ခံယူခ်က္နဲ႔ စိတ္ဓါတ္အရည္အေသြး

တအားကိုေမွာင္မည္းေနတဲ့ လမိုက္ညတစ္ညရဲ႕ သန္းေခါင္ယံအခိ်န္၊ ျခံက်ယ္ၾကီးတစ္ျခံထဲက ႏွစ္ထပ္အိမ္ၾကီးရဲ႕ အေပၚထပ္မွာ လူ(၃)ေယာက္ အိပ္ေနၾကတယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ ေအာက္ထပ္ကေန ကၽြီ ဆိုၿပီး တံခါးပြင့္လာတဲ့အသံကို သူတုိ႔(၃)ေယာက္လံုး ၿပိဳင္တူၾကားလိုက္ၾကရတယ္။ သရဲသိပ္ေၾကာက္တဲ့သူက သရဲ သရဲ သရဲ ဆုိၿပီး ေအာ္ဟစ္လုိ႔ ေခါင္းၿမီးျခံဳေနလိုက္သတဲ့။ သရဲကို မယံု၊ ဒါ သူခုိး၀င္တာပဲ ျဖစ္ရမယ္လို႔ ထင္တဲ့ ေနာက္တစ္ေယာက္ကေတာ့ ေတြ႕တဲ့ပစၥည္း ေကာက္ကိုင္ၿပီး ေအာက္ထပ္ကို ဆင္းခ်သြားေလရဲ႔။ သရဲလည္း မသိ၊ သူခုိးလည္း ဂရုမစုိက္တဲ့ ေနာက္ဆံုးတစ္ေယာက္ကေတာ့ တုတ္တုတ္မွ်မလႈပ္၊ ဆက္အိပ္ေနလိုက္တယ္။ ဒီျဖစ္စဥ္ကိုၾကည္႔ရင္ ကၽြီ ဆုိတဲ့ အသံေလးက လံႈ႕ေဆာ္လိုက္တာခ်င္းေတာ့ တူတယ္၊ ဒါေပမဲ့ သူတု႔ိတစ္ေယာက္ခ်င္းစီရဲ႔ ခံယူခ်က္ေပၚမူတည္ၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕ တံု႔ျပန္ပံုကြာသြားတာကို ေတြ႔ရပါလိမ့္မယ္။

စာသင္ေပးလုိက္တဲ့ဆရာ၊ ဆံုးမလိုက္တဲ့ဆရာကေတာ့ အတူတူပါပဲ၊ ဒီစကားေတြပဲ ေျပာျပလုိက္တာပဲ၊ ဒါေပမဲ့ ခံယူခ်က္ခ်င္း မတူၾကေတာ့ တခ်ိဳ႕က ဆရာထက္ေတာင္ ေတာ္သြားၾကတယ္၊ တခ်ိဳ႕ကေတာ့ သိပ္ညံ႔တဲ့တပည္႔ေတြ ျဖစ္သြားၾကတယ္။

အခက္အခဲဆုိတာ စိတ္ညစ္စရာအျဖစ္ ေ၀းေ၀းက ေရွာင္ခ်င္တဲ့သူက အသက္ၾကီးလုိ႔သာ လူၾကီးျဖစ္သြားရံု ရွိေနခ်ိန္မွာ အခက္အခဲေတြ စိန္ေခၚမႈေတြဆုိတာ ကိုယ့္ရဲ႕ တိမ္ၿမဳပ္ေနတဲ့ အရည္အေသြးေတြ ေပၚလာဖို႔အတြက္ အခြင့္အလမ္းပဲ လို႔ ခံယူၿပီး တက္တက္ၾကြၾကြ ရင္ဆုိင္ေက်ာ္လႊားလုိက္တဲ့သူက ဘ၀မွာ အမ်ားေလးစားရသူအၿဖစ္ ေအာင္ျမင္လာတယ္။

ဆင္းရဲၾကပ္တည္းတဲ့ မိသားစုကေပါက္ဖြားလာတာခ်င္း တူေပမယ့္ တစ္ေယာက္က ဒါကို စိတ္ညစ္စရာလုိ႔ ျမင္ၿပီး စိတ္ထြက္ေပါက္ေပးရင္းနဲ႔ လူဆုိးလူမုိက္စာရင္း၀င္ ျဖစ္သြားတယ္၊ ေနာက္တစ္ေယာက္ကေတာ့ ငါ ဒီအေျခအေနအဆုိးကေန လြတ္ေျမာက္ဖုိ႔ ပညာမွတစ္ပါး တျခားလမ္းမရွိဘူးလုိ႔ ခံယူၿပီး ၾကိဳးစားလုိက္တာ ပါေမာကၡၾကီးေတြ၊ ပညာတတ္ၾကီးေတြ၊ သူေဌးၾကီးေတြ ျဖစ္လာၾကတယ္။

တကယ္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ဟာ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့အရာေတြကို ေရြးခ်ယ္လုိ႔ မရပါဘူး၊ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ေရြးခ်ယ္လို႔ရတာက အဲဒီအျဖစ္အပ်က္ေတြ၊ အေၾကာင္းအရာေတြကုိ ဘယ္လုိခံယူခ်က္မ်ိဳးထားၿပီး တံု႔ျပန္မလဲ ဆုိတာပါပဲ။

အားလံုးလည္း သိၾကၿ႔ပီးသားပါ၊ ဒီေန႔ေခတ္မွာ ဉာဏ္ရည္ဉာဏ္ေသြး (IQ) ျမင့္ဖို႔ထက္ စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ အရည္အေသြး (EQ) ေကာင္းဖုိ႔က ပုိအေရးၾကီးတယ္လုိ႔ ေဇာင္းေပးေျပာလာၾကပါတယ္။ တကယ္လည္း ေအာင္ျမင္သူေတြကို ၾကည္႔လုိက္ရင္ အဲဒီ စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ အရည္အေသြးက ေအာင္ျမင္မႈအတြက္ အဓိကက်ေနတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။

စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ အရည္အေသြး ၅ခု ရွိပါတယ္။

၁။ မိမိကုိယ္ကုိ သိျခင္း (Self-awareness)

လူဆုိတာ ကုိယ့္ကိုယ္ကိုယ္ အျပစ္မျမင္တတ္ပါဘူး၊ ကိစၥတစ္ခုျဖစ္လာတုိင္း ကုိယ္သာမွန္တယ္ ဆုိတဲ့ အတၱမ်ိဳး ရွိတတ္ၾကပါတယ္။ လူမႈဆက္ဆံေရးမွာေတာ့ အဲဒီအတၱဟာ တကယ့္အတားအဆီးပါပဲ။

ျမန္မာစကားပံုတစ္ခု ရွိပါတယ္၊ မရွိတာထက္ မသိတာခက္ ဆုိတာပါ။ တခ်ိဳ႕ ငယ္ငယ္က သိပ္ခ်မ္းသာၾကတယ္၊ သံုးခ်င္တာသံုး မိဘက ခြင့္ျပဳထားတယ္။ မိဘေတြ စီးပြါးက်လာတဲ့အခ်ိန္ ေရာက္ေနေပမဲ့လည္း အရင္အတုိင္း ေငြေတြ ဆက္သံုးေနၾကတုန္းပဲ။ အထည္ၾကီးပ်က္ လို႔ေခၚရမယ္ထင္တယ္။ တကယ္ေတာ့ စီးပြါးပ်က္သြားတာ ျပႆနာမဟုတ္ဘူး၊ ကိုယ့္အေျခအေနေတာင္ ကုိယ္မသိဘဲ အရင္လို အသုံုးအျဖဳန္းၾကီး၊ အလုပ္မလုပ္၊ အခန္႔သားထုိင္ေနေသးတာကမွ တကယ့္ျပႆနာပါ။

မိမိကုိယ္ကိုယ္သိျခင္း ဆိုတဲ့အထဲမွာ ကုိယ့္ရဲ႕ အားသာခ်က္၊ အားနည္းခ်က္ေတြကုိ သိရွိျခင္းဆုိတာလည္း အၾကံဳး၀င္ပါတယ္။ အဲဒီလိုကိုယ့္ကုိယ္ကုိယ္ သိမေနတဲ့သူတစ္ေယာက္ဟာ အလုပ္အကုိင္ေရြးခ်ယ္တဲ့အခါ ဒုကၡေရာက္တတ္သလို၊ ကုိယ့္ကုိယ္ကုိယ္ ဘာလိုအပ္ေနမွန္းမသိေတာ့ တုိးတက္ဖုိ႔ လမ္းစနဲ႔လည္း ေ၀းေ၀းသြားတတ္ပါတယ္။

၂။ မိမိကုိယ္ကုိယ္ ထိန္းသိမ္းႏုိင္ၿခင္း (Self-regulation)

ေအာင္ျမင္မႈဆုိတာ မေတာ္တဆ တုိက္တုိက္ဆုိင္ဆုိင္ ရလာတယ္ရယ္လုိ႔ မရွိပါဘူး။ စနစ္တက် ေလ့က်င့္တည္ေဆာက္ယူရပါတယ္။ ခပ္ငယ္ငယ္မွာ အိပ္ခ်င္တာ၊ ေပ်ာ္ခ်င္ပါးခ်င္ လည္ခ်င္ပတ္ခ်င္တာေတြကို ခ်ဳပ္ထိန္းၿပီး ဖတ္ရ မွတ္ရ ေလ့လာရပါတယ္၊ လုပ္ငန္းခြင္ထဲေရာက္လာေတာ့ ပေရာ္ဖက္ရွင္နယ္ပီသေအာင္ ေနထုိင္ရျပန္ပါတယ္။ အဆိုေတာ္တစ္ေယာက္ဟာ အသံကို ဂရုစိုက္ရတယ္၊ အိပ္ေရးပ်က္ခံလုိ႔ မရဘူး၊ စားခ်င္ရာ ေလွ်ာက္စားလို႔မျဖစ္ဘူး။ ေဘာလံုးသမားတစ္ေယာက္ဟာ ေန႔စဥ္ေန႔တုိင္း ေလ့က်င့္ေနရတယ္၊ ခႏၶာကိုယ္ၾကံ႔ခုိင္ေအာင္ စားရေသာက္ရ ေနရထုိင္ရတယ္။ ပုိက္ဆံမရွိေသးတဲ့အခ်ိန္မွာ အသစ္အဆန္းလိုခ်င္တာ၊ သံုးခ်င္စြဲခ်င္တာေတြကို ခ်ဴပ္တည္းရသလို၊ ပုိက္ဆံေတြရလာခ်ိန္မွာ ဒီေငြေတြ ကုိယ့္ကို ဒုကၡျပန္မေပးႏုိင္ေအာင္၊ အေပ်ာ္အပါးေနာက္ မလုိက္မိေအာင္ ထိန္းခ်ဳပ္ရျပန္ပါေသးတယ္။ ကိုယ့္ကုိယ္ကုိယ္ ထိန္းသိမ္းႏုိင္စြမ္း မရွိတဲ့သူဟာ ဘ၀မွာ ေအာင္ျမင္လည္း ခဏပါပဲ။

၃။ စိတ္ဓါတ္တက္ၾကြၿခင္း (Motivation)

Motivation = A passion to work for the reasons that go beyond money and status

အၾကိဳက္ဆံုး အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆုိခ်က္ပါ။ အေ၀းေျပးကားေတြကို ညဘက္ဆုိ ရဲေတြ စစ္ေဆးေလ့ရွိၾကတယ္၊ ေမွာင္ခုိပစၥည္းေတြ မူးယစ္ေဆး၀ါးေတြ ပါမပါေပါ့။ ဘာေတြလာရွာေနတုန္း လုိ႔ ရဲႏွစ္ေယာက္ကို ေမးၾကည္႔လိုက္တဲ့အခါ “ဒီလိုပါပဲ၊ အထက္က လုပ္ခုိင္းလို႔ လုပ္ေနရတာ၊ ဓါတ္မီးနဲ႔ ဟုိထုိး ဒီထိုးေပါ့” လို႔ေျဖတဲ့ ရဲနဲ႔ “ကၽြန္ေတာ္တုိ႔အလုပ္က သိပ္ကိုအေရးပါတယ္၊ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔သာ တခုခုမွားယြင္းသြားရင္ တုိင္းျပည္အတြက္ အခြန္ေတြနစ္နာမယ္၊ မူးယစ္ေဆး၀ါးဆုိလည္း လူငယ္ေတြအတြက္ သိပ္ကုိအႏၱရာယ္မ်ားတယ္” လို႔ေျဖတဲ့ ရဲ၊ အဲဒီႏွစ္ေယာက္ရဲ႕ အရည္အခ်င္း နဲ႔ စြမ္းေဆာင္ရည္ (Performance) ဟာ တျခားစီျဖစ္ေနမွာ အမွန္ပါပဲ။ အလုပ္ကို ေပါ့ေပါ့ေလးပဲ ခံယူထားရင္ ေပါ့ေပါ့ေလးပဲ လုပ္မွာပါ၊ ဒီေတာ့ ေပါ့ေပါ့ေလးပဲ ေအာင္ျမင္မွာေပါ့။ လူတစ္ေယာက္ သူ႔အလုပ္မွာ ေအာင္ျမင္ဖုိ႔အတြက္ အေရးၾကီးဆံုးဟာ ဘာလဲဆုိရင္ သူ႔အလုပ္ကိုသူ ဘယ္လုိသေဘာထားလဲ ဆုိတာပါပဲ။

၄။ လူမႈဆက္ဆံေရး (Social skill)

ေခါင္းေဆာင္မႈစြမ္းရည္၊ စည္းရံုးလံႈ႕ေဆာ္ႏိုင္စြမ္း၊ အသင္းအဖြဲ႕စိတ္ဓါတ္၊ ဒါေတြအကုန္ပါ၀င္ပါတယ္။ လူမႈဆက္ဆံေရး လို႔ေျပာလိုက္ရင္ လူေတြက စကားေျပာေကာင္းတာကိုပဲ ေျပးျမင္တတ္ၾကတယ္။ လိုအပ္တာေတာ့ မွန္ေပမယ့္၊ ခုိင္ၿမဲၿပီး အျပန္အလွန္ အက်ိဳးျပဳတဲ့ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးတစ္ခုကို တည္ေဆာက္ႏုိင္ဖုိ႔အတြက္ အဲဒါထက္ ပုိအေရးၾကီးတာက ခံယူခ်က္ပါ။ ကၽြန္ေတာ္ေသာက္ထားတဲ့ ပုိက္ကုိ ေနာက္တစ္ေယာက္က အေအးယူေသာက္တဲ့အခါ ဖယ္ပစ္လုိက္လို႔ ကၽြန္ေတာ့္စိတ္ထဲ ဘာမွမျဖစ္ပါဘူး။ ဒါေပမဲ့ HIVပိုး ရွိသူတစ္ေယာက္ကိုသာ ဒီလိုျပဳမူမိလုိက္ရင္ေတာ့ အၾကီးအက်ယ္ စိတ္မေကာင္းျဖစ္သြားႏုိင္ပါတယ္။ ဘာလို႔ဆုိေတာ့ ငါက ဒီလိုပုိးရွိေနလို႔ သူဒီလုိလုပ္တာ ဆုိၿပီး ထင္ျမင္ယူဆသြားလို႔ပါ။ လူေတြနဲ႔ ဆက္ဆံတဲ့အခါမွာလည္း ဒီလိုပါပဲ။ တခ်ိဳ႕ဟာ ရုပ္ရည္မရွိလို႔၊ လူေကာင္ေသးလုိ႔၊ အသက္ငယ္လုိ႔၊ အေတြ႔အၾကံဳမရွိလုိ႔ စသျဖင့္ ကုိယ့္ကုိယ္ကုိယ္ အငံု႔စိတ္ (Inferiority complex) ၀င္ေနတဲ့အခါ လူေတြနဲ႔ဆက္ဆံရ အဆင္မေျပေတာ့ပါဘူး။ သူမ်ားအတြက္ သာမန္လို႔ထင္ရတဲ့ ကိစၥေလးေတြက သူ႔အတြက္ေတာ့ ငါ့မို႔လို႔ လုပ္တာ၊ ငါ့ကို ေစာ္ကားတာ၊ ငါ့ကို ပညာျပတာ စသၿဖင့္ ထင္ျမင္သြားတတ္ပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ေတာ့ တစ္ေယာက္နဲ႔တစ္ေယာက္ ဆက္ဆံရ အဆင္မေျပေတာ့ပါဘူး။ လူတစ္ေယာက္ဟာ ကုိယ့္ကိုယ္ကိုယ္ ေလးစားမႈရွိရဲ႕လား၊ ယံုၾကည္မႈရွိရဲ႕လား ဆုိတာအျပင္ တျခားလူေတြအေပၚမွာ တျခားလူေတြရဲ႕ အလုပ္ေတြအေပၚမွာ ဘယ္လိုသေဘာထားလဲဆုိတာကပါ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးမွာ အရမ္းအေရးပါပါတယ္။

၅။ ကိုယ္ခ်င္းစာတရား (Empathy)

ဆရာဦးရဲျမင့္ေက်ာ္က တပည္႔ေတြကို မၾကာခဏေျပာေလ့ ရွိပါတယ္၊ ရင့္က်က္တယ္ဆုိတာ တျခားလူဘက္က ေတြးေပးတတ္တာကို ေခၚတာ တဲ့။

ကၽြန္ေတာ္ NGO မွာ အလုပ္စ၀င္ေတာ့ ကၽြန္ေတာ္နဲ႔အတူ အလုပ္လုပ္တဲ့သူေတြဆီက လစာတုိးေပးဖို႔အေၾကာင္း ၾကားရတဲ့အခါတုိင္း သိပ္စိတ္ပ်က္ဖူးတယ္၊ ဒီအလုပ္လုပ္တာ ဘယ့္ႏွယ့္လစာကို အဓိကထားရတာလဲ၊ ပရဟိတစိတ္ကို အရင္းခံရမွာေပါ့လို ႔ေတြးဖူးခဲ့တယ္။ ကုိယ္ကေတာ့ ေျပာႏုိင္တာေပါ့၊ ကုိယ့္ကို မွီခိုစားေသာက္ေနတဲ့သူဆုိတာမွ မရွိဘဲကုိး၊ ကုိယ္ရတာ ကုိယ္သုံးရံုပဲ။ ဒါေပမဲ့ သူတုိ႔က်ေတာ့ အဲလိုဟုတ္မေနဘူး၊ အေၾကာင္းတုိက္ဆုိင္လို႔ သူတို႔အိမ္ေတြ ေရာက္ျဖစ္ခဲ့တဲ့အခါ အေဖက အိပ္ရာထဲ လဲေနတာ၊ အေမျဖစ္သူက အေဖ့ကို ျပဳစုရင္း ကေလးအငယ္ေလးေတြကုိ ေစာင့္ေရွာက္ေနရတာေတြ ျမင္ရေတာ့မွ သူမ်ားဘက္က ေတြးမၾကည္႔ခဲ့ဖူးတဲ့ ကုိယ့္ကုိယ္ကိုယ္ သိပ္စိတ္ပ်က္ခဲ့ရတယ္။ အဲဒီေန႔ဟာ ကၽြန္ေတာ့္ရဲ႕ ရင့္က်က္မႈကို တစ္ဆင့္တက္ေစခဲ့တဲ့ေန႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ေတာ့ လူေတြနဲ႔ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံတဲ့အခါမွာလည္း ပုိအဆင္ေျပလာတယ္။ ကိုယ္လိုခ်င္တာတစ္ခုတည္း သိတာမ်ိဳး မဟုတ္ေတာ့ဘဲ တစ္ဖက္မွာ ရွိေနႏုိင္တဲ့ အခက္အခဲေတြကိုပါ နားလည္ေပးတတ္လာတယ္။ တကယ္ေတာ့ ကုိယ္ခ်င္းစာစိတ္ဟာ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရး ေကာင္းဖုိ႔အတြက္ အသက္ေသြးေၾကာဆုိလည္း မမွားပါဘူး။      ။

ေယဘုယ်အားျဖင့္ေတာ့ ေအာင္ျမင္မႈတစ္ခုရဲ႕ ၁၀% ကသာ ဉာဏ္ရည္ဉာဏ္ေသြးေကာင္းမြန္မႈေၾကာင့္ ျဖစ္ၿပီး က်န္ ၉၀% ကေတာ့ စိတ္ဓါတ္အရည္အေသြးအပါအ၀င္ တျခားေသာ အေၾကာင္းအရာေတြေၾကာင့္လုိ႔ စိတ္ပညာရွင္ေတြက လက္ခံထားၾကပါတယ္။ ဟားဗတ္တကၠသိုလ္ကေန ဘြဲ႔ရခဲ့တဲ့သူေတြကို လုပ္ထားတဲ့ ေလ့လာမႈတစ္ခုမွာဆုိ စာေမးပြဲ၀င္ခြင့္အမွတ္လို ဉာဏ္ရည္ကို တုိင္းတာထားတဲ့ ရလဒ္ေတြနဲ႔၊ လူေတြရဲ႕ ေအာင္ၿမင္မႈဟာ လံုး၀ဆက္စပ္မႈမရွိဘူးလို႔ကို ေဖာ္ျပထားတာပါ။

ၾကားဖူးတာေလး ရွိပါတယ္။

A bad attitude is like a flat tire, you can’t go anywhere until you change it.

အားနည္းေနတဲ့ စိတ္ဓါတ္ (အဆုိးျမင္စိတ္) ဆုိတာဟာ ေပါက္ေနတဲ့ဘီးနဲ႔ တူပါတယ္၊ အဲဒီဘီးကို အသစ္မလဲမခ်င္း ကိုယ္ေရာက္ခ်င္တဲ့ေနရာကို ဘယ္ေတာ့မွ ေရာက္မွာမဟုတ္ပါဘူး။

ဘ၀မွာ ကုိယ္ရည္မွန္းထားတဲ့ပန္းတုိင္ကို အေရာက္သြားႏိုင္ဖို႔အတြက္ စိတ္ဓါတ္အရည္အေသြး (Emotional quotient) အားေကာင္းဖို႔ လိုပါတယ္။

ေဒါက္တာ ၿဖိဳးသီဟ

၂၁.၉.၂၀၁၅

Credit: ေဒါက္တာ ၿဖိဳးသီဟရဲ႕ Page