ေရယံုေပါက္ျခင္း (Herpes Simplex)

၁။ မဂၤလာပါရွင့္။ အေဖက အသက္ ၆၇ နွစ္ရွိပါၿပီ။ ေရယုန္အႀကီးေတြ ရင္ပတ္ကစၿပီးေပါက္တာ ခုေက်ာလယ္ကို ေရာက္ေနၿပီဆရာ။ အေရျပားအထူးကုသမားေတာ္ ျပၿပီး အျပင္အနာက ေျခာက္သြားေပမယ့္ အထဲက ဆက္တိုက္နာတုန္းပဲ ဆရာ။ ဘယ္လိုလုပ္ေပးရမလဲ သိခ်င္လို႔ပါရွင့္။

၂။ ဆရာရွင့္ က်မအေမ အသက္ ၈၄ ႏွစ္ပါ မႏွစ္က ေရယံု ေပါက္ျပီး အေတာ္ေလးခံစားခဲ့ရပါတယ္ ခုမၾကာခဏဆိုသလို အရင္ေပါက္ထားတဲ့ အထဲထဲက နာေနပါတယ္ ဆီးခ်ိဳ ေသြးတိုး ႏွလံုးလဲရွိလို႔ ဆရာဝန္ညႊန္ၾကားတဲ့ေဆးလဲ ေသာက္ေနရပါတယ္။ အခုလဲနာေနတယ္တဲ့ က်မကလဲတာဝန္နဲ႔အေဝးေရာက္ေနလို႔ပါ။ သက္သာေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ေက်းဇူးျပဳျပီး ညႊန္ၾကားေပးပါအံုးဆရာရွင့္။ ဆရာက်န္းမာပါေစ။

ေရယံု ေသခ်ာပါသလား။ ဆင္ေရယံုဆိုတာလည္းရွိတယ္။ Herpes Simplex ရိုးရိုး ေရယံုစာ ပို႔လိုက္ပါတယ္။

ဆင္ေရယံုပါရွင့္။ စေပါက္ျပီးတပတ္အၾကာမွာ အရည္ၾကည္ဖုေတြကႀကီးလာပါတယ္။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ဆရာရွင့္။

ေမးခြန္း (၂) ထဲက ယရင္မပါတဲ့ ျပီးေတြကို ျပင္လိုက္ပါတယ္။ တစ္ကိုလည္းျပင္ပါတယ္။ ေဆာရီး။

၃။ ဆရာရွင္ ကြ်န္မအသက္ ၃၆ ႏွစ္ရွိပါျပီ။ ကြ်န္မဘယ္ပုခံုးေအာက္နားက ေအာက္လို႔ ပရုတ္ဆီ ႏွစ္ရက္လိမ္းလိုက္တာ ေရယံုေတြေပါက္လာတယ္။ လည္ပင္မွာလည္း အက်ိတ္တစ္လံုးတက္လာတယ္။ ကြ်န္မအနာက တအားပူေတာ့ မခံႏိုင္ဘူး။ ပုခံုးေအာက္နားကလည္း တအားေအာက္တယ္။ တိုင္းရင္းေဆးခန္းျပျပီးျပီ မသက္သာဘူးဆရာ။ ဆရာရွင့္ ကြ်န္မဘာေဆးေတြ ေသာက္ရမလဲရွင့္။

ေမးခြန္း (၃) မွာ တအားေအာက္လို႔ မေရးရပါ။ ေအာင့္လို႔သာ ေရးရတယ္။ ေအာက္ဆိုရင္ အထက္နဲ႔ ဆန္႔က်င္ဘက္။

၄။ ဆရာ ကြ်န္မအေဒၚလဲ ေရယံုေပါက္တာ ဆင္ေရယံုလို႔ေျပာၾကပါတယ္။ မ်က္ႏွာ၊ ခါးနဲ႔ေက်ာမွာလဲ ေပါက္ပါတယ္။ အဲ႔ဒါကေရာ အခုရွင္းျပတဲ့လိင္လမ္းေၾကာင္းေရယံုတို႔ ပါးစပ္မွာေပါက္တဲ့ေရယံုတို႔နဲ႔ အတူတူပါပဲလားရွင့္။ သူကေရာ အာရံုေၾကာထဲမွာ ေအာင္းေနႏိုင္ေသးလားရွင့္။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ရွင့္။

၅။ ဆရာ႐ွင့္ ကြၽန္မရဲ႕အေဒၚပါဆရာ။ အသက္က ၆၃ ႏွစ္ပါဆရာ။ ေရယုန္ကေပ်ာက္သြားၿပီဆရာ။ ဒါေပမဲ့ ေရယုန္ ေပါက္ၿပီးသားေနရာေတြက ထုံၿပီးက်င္ေနလို႔တဲ့ဆရာ။ ၿပီးေတာ့ ကန္ေတာ့ေနာ္ဆရာ မိန္းမကိုယ္မွာလဲေပါက္တာဆိုေတာ့ ဆီးသြားရင္လဲက်င္ၿပီးေတာ့ ဆီးအေရာင္ကလဲ ေနာက္တယ္တဲ့ဆရာ။ အခုေသာက္ေဆးကေတာ့ မနက္တလံုး ညတလံုး ေသာက္တယ္ဆရာ႐ွင့္။ ထုံတာေတြ က်င္တာေတြအတြက္ ဘာေဆးေသာက္ရင္ ေကာင္းမလဲဆရာ႐ွင့္။ အားကိုးပါတယ္ဆရာ။

ေမးတဲ့သူေတြရဲ႕အနာကို မျမင္ရပါ။ ဒါေပမယ့္ မွန္းကုဆရာဝန္လုပ္ပါမယ္။ အရပ္ေခၚေတြဘာျဖစ္ျဖစ္ ရွင္းဂဲလ္ ျဖစ္မယ္ထင္တယ္။ ရွင္ဂဲလ္ကို ဆင္ေရယံုလို႔ ေမးခြန္းေမးသူေတြက ေျပာၾကတယ္။ အရင္က ၾကီးတာကို ဘဂၤလားလို႔ ေခၚၾကတယ္။ စစ္အစိုးလက္ထက္မွာ ဆင္ျဖဴေတာ္ေခတ္စားလာလို႔ နာမည္သစ္ေပးလိုက္တယ္။

Shingles ရွင္းဂဲလ္ဆိုတာ ေရေက်ာက္နဲ႔တူတယ္။ Herpes zoster လဲေခၚတယ္၊ Zona လို႔လဲေခၚတယ္။ ေရေက်ာက္ကို ျဖစ္ေစတဲ့ Varicella zoster virus ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ ျဖစ္တယ္။ Acute Posterior Ganglionitis လို႔လည္းေခၚတယ္။ လိင္လမ္းေရယံုလို လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္တာမဟုတ္ပါ။ အနီဖုေလးေတြေပါက္ျပီး နာတယ္။ အနီျပင္ေပ်ာက္တဲ့ေနာက္လဲ ဆက္နာေနတယ္။

ေရေက်ာက္ေပါက္ဘူးသူ ၂ဝ% ဟာ တခ်ိန္မွာ ရွင္းဂဲလ္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ေရေက်ာက္ ေပ်ာက္သြားေပမဲ့ သူ႔ရဲ႕ အာရံုေၾကာစနစ္ထဲမွာ ပိုးေတြက ေအာင္းေနတတ္တယ္။ တခ်ိန္ခ်ိန္မွာ ဥပမာ စိတ္ဖိအားမ်ားတဲ့အခ်ိန္မွာ ျဖစ္တတ္တယ္။ တခါတေလ ဘာလို႔ျဖစ္လဲေျပာမရဘူး။ ကေလးငယ္ေတြ၊ ကိုယ္ခံအားနည္းသူေတြ၊ ရိုးတြင္းျခင္ဆီ အသစ္လဲရသူေတြမွာ ျဖစ္လာႏိုင္ေျခမ်ားတယ္။

အနီျပင္မထြက္ခင္ ပဌမ ၅ ရက္အတြင္းမွာေပၚမယ္။ ျဖစ္တဲ့ေနရာမွာ ကြက္ျပီးနာတာနဲ႔ နီရဲေနတာက သိသာတယ္။ ယားမယ္၊ က်င္မယ္၊ ပူေလာင္မယ္၊ အနီျပင္ေတြျဖစ္မယ္။ ဖ်ားမယ္၊ ခ်မ္းမယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ အစာမေက်ျဖစ္မယ္။ အရည္ၾကည္ဖုေတြ ျဖစ္လာမယ္၊ ေနာက္မွာကြာက်မယ္၊ တက္ေစ့ေတြေရာင္ႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ အနီစက္မေပါက္ဘဲ နာတာကိုသာခံစားရတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ သူနဲ႔ဆိုင္တဲ့ အာရံုေၾကာတေလွ်ာက္ လိုက္ေပါက္မယ္။ အလင္းေရာင္ ျဖာထြက္သလိုေနတယ္။ အဖုေလးေတြ ေပါက္ရင္ အရည္ထြက္လာတယ္။

ေပ်ာက္ရင္ အေရခြံကြာက်မယ္။ ၁-၂ ပတ္နဲ႔ ေကာင္းသြားသူ မ်ားတယ္။ ၃-၄ ပတ္ထက္ မၾကာဘူး။ က်န္းမာေရး ေကာင္းေနသူေတြမွာျဖစ္ရင္ အမာရြတ္မက်န္ရစ္ဘဲ ေပ်ာက္မယ္။ ယားတာ၊ နာတာလဲ ၁-၂-၃ ပတ္နဲ႔ ေပ်ာက္သြားမယ္။ ကိုယ္ခံအား မေကာင္းသူေတြ၊ အသက္ ၆ဝ ေက်ာ္ေတြ၊ ကင္ဆာေဆး၊ စတီရြိဳက္ေဆး ေသာက္ေနရသူေတြ၊ နာတာရွည္ စိတ္ဖိအား၊ ရုပ္ဖိအားမ်ားသူေတြ၊ HIV ရွိေနသူေတြမွာ ၾကာေနႏိုင္တယ္။

Cold sores ႏႈတ္ခမ္းေရယံု ေခၚ အပူကန္နာ၊ ရိုးရိုးေရယံုနာနဲ႔ခြဲျခားရမယ္။ Poison ivy, Oak, Sumac ေခၚအပင္ေတြ၊ အရြက္အပြင့္ေတြနဲ႔ မတည့္လို႔ထြက္တဲ့ အလာဂ်ီအယားဖုေလးေတြနဲ႔ ခြဲျခားရမယ္။ မတူပါ။

ကူးစက္ႏိုင္တယ္။ မေအမွာျဖစ္ရင္ ကေလးကိုကူးႏိုင္တယ္။ ေရေက်ာက္မေပါက္ဘူးေသးသူ လူရြယ္-လူၾကီးကို ကူးစက္ႏိုင္တယ္။ အရည္ၾကည္အဖုေလးေတြ ေပါက္ေနျပီး ကြာမက်ခင္အထိ သူမ်ားကိုကူးေစႏိုင္တယ္။

မ်က္ႏွာမွာျဖစ္ေနရင္ မ်က္စိကုိကူးတတ္တယ္။ Herpes zoster ophthalmicus မ်က္စိနာျဖစ္ရင္ အျမင္ကိုပါ ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။ ကံဆိုးရင္ ဦးေႏွာက္အာရံုေၾကာေတြကို ထိခိုက္ခံရႏိုင္တယ္။ Ramsay Hunt syndrome ေခၚတာမွာ Cranial nerves V, IX, and X ေတြကိုထိခိုက္တယ္။ အဖ်ားအနား-အာရံုေၾကာေတြ၊ နားထိခိုက္တာေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အေတာ္ေတာ့ ရွားပါတယ္။

ေနာက္ဆက္တြဲ အမ်ားဆံုးျဖစ္ၾကရတာကေတာ့ Postherpetic neuralgia အာရံုေၾကာနာတာျဖစ္တယ္။ ေပ်ာက္ျပီးေနာက္ ဆက္ျပီး နာတာခံစားေနရတယ္။ နာတာကအေတာ္ဆိုးတယ္။ အသက္ ၅ဝ ေက်ာ္ေတြပိုျဖစ္တယ္။ ၁ဝ-၁၅% ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ အသက္ၾကီးသူေတြ ျဖစ္ရင္ ဗိုင္းရပ္စ္ေဆးေပးသင့္တယ္။ အဲလိုျဖစ္လို႔နာတာအတြက္ စိတ္မက်ေဆးထဲက Amitriptyline သံုးတယ္။ အတက္သက္သာေဆးျဖစ္တဲ့ Gabapentin, Carbamazepine, Pregabalin ေတြကိုလဲ သံုးႏိုင္တယ္။ ဆီးခ်ိဳေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ အာရံုေၾကာေရာဂါအတြက္သံုးတဲ့ေဆးျဖစ္တယ္။

အလုပ္ကနားသင့္တယ္။ အစားအာဟာရျပည့္ဝေအာင္စားပါ။ ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ႏိုင္ရင္ေကာင္းတယ္။ Vitamin B12 ကို အစပိုင္းရက္ေတြမွာ ေသာက္ပါ။ ေနာက္ပိုင္း Vitamin B complex, Vitamin C နဲ႔ Calcium ဆက္ေသာက္ပါ။ အရပ္သံုးအေနနဲ႔ သံပုရာကေနလုပ္တဲ့ Lemon balm (Melissa officinalis) or Licorice (Glycyrrhiza glabra) နဲ႔ ပင္စိမ္းကေနထုတ္တဲ့ Peppermint (Mentha piperita) လိမ္းေဆးေတြကိုလဲ သံုးၾကတယ္။ Vinegar ဗနီဂါကို ေရေႏြးေႏြးနဲ႔ ေဖ်ာ္ျပီးလိမ္းတာလဲ သက္သာေစတယ္။ ဗနီဂါအျဖဴ ဖန္ခြက္ေလးပံုတပံုနဲ႔ ေရၾကက္ေႏြး ၂ ကြာတ ေရာရတယ္။ အနာေနရာကို အဝတ္စိုသံုးျပီး တေန႔ ၂ ခါ ဖိေပးပါ။ အနာနဲ႔ထိထားတဲ့ အဝတ္အစား ဖယ္ရွားျပစ္ပါ။ အနာေပ်ာက္လို႔ အေရျပားကြဲအက္တာ သက္သာခ်င္ရင္ Plain petroleum jelly ကို တေန႔ ၃-၄ ၾကိမ္ လိမ္းႏိုင္တယ္။

ေရေက်ာက္ေပ်ာက္သြားေပမဲ့ အာရံုေၾကာစနစ္ထဲမွာ ပိုးေတြကေအာင္းေနလို႔ပါ။ တခ်ိန္ခ်ိန္မွာ ဥပမာ စိတ္ဖိအား မ်ားတဲ့အခ်ိန္မွာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ေနာက္ဆက္တြဲ အမ်ားဆံုးျဖစ္ၾကရတာကေတာ့ အာရံုေၾကာနာတာ။ ေပ်ာက္ျပီး ေနာက္လည္း နာတာကို ခံစားေနရတယ္။ နာတာက အေတာ္ဆိုးတယ္။ အသက္ ၅ဝ ေက်ာ္ေတြ ၁ဝ-၁၅% ျဖစ္တယ္။ Acetaminophen (Tylenol/Paracetamol), Ibuprofen (Motrin or Advil) အနာသက္သာေဆးေတြသာမက Acyclovir (Zovirax), Famciclovir (Famvir), Valacyclovir (Valtrex) ဗိုင္းရပ္စ္ေဆးပါေပးရတယ္။ လူၾကီီးေတြအတြက္ ကာကြယ္ေဆးကို Zostavax ေခၚတယ္။ ေရေက်ာက္ေပါက္ဖူးျပီး၊ အသက္ ၆ဝ ေက်ာ္ေတြကိုသာ ထိုးရတယ္။

ဗိုင္းရပ္စ္ေဆးေတြထဲက Acyclovir (Zovirax), Valacyclovir (Valtrex), Famciclovir (Famvir) ေတြကို ေပးႏိုင္တယ္။ အနီျပင္ဖုေတြထြက္ျပီး ၇၂ နာရီအတြင္းမွာေပးတယ္။ ေစာေပးတာေကာင္းတယ္။ နာတာသက္သာေအာင္ စတီရြိဳက္မပါတဲ့ သံုးေနက်ေဆးေတြသံုးပါ။ လိုအပ္ရင္ ျပင္းတဲ့အနာသက္သာေဆး ေသာက္ရမယ္။ စတီရြိဳက္ျဖစ္တဲ့ Prednisone ပရက္နီဆိုလံုးစားေဆးကို ေရာင္တာသက္သာေအာင္ေပးႏိုင္တယ္။ ျဖစ္တဲ့ေနရာကို သန္႔ရွင္းေအာင္ထားပါ။ ေရခ်ိဳးႏိုင္တယ္။ ေရေအးဝတ္တင္ေပးႏိုင္တယ္။ Calamine lotion လိမ္းႏိုင္တယ္။ Aluminum acetate solution (Burow's or Domeboro solution) ေတြလဲ သံုးႏိုင္တယ္။

အရည္ၾကည္ဖုေလးေတြ ေပါက္သြားျပီးေနာက္ Capsaicin cream (Zostrix) ငရုပ္သီးကေနလုပ္တဲ့လိမ္းေဆး လိမ္းႏိုင္တယ္။ နာတာသက္သာေစမယ္။ ဒါေပမယ့္ ပူတယ္။ ထံုေဆး Lidocaine pain patches (Lidoderm) ပါတာ ကပ္ႏိုင္တယ္။ ေနာက္ဆက္တြဲမျဖစ္ဘဲ ေပ်ာက္သြားတာမ်ားတယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ဗက္တီးရီးယားထပ္ဝင္တာ ခံရႏိုင္တယ္။ အဲလိုျဖစ္ရင္ ပိုျပီးေရာင္ရမ္းလာတယ္။ နာမယ္။ အဲဒါဆိုရင္ ပိုးေသေဆးေပးဘို႔ လိုႏိုင္တယ္။

အေမရိကားမွာ တႏွစ္တႏွစ္ ရွင္းဂဲလ္ျဖစ္သူေပါင္း တသန္းရွိတယ္။ ၂ဝဝ၆ မွာ FDA ကေန လူၾကီီးေတြအတြက္ ကာကြယ္ေဆးကို အသိအမွတ္ျပဳလိုက္တယ္။ Zostavax ေခၚတယ္။ အရင္က ေရေက်ာက္ ေပါက္ဖူးျပီး၊ အသက္ ၆ဝ ေက်ာ္ေတြကိုသာ ထိုးရတယ္။ အမွန္က ကေလးေတြကို ထိုးေပးတဲ့ ေရေက်ာက္ ကာကြယ္ေဆးကို အားျဖည့္ထားတဲ့ေဆး ျဖစ္တယ္။ ေရာဂါျဖစ္သူေတြမွာ ၆ဝ% ခံစားရတာ သက္သာေစတယ္။ ေပ်ာက္ျပီး ဆက္နာတာကိုလဲ ၆ဝ% မက သက္သာတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြ၊ HIV/AIDS ကိုယ္ခံအားမေကာင္းသူေတြ၊ ကင္ဆာေဆးေပးေနသူေတြကိုေတာ့ မထိုးရဘူး။ ကေလးေတြကိုေတာ့ Chickenpox vaccine ေရေက်ာက္ ကာကြယ္ေဆးသာထိုးရတယ္။

Acyclovir (Zovirax) အက္စီကလိုဗာဗိုင္းရပ္စ္အတြက္ေဆး
1. Herpes Zoster (Shingles) တခါေသာက္ 800 mg ကို တေန႔ ၃-၄-၅ ၾကိမ္၊ ၇-၁ဝ ရက္ေသာက္ပါ။

2. Genital Herpes လိင္လမ္း ေရယံု = တခါေသာက္ 200 mg ကို တေန႔ ၃-၄-၅ ၾကိမ္၊ ၇-၁ဝ ရက္ေသာက္ပါ။ ျပန္ျပန္ျဖစ္ေနတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္တာေတြ = တခါေသာက္ 400 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ဒါမွမဟုတ္ တခါေသာက္ 200 mg တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ဒါမွမဟုတ္ 200 mg တေန႔ ၅ ၾကိမ္၊ စုစုေပါင္း ၁-၁၂ လအထိေသာက္ပါ။

3. Chickenpox (Varicella) ေရေက်ာက္ေရာဂါ = ကေလး အသက္ ၂ ႏွစ္အထက္ တခါတိုက္ 20 mg/kg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၅ ရက္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ 40 kg ေက်ာ္ရင္ လူၾကီးေတြအတိုင္းေပးပါ။ ေရေက်ာက္ေရာဂါ = လူၾကီး + ကေလး ကိုယ္အေလးခ်ိန္ 40 kg ေက်ာ္ = တခါေသာက္ 800 mg တေန႔ ၄ ၾကိမ္၊ ၅ ရက္။

Dr. တင့္ေဆြ
Credit: Dr. တင့္ေဆြရဲ႕ Page