ ေတာ္မူေနဟန္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ သဲေက်ာက္ဆင္းတုေတာ္ မွာလည္း ၾကည္ႏူးဖြယ္ရာျဖစ္သည္။

(၁၇) လိႈဏ္ဂူ(၁၇)မွာ လိႈဏ္ဂူအ၀င္မွစ၍ လိႈဏ္ဂူအတြင္း နံရံတစ္ခုလံုး မ်ဳိးစံုေသာရုပ္ၾကြတုိ႔ျဖင့္ ျခယ္မႈန္းထုလုပ္ ထားသည္။ ဘုရားသီတင္းသံုးရာ အခန္း၀ဆီသို႔ ၀ဲ၊ယာ ေက်ာက္တုိင္တန္းတုိ႔ျဖင့္ တန္ဆာဆင္လွ်က္ "Dwarf" ဟူေသာ ေျမေစာင့္နတ္ရုပ္ပုကေလးမ်ားျဖင့္ တုိင္မ်ား၊ ထုတ္တန္းမ်ားကို မ၍ မ၍ တန္ဆာဆင္ထားသည္မွာ စိတ္၀င္စားဖြယ္ျဖစ္သည္။ျမတ္စြာဘုရားေနျပည္ေတာ္ျပန္ၾကြခန္း၊ သားေတာ္ရာဟုလာ အေမြေတာင္းခန္း၊ ခမည္းေတာ္ သုေဒၶါဒန သပိတ္လွမ္းယူခန္း ပန္းခ်ီတုိ႔မွာ အံ့ခ်ီးဖြယ္ေကာင္းလွေပသည္။

(၁၈) လိႈဏ္ဂူ၁(၈)မွာ ပ်က္စီးယိုယြင္းေနသျဖင့္ ပိတ္ထားသည္။

(၁၉) လိႈဏ္ဂူ(၁၉)မွာ ဂူအ၀င္မ်က္ႏွာစာမွစ၍ပင္ အံ့ခ်ီးဖြယ္ရာ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ရုပ္ၾကြမ်ားျဖင့္ တန္ဆာ ဆင္ထားသည္။ စက္၀ိုင္းျခမ္းသ႑ာန္၊ သို႔မဟုတ္ ျမင္းခြာပံုသ႑ာန္ အလင္း ေရာင္ေပါက္၏ ၀ဲ၊ယာ ႏွစ္ဖက္တုိ႔တြင္ စၾကၤန္ၾကြ ဟန္ ျမတ္စြာဘုရား၏ရုပ္တုေတာ္မ်ား၊ အာသနမုျဒာ၊ ဓမၼစကၠ မုျဒာ ႏွစ္ျဖာ ေရာယွက္ထုလုပ္ထားသည့္ ရုပ္တုေတာ္မ်ား ျဖင့္ တန္ဆာဆင္ထားသည္မွာ အဂ်န္တာလိႈဏ္ဂူ တန္းကို ဆင္းခ်ီတက္ခ်ီ ႐ႈၾကည့္လာသူ လူအေပါင္းတုိ႔ ေမာပန္းလာ ၾကေသာ္လည္း ဤလိႈဏ္ဂူ (၁၉) အ၀င္၀၏ ျမတ္စြာဘုရား ကိုယ္ေတာ္ျမတ္တုိ႔က ပန္းသူ ႏြမ္းသူတုိ႔ကို လွမ္းႀကိဳ ေန ေတာ္မူၾကသျဖင့္ အပန္းအႏြမ္းေတြ ေျပေပ်ာက္ဖြယ္ ေကာင္းေလာက္ေအာင္ ဆြဲေဆာင္အားေကာင္းလွေပသည္။ အ၀င္၀ နံရံ တစ္ဖက္တစ္ခ်က္ တြင္ နံရံအျမင့္တုိ႔တြင္ ထြင္း ထုထားေသာ ဘုရားဆင္းတုေတာ္တုိ႔မွာ ေကာင္းကင္တြင္ စ်ာန္ယာဥ္စီး ႂကြေတာ္မူသည့္အလား ၾကည္ညိဳသဒၶါပြား ရေပသည္။ လိႈဏ္ဂူ၏ အျပင္ဘက္ အေနာက္နံရံတြင္ နဂါးမင္းႏွင့္ မိဖုရားတုိ႔ ျမတ္စြာဘုရားကို ဖူးေျမႇာ္ေနဟန္ နဂါးခုႏွစ္ေကာင္ ပါးပ်ဥ္းေထာင္၍ ျမတ္စြာဘုရား ကိုယ္ေတာ္ျမတ္ကို ေန၊ မုိးတုိ႔မွ ကာကြယ္ဟန္ ရုပ္ၾကြမ်ား ကိုလည္း ဖူးေတြ႔ခဲ့ရသည္။ အတြင္းသို႔ ၀င္လုိက္သည့္အခါ လွပစြာ ပန္းပုရုပ္ႂကြတုိ႔ျဖင့္တန္ဆာဆင္ထားေသာ ေက်ာက္ တုိ႔၏အဆံုးအလယ္တြင္ ကမာၻလံုးပံုသ႑ာန္ ေစတီေတာ၊္ ျမဴးႂကြေနေသာနတ္ရုပ္မ်ားခံသည့္ ပလႅင္ေတာ္၊ ထုိပလႅင္ ေတာ္ေပၚတြင္ ရပ္ေတာ္မူရုပ္ႂကြမွာ ေစတီေတာ္တြင္း အနည္းငယ္၀င္၍ ရပ္ေနပါသည္။ တံကဲကို ေထာက္ထား ေသာ ေက်ာက္တုိင္ႏွစ္ခု၏ထိပ္တြင္ ပန္းကံုးကိုက္ခ်ီ ထားေသာ ဟသၤာရုပ္မ်ားမွာ ျမတ္စြာဘုရားကို ပူေဇာ္ေန ဟန္ ျဖစ္သည္။ ေစတီလံုး၏ထိပ္တြင္ ေလးေဒါင့္ ဟမိၼက ဓါတ္ေတာ္တုိက္၊ ထုိအထက္မွာ နတ္ရုပ္မ်ားက အဆင့္ဆင့္ မ၍ မ၍ ထားေသာ ထီးသံုးဆင့္ တုိ႔ျဖင့္တန္ဆာဆင္ထား ေသာ ေစတီေတာ္ႏွင့္ ဆင္းတုေတာ္ တုိ႔မွာ အဂ်န္တာတြင္ ဖူးျမင္သူတို႔၏ စိတ္ဓါတ္ကို ဆြဲေဆာင္အားအေကာင္းဆံုးဟု ထင္ျမင္ယူဆမိေပသည္။

(၂၀) လိႈဏ္ဂူ(၂၀)မွာ ၿပိဳက်ပ်က္ဆီးျခင္းမ်ားေသာ ေက်ာင္း ေဆာင္ငယ္တစ္ခုျဖစ္သည္။ A.D(၅) ခန္႔မွာ ျပန္လည္ျပင္ ဆင္မြမ္းမံခဲ့သည္။ ေက်ာက္တုိင္၊ ၀ရံတာ၊ မကန္းရုပ္ပါေသာ လက္ရံုးလက္တန္း မ်ား၊ နဂါးရုပ္မ်ားျဖင့္ တန္ဆာဆင္ ထားေသာ ေက်ာင္းေဆာင္ငယ္တစ္ခုျဖစ္သည္။ မ်က္ႏွာ က်က္ထုတ္ တန္းမ်ား၊ အခ်င္ရနယ္မ်ားျဖင့္ ပီပီျပင္ျပင္ရွိ သည္။ ေက်ာက္တုိင္မ်ားတြင္ ညႊတ္ေသာအကိုင္းရွိသည့္ အင္ၾကင္းပင္ မ်ားကို ထြင္းထုထားသည္မွာ ထူးျခားေသာ အဓိပၸယ္ ရွိေပမည္။ မ်က္ႏွာက်က္တြင္ ေကာင္းကင္ပ်ံ နတ္ရုပ္မ်ား၊ တရားေဟာေသာ ျမတ္စြာဘုရား၏ ေနာက္ေၾကာတြင္ ပန္းကံုးကိုင္နတ္မ်ား ေကာင္းကင္ပ်ံေန သည္မွာ ၾကည္ႏူးဖြယ္ျဖစ္သည္။

(၂၁ မွ ၂၇) လိႈဏ္ဂူ(၂၁)မွ (၂၇)အထိ ဂူေပါင္း (၇)ခုတို႔မွာ အပ်က္ အစီးမ်ားသည္ျဖစ္၍ (၇)ရာစု A.D မွာ မြမ္းမံထားေသာ ဂူမ်ားျဖစ္သည္။ ဂူ(၂၁)မွာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းဂူျဖစ္သည္။ ၀ရံတာေက်ာက္တုိင္မ်ားမွာ မ်ားစြာပ်က္စီးခဲ့ၿပီး လက္ရံုး တန္းမ်ားတြင္ မကန္းရုပ္မ်ားေတြ႔ရသည္။ နဂါးရုပ္မ်ား၊ ဘီလူးရုပ္မ်ားျဖင့္ အ၀င္၀တြင္ တန္ဆာဆင္ထားသည္။ အ၀င္၀ညာဘက္ အခန္းငယ္ကေလးတြင္ လက္ထဲတြင္ ကေလး ငယ္ကိုေပြ႔ခ်ီလွ်က္ သူ၏အၿခံအရံ သို႔မဟုတ္ သူ၏ၾကင္ဘက္ပင္ျဖစ္မည္ေလာ၊ ဘီလူးနွစ္ေကာင္ တုိ႔ ေျခတစ္ဖက္တင္ တစ္ဖက္ခ် တင္ေနသည့္ဟန္ ကိုေတြ႔ရသည္။ သံဃာတစ္ပါးတစ္ပါးသီတင္းသံုးေသာ အခန္းငယ္ကေလးေပါင္း ေလးခန္းတစ္ခန္းစီ၊ တစ္ခန္းစီ ၏အတြင္းတြင္ တစ္ပါးစီ တစ္ပါးစီ အိပ္ ေလာက္ေသာ ေက်ာက္ခံုတန္းလ်ားႏွစ္ခုစီ ျပဳလုပ္ထားသည္ကို ေတြ႔ရ သည္။ (၁၀)ေပပတ္လည္ခန္႔ ရွိေသာ ထုိအခန္းငယ္မ်ား တြင္ ႏွစ္ပါးစီပင္ သီတင္းသံုးေလသေလာ၊ တစ္ပါးတည္းပင္ သီတင္း သံုးေလသေလာဟု ေတြးေတာမိပါသည္။ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းအျဖစ္ အသံုးျပဳေသာ လိႈဏ္ဂူတန္းတြင္ အဓိကအ၀င္၀ တံခါးရွိရာဘက္ကို ခ်န္ထား၍ က်န္ေသာ မ်က္ႏွာ(၃)ဘက္တုိ႔တြင္ (၁၀)ေပပတ္လည္ အခန္းငယ္မ်ား ထြင္းထုထားခဲ့ေသာ ၀ိဟာရမ်ားျဖစ္သည္။ အ၀င္ႏွင့္တည့္ တည့္ အခန္းအားလံုးတုိ႔၏ အလယ္ဗဟိုခ်က္ နံရံတစ္ဖက္ တစ္ခ်က္တြင္ ဓမၼေဒသနာမုျဒာ ဘုရားဆင္းတုမ်ားကို ထုလုပ္ထား ၾကသည္။

(၂၂) လိႈဏ္ဂူ(၂၂)မွာ သံဃာေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးသည့္ ၀ိဟာရဂူေက်ာင္းပင္ျဖစ္သည္။ တစ္ပါး စာ အခန္းငယ္ေလး ခု ရိွသည္။ အလယ္ေခါင္တြင္ ခန္းမေဆာင္ျဖစ္၍ ျမတ္စြာ ဘုရား၏ ဆင္းတု ေတာ္မွာ ေျခႏွစ္ေခ်ာင္းတြဲလ်ားခ်ထား ဟန္၊ ဤသည္ကို Dr.Devaka Mettara က သူ၏ စာအုပ္၌ ဗ်ာလမၺပါဒမုျဒာဟု ေရးခဲ့ေလသည္။ ေျခဖ၀ါးေတာ္ ႏွစ္ဖက္မွာ ၾကာပြင့္မ်ားေပၚ၌ နင္းထားေလသည္။ ဘုရားခန္း ၏ နံရံႏွင့္ အထဲမ်က္ႏွာက်က္၌ ဘုရား(၇)ဆူပံုေတာ္မ်ား၊ အရိေမေတၱယ်ဘုရားပုံမ်ားႏွင့္ ဘုရား(၇)ဆူႏွင့္ သက္ဆုိင္ ေသာ ေဗာဓိပင္ (၇)ပင္တုိ႔ကုိ ထုထားေလသည္။ ဘုရား(၇) ဆူတုိ႔မွာ ၀ိပႆီ၊ သိခီ၊ ေ၀ႆဘူ၊ ကကုသံ၊ ေကာဏာဂံု၊ ကႆပ၊ ေဂါတမတုိ႔ ျဖစ္သည္။ လိႈဏ္ဂူ(၂၃)သည္ ဂူအမွတ္ (၂၁)ႏွင့္ မ်ားစြာတူသည္။ ဘုရားေဆာင္၊ စည္းေ၀း ခန္းမေဆာင္၊ သံဃာ တစ္ပါးစီ သီတင္းသံုးေသာ အခန္း ငယ္မ်ားျဖင့္ တန္ဆာဆင္ထားေသာ ဂူေက်ာင္းျဖစ္သည္။ မၿပီးမသတ္ႏုိင္ဘဲ က်န္ရစ္ခဲ့သည္။ ၿပီးသမွ် လက္ရာမွာ ေက်ာက္ဆစ္ပန္းပုတုိ႔ျဖင့္ အေသးစိတ္ျခယ္ မႈန္းထားသည္။ ဘုရားေဆာင္၊ စုေ၀းရာ အေဆာင္၊ သံဃာေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးသည့္ အခန္းငယ္မ်ား ျဖင့္ တန္ဆာဆင္ထား သည္။ လက္ရာမွာ လွပေသသပ္သည္။ လည္ဆဲြတို႔ျဖင့္ တန္ဆာဆင္ထား ေသာ မကန္း႐ုပ္မ်ား၊ တံခါးေပါက္ တစ္ဖက္တစ္ခ်က္၌ ခုံတက္ေနေသာ နဂါး႐ုပ္မ်ားျဖင့္ တန္ဆာ ဆင္ထားသည္မွာ မွတ္သားဖြယ္ ျဖစ္သည္။

(၂၄) လႈိဏ္ဂူ(၂၄)သည္ အဂ်န္တာ၀ိဟာရဂူအေပါင္းတုိ႔တြင္ အႀကီးဆံုးေသာ ဂူေက်ာင္းျဖစ္သည္။ ႀကီးမားက်ယ္ျပန္႔ ေသာ အေဆာင္အခန္းႀကီးမ်ားကုိ ေက်ာက္ေဆာင္ေက်ာက္ သားမ်ားအတြင္း၌ ေရွး ေခတ္မင္းမ်ား၊ သံဃာမ်ား၊ လူမ်ား သံုးခ်က္ညီေပါင္းစု ေဖာက္ထြင္းထုလုပ္ခဲ့ၾကသည္မွာ အံ့ၾသဖြယ္ရာ ျဖစ္သည္။ ဤလိႈဏ္ဂူ ေက်ာင္းေဆာင္ႀကီး မ်ားအတြင္း၌ ဘုရား၊ ရဟႏၲာ၊ ဘုရားေလာင္း၊ နတ္၊ နဂါး၊ ႐ုပ္လံုး႐ုပ္ၾကြမ်ားျဖင့္လည္းေကာင္း၊ မ်က္ႏွာက်က္နံရံေဆး ေရးပန္းခ်ီမ်ားျဖင့္လည္းေကာင္း ျခယ္မႈန္း တန္ဆာဆင္ျပဳ လုပ္ခဲ့ၾကသည္မွာ ဗုဒၶဘာသာ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္တုိ႔၏ စုေ၀းရာ ျပတုိက္ ႀကီးမ်ားကုိ ေတာေတာင္လွ်ဳိေျမာင္ တုိ႔၏ အၾကား၌ တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကေလသည္ဟုပင္ ယူဆ ဖြယ္ ရွိေလသည္။ မွတ္ခ်က္။ ။ Vakataka Dynasty. Harisena မင္း သည္ အိႏိၵယေတာင္ပိုင္း၌ အုပ္စိုးစဥ္ အိႏၵိယေျမာက္ ပိုင္း တြင္ ဂုတၱမင္းဆက္မ်ား အုပ္စိုးခ်ိန္ျဖစ္သည္။ A.D(၅-၆) ေခတ္မ်ားသည္ အိႏၵိယ ေတာင္ပိုင္းတြင္ အဂ်န္တာ ေက်ာက္ဆစ္လက္ရာမ်ား၏ေခတ္သစ္ဆန္းခ်ိန္ (Ajanta renaissance) ဟု Praohessar Spink က ဆုိခဲ့ သည္။ သုိ႔ေသာ္ Vakataka Dynasty တြင္ ေျပာင္ ေျမာက္ေသာ မင္းတစ္ပါး၊ Harisena ကြယ္လြန္ၿပီးေသာ အခါ သာသနာေတာ္ကုိ ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္မည့္မင္း၊ ေထာက္ပံ့အားေပး မည့္မင္းမ်ား မရွိေတာ့သည့္အတြက္ ေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ ဗုဒၶသာသာနာေတာ္ကုိ အေႏွာင့္ အယွက္ အဖ်က္အဆီးမ်ား ေပၚေပါက္လာသည့္အတြက္ ေၾကာင့္လည္းေကာင္း၊ သံဃာေတာ္မ်ားလည္း ကစဥ္ ကလ်ား ေျပးလႊား ပုန္းေအာင္းၾကရေလသည္။ Ajanta ဟူေသာ ဗုဒၶဘာသာယဥ္ ေက်းမႈ အေမြ အႏွစ္တုိ႔၏ စုေ၀းရာ ျပတုိက္ႀကီးမွာလည္း ေတာေတာင္လွ်ဳိေျမာင္ သစ္ပင္ ၿခံဳႏြယ္တုိ႔၏အၾကားမွာ မထင္မရွားပုန္းေအာင္း ေနခဲ့ရသည္မွာ ႏွစ္ေပါင္း(၁၂၀၀)ခန္႔ ၾကာေညာင္းခဲ့သည္။ A.D ၁၈ ေက်ာ္ေက်ာ္ေရာက္မွ ေတာလုိက္ မုဆုိး တစ္ေယာက္၏ေက်းဇူးျဖင့္ ဗုဒၶယဥ္ေက်း မႈအေမြအႏွစ္ ရတနာသိုက္ႀကီးကုိ ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ ႏိုင္ခဲ့ေလ သည္။

(၂၅) လႈိဏ္ဂူ(၂၅)သည္ ၿပီးစီးေအာင္ မေဆာက္လုပ္ႏုိင္ခဲ့ေသာ ဂူေက်ာင္းငယ္တစ္ခု ျဖစ္သည္။ ဂူအတြင္း နံရံသံုးဘက္လံုး၌ တစ္ပါးေနအခန္းမ်ား ထြင္းထု၍ အလယ္၌ စုေ၀းရာကြက္ လပ္တစ္ခု ပါရွိေလသည္

(၂၆) လိႈဏ္ဂူ(၂၆)ကုိ ေရွးေဟာင္းဆရာတုိ႔က ေစတီယေဂဟာ ဟု ဆုိသည္။ ပါဠိေတာ္၌ ေစတီယဃရ ဆုိပါသည္။ အဓိပၸာယ္ အတူတူပင္။ ေစတီမွ်သာမဟုတ္ ဗုဒၶဆင္းတုမ်ားလည္း ကိန္း၀ပ္ရာျဖစ္ျခင္း ေၾကာင့္ ဗုဒၶ၀ိဟာရ လည္း ဆုိႏိုင္သည္။ အမွတ္(၁၉) ေစတီယေဂဟာထက္ ဤဂူ (၂၆)က ပုိ၍ ႀကီးသည္။ အမႊမ္းတင္ျခင္း၊ တန္ဆာဆင္ျခင္းတုိ႔မွာ အတူတူပင္ ျဖစ္သည္။ ဂူအတြင္းသို႔ ၀င္သြားလွ်င္ အံ့ခ်ီးဖြယ္ရာ ေကာင္းသည္မွာ အမႊမ္းအေျပာက္ ႐ုပ္ၾကြ႐ုပ္လံုးတုိ႔ျဖင့္ တန္ဆာဆင္ထားေသာ ၀ဲယာကုိကိုးတိုင္စီ အသီးသီးရွိသည့္ ေက်ာက္တုိင္ႀကီး (၁၉)ခုရွိသည္။ ေက်ာက္တုိင္ ႀကီးမ်ား ၏အထက္ ျမင္းခြာသ႑ာန္ ေက်ာက္ထုတ္တန္းႀကီး တစ္တန္းလံုး၌ ဗုဒၶျဖစ္စဥ္ႏွင့္ပတ္သက္ေသာ ေက်ာက္လံုး ႐ုပ္ၾကြမ်ားႏွင့္ လည္းေကာင္း၊ အထက္ေခါင္မုိးေက်ာက္ သားတြင္ ကုန္းၾကြၾကြ အခ်င္ရနယ္မ်ားျဖင့္လည္း ေကာင္းတည္ေဆာက္ထားသည္မွာ အျပင္၌ တစ္စစီလုပ္ ထားသည္ကုိ အတြင္း၌ လာေရာက္တပ္ဆင္ထားသည္ဟု ထင္မွားဖြယ္ရာျဖစ္သည္။ တကယ္စင္စစ္မူ ေက်ာက္ ေတာင္ႀကီးတစ္ခုတည္းကုိ ေက်ာင္ေတာင္ႀကီးတစ္ခု အျဖစ္ ဖန္ဆင္းလုိက္ၾကျခင္းျဖစ္သည္။ အလည္တည့္တည္၌ ဟမၼိကအထြဋ္တင္လ်က္ သပိတ္ေမွာက္ ထားဟန္ ထူပါကုိ ေက်ာက္တုိင္ ေက်ာက္သားတုိ႔အထက္၌ တည္ေဆာက္ ခဲ့ၾကေလသည္။ ထုိသပိတ္ ေမွာက္ေစတီေတာ္၏ ေအာက္ ေျခ ပလႅင္မ်က္ႏွာစာကုိ ၾကာပလႅင္ေပၚ၌ ေျခေတာ္ႏွစ္စံု တင္ထားသည့္ ဓမၼေဒ သနာ ဆင္းတုေတာ္ကုိ ထုလုပ္ခဲ့ ၾကေလသည္။

ပလႅင္ေပၚမွ ေျခေတာ္ႏွစ္စံုခ်ထားေသာ တရားေဟာဟန္ ဗ်ာလမၺပါဒဓမၼေဒသနာ ဆင္းတုေတာ္ မ်ားကုိ ျမန္မာႏုိင္ငံ ပုဂံၿမိဳ႕ေဟာင္း၌လည္း ဖူးေတြ႕ႏိုင္ၾက ပါသည္။ ပုဂံၿမိဳ႕ေဟာင္း၌ ဗမာတုိ႔ထုလုပ္ေသာ ဗ်ာလမၼပါဒ ဆင္းတုေတာ္မွာ ဒူးေတာ္ ႏွစ္ဘက္၊ စုစုစည္းစည္းရွိ၍ သကၤန္းကုိ ခပ္ထူထူဖံုးထားခဲ့ေလသည္။ ဂ်ႏၲာအဲလုိရာ-ကုိင္လာ၊ ကေနရီ လိႈဏ္ဂူမ်ားရွိ A.D (၄.၅.၆)တြင္ ထုေသာ ဆင္းတုေတာ္မ်ားမွာ ဒူးေတာ္ႏွစ္ဘက္ ခပ္က်ယ္ က်ယ္ ခ်ဲ႕ကားထားသည္ကုိေတြ႕ရသည္။ မဟာပုရိသ လကၡဏာတုိ႔ကုိ ေပၚလြင္ေစလုိေသာေၾကာင့္ျဖစ္မည္။ သကၤန္းကုိလည္း ခပ္ပါးပါးပင္ လႊမ္းၿခံဳ ထားသည့္ဟန္ ထုလုပ္ၾကသည္။ ဤဂူအမွတ္(၂၆)မွာပင္ အ၀င္၀၏ လက္၀ဲဘက္နံရံ၌ (၂၃)ေပခန္႔ရွိမည္ဟု ခန္႔မွန္းရေသာ ပရိနိဗၺာန္စံမည့္ အသြင္အျပင္ ေလ်ာင္းေတာ္မူျမတ္စြာ ဘုရားတစ္ဆူကုိ ဖူးေတြ႕ရသည္။

 ေလ်ာင္းေတာ္မူဘုရား၏ အေပၚေကာင္းကင္၌ သိၾကား၊ ျဗဟၼာ၊ နတ္ေဒ၀ါမ်ားက နံ႔သာပန္းမ်ားျဖင့္ ပူေဇာ္ေနသည့္အသြင္မ်ား၊ ပလႅင္၏ ေအာက္ေျခ၌ ေဆးႀကိတ္သည့္ဆရာဇီ၀က၊ ျမတ္စြာ ဘုရား၏ စိတ္အစဥ္ကုိ အမီလုိက္၍ သမာပတ္ ၀င္စားေန ေသာ အႏု႐ုဒၶါ၊ ငုိေၾကြးေနေသာ အရွင္အာနႏၵာႏွင့္ သံဃာ ေတာ္မ်ား၊ ေျခေတာ္အစုံကုိ ဦးခုိက္၍ေနေသာ အရွင္မဟာကႆပ၊ လူပရိသတ္၊ နတ္ပရိသတ္၊ ရဟန္း ပရိသတ္၊ ပရိသတ္အစုံ ေနာက္ဆံုးဖူးေမွ်ာ္ကုန္သည့္ အင္ၾကင္းပင္ပ်ဳိတုိ႔၏အၾကား ေလ်ာင္းေတာ္မူ ျမတ္စြာဘုရား ၏ပုံဟန္မွာ အသက္၀င္လြန္းလွ၍ လြမ္းေဆြးဖြယ္ရာ ျဖစ္ပါသည္။ ဂုတၱမင္းတုိ႔က ကုသိႏၷာ ႐ုံတြင္ သဲေက်ာက္ အနီျဖင့္ ပရိနိဗၺာနဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ ကုိထု၍ပလႅင္ေပၚတင္ ေက်ာင္းေတာ္ကုိ သီးျခား ေဆာက္ခဲ့ၾကရသည္။ အိႏိၵယေတာင္ပိုင္းသား Vakataka, Harisema မင္းတုိ႔က ေတာင္သား တစ္ခုတည္း ကုိပင္ ဘုရား၊ ပလႅင္၊ တကဲ၊ ေက်ာင္း၊ တန္ေဆာင္းတုိ႔ကုိ တစ္ဆက္တည္း၊ တစ္ေပါင္းတည္း ထုလုပ္ခဲ့ ၾကသျဖင့္ ဂုတၱတုိ႔၏လက္ရာမွာ ေခ်ာမြတ္ဟန္ရွိေသာ္လည္း ေခ်ာမြတ္ေျပျပစ္ဟန္ အနည္းငယ္ ေလ်ာ့ပါး သည့္ ေတာင္ပိုင္းသား Harisena မင္းတုိ႔၏လက္ရာမွာ ေက်ာက္ေတာင္ကုိ ထြင္းထုၾကရသည္ ျဖစ္ျခင္း ေၾကာင့္ ဟတၳကမၼ Handy-craft အမႈမ်ားမ်ား ျပဳၾကရေလသည္။ ပုိ၍ ပုိ၍ အလုပ္မ်ားသည္။ ပုိ၍ ပုိ၍ ခက္ခဲသည္။ ပုိ၍ ပုိ၍ ပင္ပန္းသည္။ မင္းႏွင့္ျပည္သူ ရဟန္းႏွင့္လူ လက္တဲြ ညီညီ စုေပါင္းေကာင္းမႈျပဳျခင္း၏ လကၡဏာျဖစ္သည္။ တစ္ေယာက္တည္း တစ္ဦးတည္းျဖင့္ ၿပီးေသာ လုပ္ငန္းမ်ဳိး မဟုတ္ေပ။

ပရိနိဗၺာန္စံဗုဒၶ႐ုပ္ၾကြ၏ေျခေတာ္ရင္း၌ မာရ၀ိဇယ ဆင္းတု ေတာ္ တစ္ဆူရွိပါသည္။ ေကာင္းကင္၌ နတ္မ်ားေပ်ာ္ရႊင္ ျမဴးတူး၍ ေနၾကျခင္းသည္ ေအာင္ျမင္ျခင္း၏ လကၡဏာ ျဖစ္သည္။ မာရ္နတ္တုိ႔ သားအဖ ေလးေယာက္ ႐ႈံ႕မဲ့မဲ့ ျဖစ္ေနၾကျခင္းသည္ ႐ႈံးနိမ့္ျခင္း၏ လကၡဏာျဖစ္သည္။ ဤ၌ ထူးျခားသည္မွာ ျမတ္စြာ ဘုရား၏ ညာလက္ေတာ္ ေျမႀကီးကုိထိသည့္ ဘူမိဖႆပုံေတာ္ပင္ျဖစ္သည္။ ဖူးျမင္ဘူးသမွ် ဘူမိဖႆ တုိ႔တြင္ ညာဒူးေပၚမွဆင္းေသာ ေျမႀကီးကုိေထာက္မည့္ ညာလက္ေတာ္သည္ေမွာက္ ထားသည့္ လက္ေတာ္ ျဖစ္သျဖင့္ ဘုရားဖူးသူတုိ႔က လက္ခုံေတာ္ကုိ ဖူးရမည္ျဖစ္သည္။ ဤအဂ်ႏၲာ မာရ၀ိဇယဘူမိဖႆမွာမူ ညာလက္ေတာ္ကုိဆန္႔၍ လက္၀ါးေတာ္ကုိ ျဖန္႔၍ ေျမႀကီးကုိထိထားသည့္ အေနအထားျဖစ္သည့္အတြက္ ဘူမိဖႆဘုရားကုိဖူးျမင္ရာ၌ ညာလက္၀ါး၊ အတြင္းသားကုိပါ ဖူးျမင္ရမည္ျဖစ္သည္။ ထုိျဖန္႔ထားေသာ ညာလက္၀ါး၌ စက္ေလေလာ၊ ၾကာပြင့္ေလေလာ ေမွးမွိန္ ေနသည့္ ပုံရိပ္တစ္ခုကုိလည္းေတြ႕ရသည္။ ေရးထုိးခဲ့ေသာ ေက်ာက္စာမ်ားကုိ ေထာက္ထား၍ ''Paragraphy" အရ ဤလိႈဏ္ဂူအမွတ္(၂၆)ရွိ ေစတီဆင္းတု၊ အထူးသျဖင့္ ပရိနိဗၺာန္စံေတာ္မူ ပုံဆင္းတုမ်ား၏ ေခတ္ကုိ A.D (၄၅၀)မွ (၅၀၀)အတြင္းဟု ခန္႔မွန္းၾကသည္။

(၂၇) လိႈဏ္ဂူ(၂၇)သည္ ဂူအမွတ္(၂၆)ႏွင့္ ဆက္လ်က္တည္ ေဆာက္ထား ေသာေက်ာင္းေဆာင္ငယ္ တစ္ခု ျဖစ္သည္။ ဘုရားခန္း၊ သံဃာမ်ားဆုံစည္းရာ အလည္ကြက္လပ္၊ သံဃာတစ္ပါး ခ်င္းသီတင္းသံုး သည့္ အေဆာင္ငယ္၊ အခန္းငယ္မ်ား (ေလးခန္း)ပါ၀င္သည္။ ႏွစ္ထပ္ေဆာင္ ေဆာက္လုပ္ခဲ့ေသာ္ လည္း ၿပီးစီးခဲ့ဟန္မတူေပ။ ေတာင္ၿပိဳ က်မႈမ်ားေၾကာင့္လည္း ပ်က္စီးေနသည္က မ်ားသည္။ အ၀င္ ေပါက္၏၀ဲယာ၌ မကန္း၊ နဂါး၊ ဂဠဳန္အခ်ဳိးညီစြာ ေပါင္းစပ္၍ ဘုမၼေဒ၀၊ နတ္႐ုပ္ပုကေလးမ်ားက ရြက္ထား သည့္ သတၱ၀ါသံုးေကာင္ ၏႐ုပ္ၾကြမွာ ထူးဆန္းေပသည္။ ဘုရားခန္း ဓမၼေဒသနာမုျဒာ ဆင္းတုေတာ္ရွိသည္။

(၂၈ - ၂၉) လိႈဏ္ဂူ (၂၈)ႏွင့္ (၂၉) ႏွစ္ခုတုိ႔မွာ မၿပီးစီးေသာ ၀ိဟာရဂူ ေက်ာင္းမ်ားျဖစ္သည္။ ေက်ာင္းတုိင္ တန္းမ်ား၊ ေစတီမ်ား အတြင္း၌ တည္ေဆာက္ခဲ့ဟန္ရွိသည္။ အားလံုးပ်က္စီး ေပ်ာက္ကြယ္လ်က္ ရွိေခ်ၿပီ။

(၃၀) လိႈက္ဂူ(၃၀)မွာလည္း ပ်က္စီးေပ်ာက္ကြယ္ခဲ့ၿပီးျဖစ္သည္။

#လင္းညိဳ႕တာရာ

မီွျငမ္း ။       ။

၁။ သီတဂူဆရာေတာ္ ဉာဏိႆရ (D.Litt) (Ph.D)အဂၢမဟာပ႑ိတအဂၢမဟာသဒၶမၼေဇာတိကဓဇ၊ မဟာဓမၼကထိကဗဟုဇနဟိတဓရ၊ အဂၢမဟာဂႏၳ၀ါစကပ႑ိတ ၏ ခရီးသြားမွတ္တမ္း
၂။ https://www.cnbc.com/advertorial/2018/03/01/indias-forgotten-caves.html
၃။ https://en.m.wikipedia.org/wiki/Ajanta_Caves
၄။ http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780195393521/obo-9780195393521-0192.xml
၅။ http://www.bbc.com/culture/story/20150223-uncovering-caves-full-of-treasure
၆။ အျခားမွတ္တမ္းမ်ား ႏွင့္ ကိုယ္ပိုင္ ေေလ့လာခ်က္မ်ား