HIV ပိုး၊ ART ကုထံုး ႏွင့္ ေရလိုက္ငါးလိုက္

HIV (သို႔မဟုတ္) HPV ကူးစက္ခံေနရျပီလား (အေမးအေျဖ) ေနာက္ဆက္တြဲ

ေမး။    ။ ေလာေလာဆယ္ ေနာက္လထဲမွာ စာေမးပြဲရွိလို႔ ေသြးသြားစစ္ဖို႔ အဆင္မေျပေသးလို႔ပါ။ ျပီးတာနဲ႔ ခ်က္ခ်င္း သြားစစ္လိုက္ပါ႔မယ္။ က်ေနာ္ သိခ်င္တာေလး ရွိလို႔ပါ။ HIV ပိုး ရွိတဲ့ လူနာ ေတြမွာ အေရျပား ျပႆနာေတြ ျဖစ္တယ္လို႔ ၾကားဖူးပါတယ္။ ဘယ္လို အေရျပား ျပႆနာေတြလည္းဆိုတာ ဗဟုသုတ အေနနဲ႔ ရွင္းျပေပးပါလား။ ေနာက္ျပီး က်ေနာ္က ေဆးလိပ္ ေသာက္တတ္ပါတယ္။ အရင္က မေမာတတ္ပါဘူး၊ အခုနဲနဲေလး လႈပ္ရွားတာနဲ႔ ေမာသလို ျဖစ္ပါတယ္။ ကိုယ္အေလးကလည္း တတ္လာတယ္ဆိုေတာ့ သို႔ေလာသို႔ေလာ အေတြးမ်ိဳးစံုနဲ႔ပါ။

ေနာက္ လြန္ခဲ့တဲ့ ၉ လ တံုးကေတာ့ မဖ်ားဖူးပါဘူး။ ေနာက္ အရင္က ႏွာ သိပ္မေခ် ေပမယ့္ ေနာက္ပိုင္းမွာ ႏွာခဏခဏ ေခ်ပါတယ္။ ထူးထူးျခားျခားေတာ့ မရွိပါဘူး။ အရင္က အသိ ဆရာဝန္ တစ္ေယာက္က alerday ေသာက္ၾကည့္ခိုင္းလို႔ ေသာက္ဖူးပါတယ္၊ allergy ျဖစ္တာ တစ္ပါတ္ေလာက္ သက္သာ သြားပါတယ္၊ ေနာက္ေတာ့ ျဖစ္ျမဲပါပဲ။ လြန္ခဲ့တဲ့ ၉ လ အရင္ကေတာ့ vitamin E 400 ေသာက္ေဆးေသာက္ဖူးပါတယ္။ အသားအေရ လွတယ္ဆိုလို႔ပါ၊ ၁ လ ေလာက္ေသာက္ဖူး ပါတယ္။ ေက်း ဇူးျပဳ၍ ေျဖၾကားေပးပါ။ စာေမးပြဲျပီးရင္ေတာ့ ေသြးစစ္ျဖစ္ေအာင္စစ္ပါ႔မယ္။ allergic ကိုလဲ ေလာေလာဆယ္ ေသာက္လို႔ ရမယ့္ ေဆးမ်ား ရွိရင္ ေျပာျပေပးပါ။

ေျဖ။    ။ ဟုတ္ကဲ့ စာေမးပြဲ ရွိတယ္ဆိုရင္ေတာ့ အခ်ိန္ရမွ ေသြးစစ္ပါ။
HIV ပိုးရွိသူေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတဲ့ အေရျပား ျပႆနာေတြကေတာ့
- ၀ဲကဲ့သို႔ ယားနာ ဖုးကေလးမ်ားေပါက္ျခင္း
- ေရေျခာက္၊ ေရယံုေပါက္ျခင္း
- လက္သည္း ေျခသည္း မႈိစြဲျခင္း
- ေပါင္ၾကား၊ ဂ်ိဳင္းၾကား ေနရာမ်ားတြင္ အၾကိတ္မ်ားေပါက္ျခင္း
- လိင္အဂၤါ၊ ေပါင္းျခား၊ ဂ်ိဳင္းၾကား၊ ေျခေထာက္၊ လက္ စသည္တို႔တြင္ ၾကြက္ႏို႔ေပါက္ျခင္း

အထက္ပါ ျပႆနာေတြက ပိုးရွိသူတိုင္းမွာ မျဖစ္ပါဘူး။ ကိုယ္ခံအား က်တဲ့ အခ်ိန္ေတြမွာ ျဖစ္တာမ်ားပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ အာဟာရခ်ိဳ႕တဲ့ျပီး ကိုယ္ခံအားနည္းေနရင္ အေရျပား ျပႆနာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ေဆး လိပ္ေသာက္ရင္ ေမာတတ္ပါတယ္။ အထူးသျဖင္႔ ေဆးလိပ္ေသာက္သူေတြမွာ အဆုတ္က ေလျပြန္ငယ္ေလးေတြ ပ်က္စီးေတာ့ ေမာတတ္ပါတယ္။
ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ၀လာတာလည္း ေမာဖို႔ ျဖစ္ေစတာပဲ။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တက္လာရင္ အဆီပိုေတြ လည္ေခ်ာင္းမွာ ရွိမယ္၊ ကိုယ္ထဲ ေသြးထဲ အဆီေတြမ်ားရင္ ေမာတတ္ပါတယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တက္တာ၊ ေဆး လိပ္ေသာက္တာက ေလျပြန္လမ္းေၾကာင္း (အထူးသျဖင့္ လည္ေခ်ာင္း ႏွင္႔ အဆုတ္) ကို အားနည္းေစလို႔ ႏွာေစးေခ်ာင္းဆိုး ျဖစ္တာ မဆန္းပါဘူး။ ေဆးလိပ္ျဖတ္လိုက္ရင္ အဲဒါေတြ သက္သာသြားမွာပါ။
Allergic အတြက္ ေဆးမ်ိဳးစံုေသာက္လို႔ ရပါတယ္။ စားေမးပြဲအခ်ိန္မွာ သတိျပဳရမွာကေတာ႔ allergic ေဆးအမ်ားစုက အိပ္ငိုက္ေစပါတယ္။ စာေမးပြဲ ရက္မွာဆို အိပ္မငိုက္ေစတဲ့ ေဆးေတြကို ေရြးေသာက္ပါ။ ဥပမာ-
Loratidine  or Das-Loratidine ကို တစ္ေန႔ ၂ ခါေသာက္ပါ ။

ဗိုက္တာမင္ E ကို အမ်ိဳးသားေတြ မေသာက္သင့္ ပါဘူး။ မေသာက္ပါနဲ႔လို႔ ဆိုပါရေစ။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တတ္တာ ဒီလို ဗိုက္တာမင္ E ေတြ ေသာက္တာနဲ႔လည္း စပ္ဆက္ပါတယ္။ အသားေရ တစ္ကယ္လွခ်င္ရင္ အရည္ရြမ္းတဲ့ အသီးအရြက္၊ အေရာင္စံုတဲ့ အသီးအရြက္ေတြကို စားပါ။ ေဆးေသာက္ျပီး အသားေရ ထိန္းသိမ္းတာကို အားမေပးပါဘူး။
ဒီေလာက္ဆို ေက်နပ္လိမ့္မယ္လို႔ ေမွ်ာင္လင့္ပါတယ္

လမင္းကို

HIV ပိုး၊ ART ကုထံုး ႏွင့္ ေရလိုက္ငါးလိုက္

ဘၾကီးမႈန္။    ။ ေမာင္လမင္းကို မင္းၾကားျပီးျပီလားကြဲ႔။
လမင္းကို။    ။ဘာကိစၥလဲ ဘၾကီး၊ ၉၆၉ ကိစၥလား၊ ၇၈၆ ကိစၥလား။

ဘ။    ။ မင္းကြာ ငါက အဲဒါေတြကို ေလကုန္ခံျပီး မေျပာလိုဘူး။ မင္းတို႔ အလုပ္နဲ႔ ဆိုင္တဲ့ ART ကုထံုးကိစၥ။ ေခတ္သစ္ဆရာ၀န္ျဖစ္ျပီး ေခတ္ေပၚ ကုထံုးေတြကို မင္းသိထားရမေပါ႔။
လမင္း။    ။ ေၾသာ္… ဘၾကီးရယ္ ဒါေတာ့ က်ေနာ္ သိပါတယ္။ က်ေနာ့ လူနာေတြ အတြက္ အျမဲ နားစြင့္ ေနရမယ့္ ကိစၥပဲ။

ဘ။    ။ ကဲ… ေျပာစမ္းပါဦး၊ ကမာၻ႕က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ၾကီးက ဘာေတြ အဆန္းထြင္ျပန္တာတံုး။ အားတိုင္း ေျပာင္းေနတာပဲ။ ငါေတာ့ျဖင့္ လိုက္မမွီေတာ့ဘူး။
လမင္း။    ။ ဒါေတာ့ လူနာေတြ ေကာင္းဖို႔အေရး ေကာင္းသထက္ ေကာင္းတဲ့ ကုထံုးေတြကို ပညာရွင္ေတြက ရွာေဖြၾက ေလ့လာၾကရင္း အေျပာင္းအလဲကို လုပ္ၾကတာပါပဲ ဘၾကီးရာ။ ေျပာင္းလဲမွ တိုးတက္မွာေပ႔ါ။ လိုက္မမွီစရာ မရွိပါဘူးခင္ဗ်ာ။ ဘၾကီး အရင္က ART ကုထံုးအေၾကာင္း ဘာေတြ သိထားသလဲ။ အခု အေျပာင္းအလဲက အမ်ားၾကီး မရွိပါဘူး။

ဘ။    ။ ေအး.. ငါသိထားတာကေတာ့ စီဒီဖိုး (CD4) အေရအတြက္ ၃၅၀ နဲ႔ ေအာက္ရွိေနရင္ လူနာကို ART ကုထံုး စေပးရမယ္ ဆိုလားပဲ။ အဲဒါဟုတ္လား။
လမင္း။    ။ အဲဒါ ၂၀၁၀ ခုႏွစ္က ညႊန္ၾကားခ်က္ပါ ဘၾကီး။ အခု ၂၀၁၃ မွာ CD4 အေရအတြက္ ၅၀၀ နဲ႔ ေအာက္ရွိရင္ ART ကုထံုး စတင္ဖို႔ ကမာၻ႔ က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ၾကီးက တိုက္တြန္းထားပါတယ္။

ဘ။    ။ ေဟ….. မ်ားလွ ခ်ည္လားကြာ။ CD4 ၅၀၀ မွာ ဘာလို႔ ကုထံုးစေပးသင့္တာလဲ… ဆိုစမ္းပါဦး။
လမင္း။     ။ ဟုတ္တယ္ ဘၾကီးေရ… HIV ပိုးရွိတဲ့ လူနာေတြမွာ CD4 အေရအတြက္ကို ၾကည့္ျပီး ဆရာ၀န္ေတြက ကုသမႈကို ထိန္းညွိၾကရတာ မ်ားတယ္ေလ။ CD4 ၅၀၀ နဲ႔ေအာက္မွာ ကုသမႈ စတင္ရင္ လူနာေတြ အတြက္ အသက္ရွင္သန္မႈ၊ က်န္းမာမႈတို႔နဲ႔ အတူ မလိုလားအပ္တဲ့ အခြင့္ေကာင္းေစာင့္ ေရာဂါရန္ေတြက ေ၀းျခင္း၊ သူတစ္ပါးကို ကူးစက္မႈ ေလ်ာ့နည္းျခင္း … စတဲ့ ေကာင္းက်ိဳးေတြ ရမယ္ေလ။

ဘ။    ။ ေအာ္.. ဒါဆုိ ၂၀၁၀ ကတည္းက ဘာလို႔ CD4 ၅၀၀ နဲ႔ အထက္မွာ ကုထံုးစပါလို႔ မေျပာခဲ့တာလဲကြာ။
လမင္း။    ။ ဒါက ဒီလိုရွိတယ္ ဘၾကီးရ။ ကမာၻ႔ က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ၾကီးက ဆင္းရဲတဲ့ ဖြံ႔ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံေတြ အတြက္ အထူးစဥ္းစားျပီး သုေတသန အေထာက္ အထားေတြနဲ႔ တကြ ဒီလို ကုထံုးေတြကို ေျပာင္းလဲဖို႔ ေျပာတာ ပါ။ ဒီလို ဆင္းရဲတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ေဆး၀ါး ရရွိႏိုင္မႈ၊ ႏိုင္ငံတကာက အလွဴရွင္ေတြရဲ႕ ေငြလွဴဒါန္းမႈအား၊ အစိုးရရဲ႕ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္ေပးႏိုင္မႈ အားေတြကိုလည္း ထည့္တြက္ ရတယ္ေလ။ ၂၀၁၀ တုန္းက တိုက္တြန္း ခ်က္ကို ကမာၻ႔ႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ၉၀% က လိုက္နာႏိုင္ တာလည္း ေတြ႔ရတယ္ေလ။ အခု ၂၀၁၃ မွာ အလွဴရွင္ေတြကလည္း ပါ၀င္မယ္၊ အစိုးရေတြကလည္း က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈေတြ ပိုမိုေကာင္းမြန္ေအာင္ တိုးျမွင့္ လာမယ္ဆိုေတာ့ CD4 ၅၀၀နဲ႔ ေအာက္မွာ ကုထံုးစဖို႔ တိုက္တြန္းတာလည္း ျဖစ္တယ္ အဘရဲ႕။ သူတုိ႔ တိုက္တြန္းတဲ့ အတိုင္း ႏိုင္ငံေတြက လုိက္နာမယ္ဆိုရင္ HIV လူနာေတြ အတြက္ ထူးျခားတဲ့ က်န္းမာေရး ရလဒ္ေတြကို ေတ႔ြရ ပါလိမ့္မယ္လို႔ ကမာၻ႔ က်န္းမာေရး အဖြဲ႔ၾကီးက မႊန္းထားေသးတယ္ဗ်။

ဘ။    ။ ေအး..တယ္လည္း ဆန္းသကိုး။
လမင္း။     ။ဆန္းဆို ၂၀၁၃ တိုက္တြန္း ညႊန္ၾကားခ်က္က ဒီ့ထက္ ဆန္းတာရွိေသးတယ္ဗ်။

ဘ။    ။ေဟ..ဟုတ္လား။
လမင္း။    ။ ဟုတ္တယ္ အဘရဲ႕။ ၂၀၁၃ ကုထံုးမွာ HIV ပိုးရွိတဲ့ အသက္ (၅) ႏွစ္ေအာက္အရြယ္ ကေလးငယ္ေတြ၊ ကိုယ္၀န္ေဆာင္သည္ အမ်ိဳးသမီးေတြ၊ ႏို႔တုိက္ မိခင္ေတြ၊ ၾကင္ဖက္ႏွစ္ဦးမွာ တစ္ဦးက ပိုးမရွိဘဲ က်န္တစ္ဦးက ပိုးရွိေနသူ အားလံုးကို CD4 အေရအတြက္ကို မၾကည့္ေနဘဲ ART ကုထံုး စတင္ေပးဖို႔ပါ တိုက္တြန္း ထားေသးတယ္ေလ။ ဒါ႔အျပင္ တီဘီေရာဂါ လက္ရွိျဖစ္ေနသူ လူနာေတြ၊ အသည္းေရာင္ အသား၀ါ ဘီပိုးရွိတဲ့ လူနာေတြကိုပါ ART ကုထံုး စတင္ေပးဖို႔လည္း တိုက္တြန္းထားပါေသးတယ္။

ဘ။    ။ ေအး.. ဒါလည္း လူနာ အားလံုးအတြက္ ART ကုထံုးကို ေပးႏိုင္ရင္ အေကာင္းဆံုးေပါ႔ကြာ။
လမင္း။    ။ ဟုတ္တယ္ အဘေရ။ ART ကုထံုးေသာက္ေနတဲ့ လူနာေတြကိုလည္း တစ္ေန႔ တစ္ၾကိမ္သာ ေသာက္ရတဲ့ ေဆးေတြကို ပံုမွန္ ေသာက္သံုးဖို႔ ၂၀၁၃ တိုက္တြန္းခ်က္မွာ ထပ္ျပီး ေျပာထားေသးတယ္ေလ။

ဘ။    ။ ေၾသာ္.. အရင္ကေဆး (၃) မ်ိဳး ေသာက္ရတယ္ေလ။ အခု တစ္လံုးတည္းဆုိေတာ့ ဘယ္လိုမ်ိဳးလဲကြယ္။
လမင္း။    ။ အခုေဆးက tenofovir + lamivudine (or emtricitabine) + efavirenz (TDF+3TC (or FTC)+EFV ေဆး (၃) မ်ိဳးကို ေဆးတစ္လံုးတည္းမွာ ေပါင္းထားတာပါ။ တစ္ေန႔ တစ္ၾကိမ္ပဲ ေသာက္ရေတာ့ ေဆးေသာက္ရတဲ့ လူနာအတြက္လည္း သက္ေတာင့္ သက္သာျဖစ္တယ္၊ ေဘးထြက္ ဆိုးက်ိဳး နည္းနည္းပါးေစတယ္ေလ။

ဘ။    ။ေအာ္..တယ္လည္း ေကာင္းတဲ့ ေျပာင္းလဲမႈေတြပဲကြယ္.. အားလံုးအတြက္ အေကာင္းဘက္ကို ဦးတည္ေနတာေပါ႔။
လမင္း။    ။ အားလံုးလို႔ေတာ့ ေျပာလို႔မရေသးဘူး အဘရ။ ဒီလို ကုထံုးေျပာင္းလဲေပမယ့္ စိန္ေခၚမႈ အနည္းငယ္ေတာ့ ရွိတယ္ဗ်။

ဘ။    ။ ဘယ္လုိ လူမ်ိဳးေတြ အတြက္လဲ ငါ႔ေျမးရ။
လမင္း။    ။ ဒီ ART ကုထံုးေျပာင္းလဲမႈက ကေလးငယ္ေတြ၊ မူးယစ္ေဆး၀ါး ထိုးသြင္း သံုးစြဲသူေတြ၊ လိင္တူျခင္း ခ်စ္သူ အမ်ိဳးသား/အမ်ိဳးသမီးေတြနဲ႔ လိင္လုပ္သားေတြ အတြက္ေတာ့ ဥပေဒေရးရာ၊ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ ကိစၥေတြက သူတို႔ကို ART ေဆးရႏိုင္မႈ အခြင့္အလမ္း နည္းပါးေစတယ္ေလ။ ေဆးေသာက္လက္စ တစ္၀က္တစ္ပ်က္နဲ႔ ကုထံုး မျပီးေျမာက္တဲ့ လူေတြ အတြက္လည္း စိန္ေခၚမႈေလးေတြ ရွိေနတယ္ အဘ။

ဘ။    ။ ေအး.. ဒါေတြကိုေတာ့ မင္းတို႔ ဆရာ၀န္ေတြနဲ႔ ၀န္ေဆာင္မႈေပးတဲ့ သူေတြက လူနာေတြကို စည္းရံုးျပီး ART ကုထံုးမွာ အားလံုး ပါ၀င္ေရး ၾကဳိးပမ္းၾကေပါ႔ကြာ။
လမင္း။    ။ က်ေနာ္တု႔ိတင္ မဟုတ္ဘူး အဘ။ ႏိုင္ငံေတာ္ကလည္း ျဖည့္ဆည္းေပးရမယ့္ အပိုင္းေတြ ရွိတယ္ဗ်။

ဘ။    ။ ေဟ…တယ္ဆိုတဲ့ စာပါလား။ လုပ္စမ္းပါဦး။
လမင္း။    ။ ဒီလိုဗ်ာ… အခု ကုထံုး အသစ္ကို ႏိုင္ငံေတာ္ကေန အမ်ိဳးသား က်န္းမာေရး မူ၀ါဒအျဖစ္ ခ်မွတ္ရင္ ျမန္မာႏိုင္ငံက HIV လူနာ အားလံုးအတြက္ ပိုေကာင္းတာေပါ႔ဗ်ာ။ ႏုိင္ငံေတာ္ ကေန ႏိုင္ငံတကာ အလွဴရွင္ေတြနဲ႔ ပူးေပါင္းျပီး ကုထံုး အသစ္နဲ႔ HIV လူနာေတြကို ကုေပးမယ္၊ ႏိုင္ငံရဲ႕ လက္ရွိ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ အဆင့္အတန္းကို တိုးျမွင့္ေပးႏိုင္မယ္ဆို ပိုျပီး ေကာင္းမြန္တဲ့ က်န္းမာေရး ရလဒ္ေတြကို က်ေနာ္တို႔ အားလံုး မ်က္၀ါးထင္ထင္ ေတြ႔ရမွာေလ။ ဒါ႔အျပင္ က်ေနာ္တု႔ိ လူထုနဲ႔ ကိုက္ညီမယ့္ HIV ဆိုင္ရာ သုေတသနေတြ လုပ္ေပးႏိုင္မယ္ဆို ပိုေကာင္းတဲ့ ကုထံုးေတြကို ရွာေဖြႏိုင္မယ္ဗ်ာ။

ဘ။    ။ ေအး.. အစိုးရ ပိုင္းကေတာ့ ထားပါေတာ့ ေမာင္လမင္းကေရာ ဘာေတြ လုပ္ဦးမွာလဲ။
လမင္း။    ။ က်ေနာ္လား… ဒီလို ကုထံုးေျပာင္းလဲမႈကို က်ေနာ္တို႔ရဲ႕ လူနာေတြ၊ HIV/AIDS နဲ႔ ဆက္ႏြယ္ျပီး လုပ္ကိုင္ေနၾကတဲ့ လုပ္ေဖာ္ ကိုင္ဖက္ေတြနဲ႔ အမ်ားျပည္သူေတြ သိရွိလာေအာင္ သတင္း ေဆာင္လိုက္ဦးမယ္ အဘေရ။ ေျပာေနၾကာတယ္ အခုပဲ အီးေမးလ္ေလးနဲ႔ ပို႔လိုက္မယ္ဗ်ာ။

Ref:    1. WHO issues new HIV recommendations calling for earlier treatment
2. 15 facts on HIV treatment scale-up and new WHO ARV guidelines 2013
လမင္းကို