လိေမၼာ္သီး၏ အာဟာရႏွင့္က်န္းမာေရး

....................................
 လိေမၼာ္သီးဟာ ေရွာက္သီး၊ သံပရာသီး၊ သံပ႐ိုသီး၊ ကြ်ဲေကာသီး၊ ဂရိတ္ဖ႐ု (Grape Fruit) တို႕ႏွင့္အတူ အရည္ရႊမ္းၿပီး ခ်ိဳခ်ဥ္အရသာရွိတဲ့ Citrus Fruits သစ္သီး အုပ္စုမွာ ပါဝင္ပါတယ္။ ကမၻာေပၚမွာ လိေမၼာ္သီးအမ်ိဳး အစားေတြက မ်ားလွပါတယ္။  ျမန္မာႏိုင္ငံမွာပင္ အရသာခ်ဥ္တဲ့လိေမၼာ္၊ ခ်ိဳတဲ့လိေမၼာ္၊ ပ်ားရည္လို အလြန္ခ်ိဳတဲ့ (ပ်ား) လိေမၼာ္ဆိုၿပီး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ အရသာခါးတဲ့ လိေမၼာ္ (Bitter Orange) မ်ိဳးလည္းရွိပါတယ္။အခြံဝါတဲ့ လိေမၼာ္၊ အခြံစိမ္းတဲ့လိေမၼာ္၊ အခြံထူတဲ့လိေမၼာ္၊ အခြံပါးတဲ့လိေမၼာ္၊ အခြံၾကမ္းတဲ့လိေမၼာ္၊ အခြံေခ်ာတဲ့လိေမၼာ္ စသျဖင့္လည္း မ်ိဳးစံုရွိပါတယ္။ အသီးရဲ႕ အရြယ္အစားကလည္း အႀကီးအေသး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ ပံုသဏၭာန္အားျဖင့္လည္း ေဘာလံုးလိုလံုးေနတဲ့  လိေမၼာ္သီးေတြရွိသလို ေဘာလံုးလိုလံုးမေနဘဲ အေပၚေအာက္ ခပ္ျပားျပားေလး ျဖစ္ေနတာမ်ိဳးလည္း ရွိပါတယ္။ ဒါေတြက သာမန္မ်က္စိနဲ႔ ျမင္ႏိုင္တာေတြကို ေျပာတာပါ။ ႐ုကၡေဗဒပညာနဲ႔ ေျပာမယ္ဆိုရင္ တစ္ကမၻာလံုးမွာ လိေမၼာ္သီးအမ်ိဳးေပါင္း ဒီထက္မကအဆမ်ားစြာ ပိုမ်ားပါတယ္။

-ခ်က္စူလိေမၼာ္ (Navel Orange)
 Navel Orange ဆိုတဲ့ လိေမၼာ္သီးအမ်ိဳးအစားကို ခ်က္စူလိေမၼာ္လို႔ေခၚရင္ သင့္ေတာ္မယ္ထင္ပါတယ္။ ၿေလေူ ဆိုတာ ]ခ်က္} လို႔ အဓိပၸာယ္ရလို႔ျဖစ္ပါတယ္။ ပံုမွာ ျပထားတဲ့အတိုင္း လိေမၼာ္သီးရဲ႕ ပံုမွန္အႁမႊာေတြေပၚမွာ အပိုပါေနတဲ့ အႁမႊာေလးေတြက ခ်က္ကေလးလို စူေနပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ခ်က္ကေလးလို  စူေနတာေလးဟာ အသီးအႁမႊာပူး(Twin Fruit) ကေလးသာျဖစ္ပါတယ္။ ခ်က္စူ လိေမၼာ္သီးေတြက အခြံထူၿပီး ႏႊာရတာလြယ္ပါတယ္။ အရည္သိပ္မရႊမ္းပါဘူး။ အခ်ိဳအရသာလည္း ေပါ႕ပါတယ္။ Limonin နဲ႔ Limonoid ဓာတ္ေပါင္းေတြ ပါဝင္မႈမ်ားတာေၾကာင့္ အရသာနည္းနည္းခါးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လိေမၼာ္ရည္ (Juice) ထုတ္ဖို႕ သိပ္မသင့္ေလ်ာ္ပါဘူး။ ေနရာအႏွံ႔ စိုက္ပ်ိဳးလို႔ရတာရယ္၊ အသီးေပၚတဲ့ ရာသီခ်ိန္ ရွည္တာရယ္ေၾကာင့္ လိေမၼာ္စိုက္ပ်ိဳးသူေတြၾကားမွာ ေပၚျပဴလာျဖစ္ပါတယ္။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ လိေမၼာ္သီးေပၚခ်ိန္ဟာ ႏိုဝင္ဘာလမွ ဧၿပီလထိ ၾကာရွည္ ၿပီး ဇန္နဝါရီ၊ ေဖေဖာ္ဝါရီနဲ႔ မတ္လတို႔မွာ  ပိုၿပီးေပါပါတယ္။

-ၾကက္ေသြးေရာင္ လိေမၼာ္သီး (Blood Orange)
 ၾကက္ေသြးေရာင္ လိေမၼာ္သီးေတြဟာ C.sinensis မ်ိဳးႏြယ္ လိေမၼာ္သီးေတြကေန ဗီဇေဖာက္ျပန္ ေျပာင္းလဲ (Mutation) ျဖစ္ၿပီး ျဖစ္ေပၚလာတာပါ။ ခုေတာ့ အျခားလိေမၼာ္ေတြနဲ႔လည္း အမ်ိဳးစပ္ၿပီး ကျပားေတြ အေတာ္မ်ားမ်ားရွိေနပါၿပီ။ အနီေရာင္ လိေမၼာ္သီးေတြကို ေအဒီ ၁၅ ရာစုအတြင္း စစၥလီကြ်န္းမွာ စတင္ေတြ႕ရွိၿပီး စိုက္ပ်ိဳးခဲ့တာလို႔ သိရပါတယ္။ ကမၻာတစ္လႊား ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနၿပီျဖစ္တဲ့ အနီေရာင္လိေမၼာ္ေတြကို ခုခါမွာ စပိန္နဲ႔ အီတလီႏိုင္ငံမွာ အမ်ားဆံုးစိုက္ပ်ိဳးပါတယ္။ ဒီလိုလိေမၼာ္မ်ိဳးကို စပိန္မွာ Sanguine လို႔ေခၚၿပီး၊ အီတလီမွာေတာ့ Sanguinello  လို႔ေခၚပါတယ္။ အျမႊာေတြ နီေနတာ၊ လိေမၼာ္ရည္ အနီေရာင္ ျဖစ္ေနတာဟာ အသီးမွာ ပါဝင္ေနတဲ့ အဲင္သိုဆိုင္ယာနင္ (Anthocyanin) ဓာတ္ေပါင္းေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။

 အဲင္သိုဆိုင္ယာနင္ (Anthocyanin) ဓာတ္ေပါင္းေတြဟာ သစ္ပင္၊ သစ္ရြက္နဲ႔ အသီးအခ်ိဳ႕မွာ ပါဝင္ေနၿပီး လူရဲ႕က်န္းမာေရးကို အက်ိဳးျပဳတဲ့အတြက္ ဖိုက္တိုခယ္မီ ကယ္ (Phutochemical) ဆိုတဲ့အမည္ကို ရထားတဲ့ ျဒပ္ေပါင္းေတြျဖစ္ပါတယ္။ အနီေရာင္ အင္သိုဆိုင္ယာနင္ေတြဟာ မာလကာသီး အူနီ၊ စပ်စ္သီးအနီစတဲ့ အသီးေတြ နဲ႔ အနီေရာင္သစ္ရြက္ႏုကေလးေတြမွာလည္း ပါဝင္ေနပါတယ္။ စားသံုးသူေတြကို ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေသြးေၾကာေရာဂါ နဲ႔ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ေရာဂါေတြမွ ကာကြယ္ေပးႏိုင္တဲ့ အာနိသင္ အဲင္သိုဆိုင္ယာနင္ေတြမွာ ရွိပါတယ္။

-အခ်ဥ္ဓာတ္ မရွိတဲ့ လိေမၼာ္သီး (Acidless Orange)
 ဒီလိေမၼာ္သီးမ်ိဳးေတြမွာ အက္ဆစ္ (အခ်ဥ္)ဓာတ္ အလြန္နည္းပါတယ္။ အရသာအလြန္ခ်ိဳပါတယ္။  အသီးေပၚ ခ်ိန္ဟာ အျခားလိေမၼာ္ေတြထက္ေစာပါတယ္။ ဒီလိေမၼာ္ သီးမ်ိဳးေတြကို အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုမွာ Sweet Orange လို႔ ေခၚၾကပါတယ္။ ျပင္သစ္မွာ Douce၊ စပိန္မွာ Sucrena၊ ဘရာဇီးမွာ Lima၊ အီတလီမွာ Dloce လို႔ေခၚသလို Maltese လို႔လည္း ေခၚပါတယ္။ အာဖရိကေျမာက္ပိုင္းမွာ Meski လို႔ေခၚၿပီး တူရကီမွာ Seker Portakal လို႔ ေခၚပါတယ္။ Sugar Orange (သၾကားလိေမၼာ္) လို႔ အဓိပၸာယ္ရပါတယ္။ လိေမၼာ္သီးမွာပါတဲ့ အက္ဆစ္ဓာတ္က လိေမၼာ္ရည္ကို မပ်က္စီးဘဲ အခ်ိန္ၾကာၾကာခံေအာင္ လုပ္ေပးပါတယ္။ အက္ဆစ္ဓာတ္နည္းတဲ့ လိေမၼာ္ရည္ (Juice) ဟာ ပ်က္စီးလြယ္ပါတယ္။  ၾကာၾကာမခံပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ သူတို႔ကို အရည္ထုတ္မယူဘဲ အသီးကိုသာ စားၾကပါတယ္။ အသီးေတြကို ႏိုင္ငံရပ္ျခား ပို႕ဖို႕ မလြယ္ပါဘူး။ လမ္းမွာ ပ်က္စီးသြားႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိုက္ပ်ိဳးရာ ႏိုင္ငံအတြင္းမွာပဲ စားသံုးၾကတာမ်ားပါတယ္။

-လိေမၼာ္သီး စိုက္ပ်ိဳး စားသံုးမႈ
 ခရစ္ႏွစ္ ၁၉၈၇ ခုႏွစ္ေလာက္ကစၿပီး လိေမၼာ္သီးဟာ ကမၻာတစ္ဝန္းမွာ စိုက္ပ်ိဳးထုတ္လုပ္ စားသံုးမႈအမ်ား ဆံုး သစ္သီးျဖစ္ေနပါၿပီ။ အရသာခ်ိဳတဲ့ လိေမၼာ္သီးေတြကို ကမၻာ့အပူပိုင္း (Tropical) ႏွင့္ သမေႏြးပိုင္း(Sub-tropical)  ႏိုင္ငံေတြမွာ အမ်ားဆံုး စိုက္ပ်ိဳးပါတယ္။ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္မွာ ကမၻာတစ္ဝန္းက ထြက္ရွိတဲ့ လိေမၼာ္သီးပမာဏဟာ ခ်ိဳခ်ဥ္အရသာရွိတဲ့ အရည္ရႊမ္းအသီး (Citrus Frurt) ေတြ အားလံုးရဲ႕  ၇၀ ရာခိုင္ႏႈန္း ေလာက္ရွိပါတယ္။ ကုလသမဂၢ ကမၻာ့စားနပ္ရိကၡာအဖြဲ႕ႀကီးက ထုတ္ျပန္တဲ့စာရင္းအရ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္အတြင္း ကမၻာတစ္ဝန္းမွာ လိေမၼာ္သီးအမ်ားဆံုး စိုက္ပ်ိဳးထုတ္လုပ္တဲ့ႏိုင္ငံေတြကို ပမာဏအမ်ားအနည္းအလိုက္ ပူးတြဲပါဇယားမွာ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။

 လိေမၼာ္သီးအေၾကာင္းကို တ႐ုတ္စာေပေတြမွာ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း၂၃၀ဝ ေက်ာ္ (ဘီစီ ၃၁၄ ခုႏွစ္ေလာက္) ကတည္းက ေတြ႕ရပါတယ္။ ခုခါမွာ ကမၻာေပၚမွာ လိေမၼာ္သီး အမ်ားဆံုး စိုက္ပ်ိဳးထုတ္လုပ္တဲ့ႏိုင္ငံ ၆ ႏိုင္ငံရွိပါတယ္။ ဘရာဇီး၊ တ႐ုတ္ျပည္သူ႔ သမၼတႏိုင္ငံ၊ အိႏိၵယ၊ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု၊ စပိန္နဲ႔ အီဂ်စ္ႏိုင္ငံတို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ားဆံုး စိုက္ပ်ိဳးတဲ့ဘရာဇီးႏိုင္ငံမွာ ၂၀၁၁ ခုႏွစ္အတြင္း လိေမၼာ္သီး တန္ခ်ိန္ ၁၇ သန္းေလာက္ထြက္ ရွိပါတယ္။ ဘရာဇီးႏိုင္ငံဟာထြက္သမွ် လိေမၼာ္သီးေတြရဲ႕ ၉၉ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ကို လိေမၼာ္ရည္ (Orange Juice) အျဖစ္ ႏိုင္ငံရပ္ျခားကို တင္ပို႕ေရာင္းခ်ပါတယ္။ ကမၻာတစ္ဝန္း ႏိုင္ငံအမ်ားအျပားမွာ ေရာင္းခ်ေနတဲ့ လိေမၼာ္ရည္ ၅၃ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ဟာ ဘရာဇီးႏိုင္ငံမွ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘရာဇီးႏိုင္ငံမွထြက္တဲ့ လိေမၼာ္သီး ၈၀% ေလာက္ကို ႏိုင္ငံရဲ႕ ေတာင္ပိုင္း São Paulo ေဒသမွာ စိုက္ပ်ိဳးတာျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံရဲ႕ အေနာက္ဖက္ပိုင္းမွာရွိတဲ့ Minas Gerais ေဒသမွာလည္း လိေမၼာ္သီး အမ်ားအျပား စိုက္ပ်ိဳးပါတယ္။

 တ႐ုတ္နဲ႔ အိႏိၵယႏိုင္ငံေတြက လိေမၼာ္သီးတန္ခ်ိန္ ၇ သန္းေက်ာ္စီနဲ႔ ဒုတိယလိုက္ၿပီး အေမရိကန္ျပည္ ေထာင္စုက တန္ခ်ိန္ ၆ သန္းေက်ာ္နဲ႔ တတိယေနရာမွာ ရွိခဲ့ပါတယ္။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံမွာ ကယ္လီဖိုးနီးယား၊ တကၠဆပ္နဲ႔ ဖေလာ္ရီဒါျပည္နယ္တို႔ဟာ လိေမၼာ္သီး အမ်ားဆံုးစိုက္ပ်ိဳးတဲ့ ေဒသေတြျဖစ္ပါတယ္။ ကယ္လီဖိုး နီးယားက လိေမၼာ္သီးေတြကို အသီးအေနနဲ႕  လတ္လတ္ဆတ္ဆတ္ စားသံုးၾကတာမ်ားၿပီး၊ ဖေလာ္ရီဒါက လိေမၼာ္သီးေတြကိုေတာ့ လိေမၼာ္ရည္ထုတ္လုပ္တာမ်ားပါတယ္။ ဖေလာ္ရီဒါမွာ အိႏိၵယျမစ္ (India River) ျမစ္ဝွမ္းတစ္ေလွ်ာက္ထြက္တဲ့ လိေမၼာ္ရည္ဟာ အရည္အေသြး ေကာင္းတယ္လို႔ နာမည္ရတဲ့အတြက္ လတ္လတ္ဆတ္ဆတ္ ေရာင္းၾက၊ ေသာက္သံုးၾကပါတယ္။

အိႏိၵယျမစ္ (India River) ျမစ္ဝွမ္းတစ္ေလွ်ာက္က ထြက္တဲ့ လိေမၼာ္ သီးေတြဟာ အရသာခ်ိဳၿပီး ပမာဏမ်ားမ်ားစားစား မထြက္တဲ့အတြက္ အျခားေဒသေတြက ထြက္တဲ့ လိေမၼာ္ရည္ေတြနဲ႔ အေရာအေႏွာေတြလုပ္ၿပီး ေရာင္းတာေတြ ရွိပါသတဲ့။ ဘရာဇီးႏိုင္ငံ São Paulo ေဒသကထြက္တဲ့ လိေမၼာ္ရည္နဲ႔ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ဖေလာ္ရီဒါက ထြက္တဲ့လိေမၼာ္ရည္ႏွစ္မ်ိဳးကို ေပါင္းလွ်င္ တစ္ကမၻာလံုးကထြက္တဲ့ လိေမၼာ္ရည္စုစုေပါင္းရဲ႕ ၈၅ ရာခိုင္ႏႈန္း ေလာက္ရွိပါတယ္။ ဘရာဇီးကထြက္တဲ့ လိေမၼာ္ရည္ ၉၉ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ကို ျပည္ပကိုတင္ပို႔ေရာင္းခ်ၿပီး ဝင္ေငြရွာပါတယ္။ အေမရိကန္ ဖေလာ္ရီဒါကထြက္တဲ့ လိေမၼာ္ရည္ ၉၉ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ကိုေတာ့ ျပည္တြင္းမွာပဲ ေသာက္သံုးၾကပါတယ္။ လိေမၼာ္ရည္ကို ျပည္ပသို႔ တင္ပို႔ေရာင္းခ်တဲ့အခါ သယ္ပို႔စရိတ္သက္သာေအာင္ တတ္ႏိုင္သမွ် ပ်စ္ႏွစ္ေအးခဲေနအာင္ျပဳျပင္ၿပီး (Frozen, Concentrated Orange Juicetae)နဲ႔ တင္ပို႔ၾကပါတယ္။

-လိေမၼာ္သီး၏ အာဟာရ
 လိေမၼာ္သီးမွာ အမ်ားဆံုးပါေနတဲ့ ပင္မအာဟာရဓာတ္က ကာဗိုဟိုက္ဒရိတ္ (Carbohydrate) ျဖစ္ပါတယ္။ လိေမၼာ္သီးမွာပါေနတဲ့ ကာဗိုဟိုက္ဒရိတ္အမ်ားစုဟာ သၾကား (Sugar) ေတြအေနနဲ႕ ပါဝင္ေနတာပါ။ က်န္တဲ့  ကာဗိုဟိုက္ဒရိတ္ေတြက အစာမွ်င္ (Fibre) ေတြျဖစ္ပါတယ္။ လိေမၼာ္သီး ၁၀ဝ ဂရမ္မွာ ကာဗိုဟိုက္ဒရိတ္ ၁၂ ဂရမ္ေလာက္ပါတဲ့အနက္ သၾကားေတြက ၉ ဂရမ္ေက်ာ္ၿပီး အစာမွ်င္က ၂ ဂရမ္ေက်ာ္ပါတယ္။ လိေမၼာ္သီးမွာ ပ႐ိုတင္း ႏွင့္အဆီ ပါဝင္မႈကေတာ့ အလြန္နည္းပါတယ္။ လိေမၼာ္သီး ၁၀ဝ ဂရမ္မွာ အဆီ ဝ . ၁၂ ဂရမ္ႏွင့္ ပ႐ိုတင္း ဝ . ၉၄  ဂရမ္ ေလာက္သာ ပါဝင္ပါတယ္။

 လိေမၼာ္သီးမွာ ဗီတာမင္မ်ိဳးစံုပါေပမယ့္ ဗီတာမင္စီကလြဲရင္ က်န္တဲ့ဗီတာမင္ေတြဟာ ပမာဏအားျဖင့္ မမ်ားၾကပါဘူး။ ဥပမာ လိေမၼာ္သီး ၁၀ဝ ဂရမ္မွာ ဗီတာမင္ေအက ၁၁ မိုက္ခ႐ိုဂရမ္သာ ပါပါတယ္။ ဒါဟာ လူတစ္ေယာက္အတြက္ တစ္ေန႔တာလိုအပ္ခ်က္ရဲ႕ ၁ ရာခိုင္ႏႈန္းသာရွိပါတယ္။ လိေမၼာ္သီး ၁၀ဝ ဂရမ္မွာပါဝင္ေနတဲ့ အျခား ဗီတာမင္ေတြရဲ႕ ပမာဏေတြကို ဆက္ေျပာပါမယ္။ လက္သည္းကြင္းထဲက တန္ဖိုးေတြဟာ တစ္ေန႔တာလိုအပ္ ခ်က္ရဲ႕ ရာခိုင္ႏႈန္းေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဗီတာမင္ဘီဝမ္း ဝ . ဝ၈၇ မီလီဂရမ္ (၈ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ ဘီတူး ဝ . ဝ၄ မီလီဂရမ္ (၃ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ ႏိုင္ယာစင္ ဝ . ၂၈၂ မီလီဂရမ္ (၂ ရာခိုင္ ႏႈန္း)၊ဗီတာမင္ ဘီဆစ္ ဝ . ဝ၆ မီလီဂရမ္ (၅ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ ဖိုးလိတ္ ၃၀ မိုက္ခ႐ို ဂရမ္ (၈ ရာခိုင္ႏႈန္း) ျဖစ္ပါတယ္။ ဗီတာမင္စီကေတာ့ လိေမၼာ္သီး ၁၀ဝ ဂရမ္မွာ ၅၃ . ၂ မီလီဂရမ္ေလာက္ပါၿပီး တစ္ေန႔တာလိုအပ္ခ်က္ရဲ႕  ၆၄ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ကို ျဖည့္ဆည္း ေပးပါတယ္။

 လိေမၼာ္သီးမွာ သတၲဳအာဟာရ (Minerals) ေတြလည္း မ်ိဳးစံုပါေနေပမယ့္ ပမာဏအားျဖင့္ မမ်ားၾကပါ ဘူး။ လိေမၼာ္သီး ၁၀ဝ ဂရမ္မွာ ကယ္လစီယမ္က ၄၀ မီလီဂရမ္သာ ပါပါတယ္။ ဒါဟာ လူတစ္ေယာက္အတြက္ တစ္ေန႔တာလိုအပ္ခ်က္ရဲ႕ ၄ ရာခိုင္ႏႈန္းသာရွိပါတယ္။ လိေမၼာ္သီး ၁၀ဝ ဂရမ္မွာပါေနတဲ့ အျခားသတၲဳအာဟာရ ေတြက သံဓာတ္ ဝ.၁ မီလီဂရမ္ (၁ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ မက္ဂနီစီ ယမ္၁၀ မီလီဂရမ္ (၃ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ မင္းဂနီးစ္ ဝ . ဝ၂၅ မီလီ ဂရမ္ (၁ ရာခိုင္ႏႈန္း)၊ မီးစုန္း၁၄ မီလီဂရမ္ (၂ ရာခိုင္ ႏႈန္း)၊ပိုတက္စီယမ္ ၁၈၁ မီလီဂရမ္ (၁ ရာခိုင္ႏႈန္း) ႏွင့္ ဇင့္ (သြပ္)ဝ .ဝ၇ မီလီဂရမ္ (၁ ရာခိုင္ႏႈန္း) ျဖစ္ပါတယ္။

-လိေမၼာ္သီးႏွင့္ ဗီတာမင္စီ
 လိေမၼာ္သီး ၁၀ဝ ဂရမ္မွာ ဗီတာမင္စီ ၅၃ မီလီဂရမ္ ေလာက္ပါပါတယ္။ ဒါဟာ လူတစ္ေယာက္အတြက္ တစ္ေန႔တာ ဗီတာမင္စီလိုအပ္ခ်က္ရဲ႕ ၆၄ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ ရွိပါတယ္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ လိေမၼာ္သီး ၁၄၀ ဂရမ္ ေလာက္စားလွ်င္ လူတစ္ေယာက္အတြက္ တစ္ေန႔တာ ဗီတာမင္စီလိုအပ္ခ်က္ အျပည့္အဝရႏိုင္တဲ့ သေဘာျဖစ္ပါတယ္။ အခြံႏႊာၿပီး အႁမႊာသက္သက္ အျမင့္ ၂ လက္မခြဲ ေလာက္ရွိတဲ့ လိေမၼာ္သီးတစ္လံုးဟာ အေလးခ်ိန္ ၁၅၀ ဂရမ္ေလာက္ရွိပါတယ္။ စကာဗီ (Scurvy) ဆိုတဲ့ ဗီတာမင္စီ ခ်ိဳ႕တဲ့ေရာဂါရဲ႕ စိတ္ဝင္စားဖြယ္သမိုင္းေၾကာင္းမွာ လိေမၼာ္သီးနဲ႔ လိေမၼာ္ရည္တို႔ဟာ အလြန္အေရးပါခဲ့ပါတယ္။

-ဗီတာမင္စီ ခ်ိဳ႕တဲ့မႈႏွင့္ လိေမၼာ္သီး
 ဗီတာမင္စီခ်ိဳ႕တဲ့လို႔ ျဖစ္ရတဲ့ေရာဂါကို စကာဗီ (Scurvy) လို႔ ေခၚပါတယ္။ ခရစ္ေတာ္မေပၚမီ ႏွစ္ေပါင္း ၁၅၀ဝ ေက်ာ္ (ဘီစီ ၁၅၀ဝ) ေလာက္က ေရးခဲ့တဲ့ အီဂ်စ္ေဆးပညာရပ္ဆိုင္ရာ စာတမ္းေတြမွာ စကာဗီေရာဂါရဲ႕ ထင္ရွားတဲ့လကၡဏာေတြအေနနဲ႔ သြားဖံုးေတြေဖာင္းၾကြ ၿပီး ေသြးထြက္တယ္၊ အေရျပားမွာေသြးျခည္ဥတယ္လို႔ ေရးသားထားပါတယ္။ စကာဗီေရာဂါမျဖစ္ေအာင္ အသီး အရြက္ေတြ လတ္လတ္ဆတ္ဆတ္ စားဖို႔လိုတယ္ဆိုတာ သိခဲ့ၾကတာလည္း ၾကာပါၿပီ။ ဘီစီ ၄၀ဝ ပတ္ဝန္းက်င္မွာ ေဆးပညာရဲ႕ ဖခင္ႀကီးလို႔ တင္စားေခၚေဝၚျခင္းခံရတဲ့ သမားေတာ္ႀကီး ဟစ္ပိုခေရးတီးစ္က (ခုေခတ္မွာ ဗီတာ မင္စီ ျြကယ္ဝတယ္လို႔ သိထားတဲ့)  အသီးအရြက္ေတြ မွန္မွန္စားသံုးျခင္းအားျဖင့္ စကာဗီေရာဂါမျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္လို႔ သင္ၾကားပို႔ခ်ခဲ့ပါတယ္။

 ခရစ္ႏွစ္ ၁၅၂၀ ျပည့္ႏွစ္ ပတ္ဝန္းက်င္က Ferdinand Magellan ဆိုသူ ေပၚတူဂီလူမ်ိဳး သေဘၤာကပၸတိန္ ဦးေဆာင္တဲ့ ပင္လယ္ေရေၾကာင္းခရီးစဥ္အတြင္းမွာ စကာဗီေရာဂါ (ဗီတာမင္စီ အျပင္းအထန္ ခ်ိဳ႕တဲ့မႈ) ေၾကာင့္ သေဘၤာသား ၈၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ အသက္ဆံုး႐ံႈးခဲ့ရ ဖူးပါတယ္။ အလားတူ ေပၚတူဂီလူမ်ိဳး ဗတ္စကိုဒဂါးမား (Vasco de Gama) ကလည္း ၁၄၉၂ ခုႏွစ္မွာ  ဥေရာပကေန အာဖရိကကမ္းေျခကိုပတ္ၿပီး အိႏိၵယႏိုင္ငံကို ပထမဆံုး ပင္လယ္ေရေၾကာင္းခရီးထြက္ခဲ့ရာမွာ သေဘၤာသား ၁၆၀ အနက္ ၁၀ဝ ဟာ စကာဗီေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္က ေရတပ္သားေတြ၊ ပင္လယ္ခရီးရွည္ ထြက္သူေတြ အမ်ားအျပားဟာ စကာဗီေရာဂါေၾကာင့္ အသက္ကို စြန္႔ခဲ့ၾကရပါတယ္။ ရွည္လ်ားလွတဲ့ ပင္လယ္ ေရေၾကာင္း ခရီးစဥ္ေတြအတြင္း မွာ သေဘၤာသားေတြဟာ အသီးအရြက္ေတြ ျပတ္လတ္သြားတဲ့အခါ ေကာက္ႏွံေတြနဲ႔ သိုေလွာင္ထားတဲ့ အသားငါးရိကၡာေတြကိုသာ စားသံုးေနခဲ့ၾကရတာပါ။ အသီးအရြက္ေတြ ရက္လၾကာရွည္ မစားဘဲေနရလို႔ စကာဗီ ေရာဂါျဖစ္ရတယ္ဆိုတာ သူတို႔မသိခဲ့ၾကပါဘူး။

 ဗတ္စကိုဒဂါးမား (Vasco de Gama) က ၁၄၉၇ ခုႏွစ္အတြင္း သူ႔ရဲ႕ပင္လယ္ေရေၾကာင္းခရီးမွာ သူ႔ရဲ႕ သေဘၤာ အာဖရိကတိုက္ အေရွ႕ေတာင္ဘက္ကမ္းေျခကို ေရာက္တဲ့အခ်ိန္မွာ သေဘၤာသား အေျမာက္အျမားမွာ စကာဗီေရာဂါ စြဲကပ္ေနတာကို မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ပါတယ္။ အာဖရိကအေရွ႕ ဘက္ကမ္းတစ္ေလွ်ာက္ဆက္ၿပီး ရြက္လႊင့္ခဲ့တဲ့အခါမွာေတာ့ တိုင္းရင္းသားေတြ လာေရာက္ ေရာင္းခ်တဲ့ လိေမၼာ္သီးလတ္လတ္ဆတ္ဆတ္ေတြ စားၾကရပါတယ္။ အဲဒီလိုစားလို႔ရၿပီး ေျခာက္ရက္အတြင္းမွာပဲ စကာဗီေရာဂါလကၡဏာေတြေပ်ာက္ၿပီး သေဘၤာသားေတြ နာလန္ထလာၾကေတာ့တာပါပဲ။

 ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၂၀ ျပည့္ႏွစ္ေရာက္တဲ့အခါမွာေတာ့  လတ္ဆတ္တဲ့ ဟင္းသီးဟင္းရြက္ေတြနဲ႔ လိေမၼာ္သီးလို အသီးေတြကို စားသံုးျခင္းအားျဖင့္ စကာဗီေရာဂါကို ေပ်ာက္ေအာင္ ကုသႏိုင္တယ္ဆိုတာ J.G.H Kramer ဆိုသူ ဆရာဝန္တစ္ေယာက္က ေတြ႕ရွိခဲ့ပါတယ္။ ၁၇၄၆ ခုႏွစ္မွာ ၿဗိတိသွ် ေရတပ္သေဘၤာ H.M.S Salisbury မွ ဆရာဝန္တစ္ဦးျဖစ္သူ  James Lind ဟာ စကာဗီေရာဂါ ကာကြယ္ကုသေရးမွာ ခ်ိဳခ်ဥ္အရသာရွိတဲ့ အရည္ရႊမ္းသီး (Citrus Fruits) ေတြရဲ႕ အစြမ္းထက္ပံုကို ခိုင္ခိုင္လံုလံု တင္ျပခဲ့တဲ့အတြက္ ၁၇၉၅ ခုႏွစ္မွာေတာ့ ၿဗီတိသွ်ေရတပ္ဟာ သံပရာသီးေဖ်ာ္ရည္ (Lime Juice) နဲ႔ လိေမၼာ္သီး၊ သံပရာသီးစတဲ့ အသီး (Citrus Fruits) ေတြကို စကာဗီ ေရာဂါကာကြယ္ကုသေရးအတြက္ သံုးရမယ္ဆိုတဲ့ အမိန္႔ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။

-လိေမၼာ္သီးႏွင့္ဆီးခ်ိဳေသြးခ်ိဳ
 သစ္သီးဝလံေတြဟာ ဗီတာမင္အမ်ိဳးမ်ိဳးၾကြယ္ဝျခင္း၊ လူ႔က်န္းမာေရးကိုအက်ိဳးျပဳတဲ့ ဖိုက္တိုခယ္မီကယ္ (Phytochemicals) ေတြနဲ႔ အစာမွ်င္ (Dietary Fibre)ေတြ ပါဝင္ျခင္းတို႔ေၾကာင့္ လူတိုင္းေန႕စဥ္စားသံုးသင့္တဲ့ အစားအစာေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုအက်ိဳးေက်းဇူးေတြကို ဆီးခ်ိဳေဝဒနာရွင္ေတြလည္း ရရွိခံစားသင့္တာေၾကာင့္ ဆီးခ်ိဳ ေဝဒနာရွင္ေတြလည္း သစ္သီးဝလံေတြကို စားသံုးရပါမယ္။ လိေမၼာ္သီးဟာ အရသာခ်ိဳတယ္၊ သၾကားပါ တယ္ဆိုေပမယ့္ လိေမၼာ္သီး ၁၀ဝ ဂရမ္မွာ ကာဗိုဟိုက္ ဒရိတ္ ၁၀ ဂရမ္ေလာက္သာ ပါပါတယ္။ (အေလးခ်ိန္တူ ထမင္း ၁၀ဝ ဂရမ္မွာ ကာဗိုဟိုက္ ဒရိတ္ ၃၀ ဂရမ္ေလာက္ ပါေနတာနဲ႔ ယွဥ္ၾကည့္ပါ။)

လိေမၼာ္သီးဟာ အရည္ရႊမ္းလို႔ (ေရမ်ားလို႔) ျဖစ္ပါတယ္။  အခြံႏႊာၿပီး အႁမႊာသက္သက္ ၂ လက္မ ခြဲေလာက္ျမင့္တဲ့ လိေမၼာ္သီးတစ္လံုး (၁၅၀ ဂရမ္ ခန္႔) မွာ ကာဗိုဟိုက္ဒရိတ္ ၁၅ ဂရမ္ေလာက္ ပါပါတယ္။ ကာဗိုဟိုက္ဒရိတ္ ၁၅ ဂရမ္ပါတဲ့ သစ္သီးပမာဏကို တစ္ခါျပင္၊ တစ္ခါစား (One Serving) လို႔ သတ္မွတ္ပါတယ္။  လူတစ္ေယာက္ဟာ တစ္ရက္မွာ သစ္သီးႏွစ္ခါျပင္၊ ႏွစ္ခါစား (Two Servings)မွ ေလးခါျပင္၊ ေလးခါစား (Four Servings) ေလာက္ စားသံုးသင့္တယ္လို႔ ပညာရွင္ ေတြက ေထာက္ခံထားပါတယ္။ လိေမၼာ္သီးဟာ ေသြးခ်ိဳ တက္ႏႈန္းလည္း ေႏွးပါတယ္။ (GI = 40 ± 3)။ ဂလူးကို႕စ္ သၾကားရဲ႕ ေသြးခ်ိဳတက္ႏႈန္းရဲ႕ ၄၀ ရာခိုင္ႏႈန္း ေလာက္သာ ရွိတယ္လို႔ ဆိုလိုပါတယ္။ သၾကားလိေမၼာ္လို အသီးမ်ိဳးကိုေတာ့ ဆင္ျခင္ရမွာေပါ႕။

 လိေမၼာ္သီးကို မႀကိဳက္သူ ရွားမယ္ထင္ပါတယ္။ လိေမၼာ္သီးမႀကိဳက္သူေတြ၊ ကေလးေတြနဲ႔ ရာသီခ်ိန္ မဟုတ္တဲ့အခါမ်ိဳးေတြမွာ ေသာက္သံုးဖို႕ လိေမၼာ္ရည္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ ကမၻာေပၚမွာထြက္သမွ် လိေမၼာ္သီး အမ်ားစုကို ေဖ်ာ္ရည္အျဖစ္ ေသာက္သံုးၾကတာျဖစ္ပါ တယ္။ ပုလင္း လိေမၼာ္ရည္၊ စည္သြပ္လိေမၼာ္ရည္၊ ဘူး လိေမၼာ္ရည္ စသျဖင့္ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ လိေမၼာ္ရည္ ဖန္ခြက္ႀကီးတစ္ဝက္ (၁၂၀ မီလီလီတာ= တစ္လီတာ ေရ သန္႔ပုလင္းရဲ႕ ရွစ္ပံုတစ္ပံု) ဟာ တစ္ခါျပင္ (One Serving) ျဖစ္ပါတယ္။
..............................
ေဒါက္တာလွၾကည္
Credit: Myanmar Food Magazine