သူရသတၲိျပည့္စုံေသာ သတင္းမီဒီယာသမားမ်ား

၁၉၉၃ ခုႏႇစ္ ဒီဇင္ဘာ ၂၀ ရက္ေန႔မႇာ က်င္းပျပဳလုပ္တဲ့ ကုလသမဂၢ အေထြေထြညီလာခံ ဆုံးျဖတ္ခ်က္အရ ေမလ ၃ ရက္ေန႔ကို ႏုိင္ငံတကာ သတင္းစာလြတ္လပ္ခြင့္ေန႔အျဖစ္ သတ္မႇတ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္မို႔ ေမလ ၃ ရက္ေန႔မႇာ ႏိုင္ငံတကာသတင္းစာ လြတ္လပ္ခြင့္ေန႔ကို က်င္းပျပဳလုပ္ခဲ့တာျဖစ္သလို က်င္းပရျခင္းရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ကေတာ့ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံအသီးသီးမႇာ ရႇိေနတဲ့ အစိုးရေတြအေနနဲ႔ သတင္းစာလြတ္လပ္ခြင့္ရဲ႕ အေရးႀကီးပုံ၊ တန္ဖိုးရႇိပုံေတြကို အေလးအနက္ ထားရႇိေစဖို႔နဲ႔ လြတ္လပ္စြာ ေရးသားေဖာ္ျပခြင့္ျပဳေရးကိုလည္း ေလးစားလုိက္နာ ဖို႔ ဆိုတာေတြကို ေဖာ္ထုတ္ျပသျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ လူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာစာတမ္း မႇာပါရႇိတဲ့ ပုဒ္မ ၁၉ နဲ႔ ၀ိုင္းေဟာ့ခ္ Windhoek ေၾကညာစာတမ္းမႇာ ပါရႇိတဲ့ သတင္းစာလြတ္လပ္ခြင့္ အေျခခံစည္းမ်ဥ္းေတြကို သက္ဆိုင္ရာအစုိးရေတြက လိုက္နာဖို႔ လိုအပ္ေၾကာင္းကို မီးေမာင္းထိုးျပရာလည္း ေရာက္ပါတယ္။ ၀ိုင္းေဟာ့ခ္ ေၾကညာစာတမ္းမႇာ အဓိကပါ၀င္တဲ့ အေၾကာင္းအရာကေတာ့ လြတ္လပ္ေသာ၊ အမႇီခိုကင္းေသာ၊ ဗဟု၀ါဒဆန္ေသာ မီဒီယာေတြဟာ ဒီမိုကေရစီေရးရဲ႕ အေျခခံျဖစ္တဲ့ အႏႇစ္သာရလို႔ ဆိုႏုိင္တဲ့ လြတ္လပ္တဲ့သတင္းစာတစ္ရပ္ကို လုပ္ေဆာင္ရမႇာျဖစ္ၿပီး လူသားေတြရဲ႕ အေျခခံရပိုင္ခြင့္လို႔ ဆိုရမယ့္ လူ႔အခြင့္အေရးကိုလည္း လိုက္နာေစာင့္ ေရႇာက္ကာကြယ္ၾကရမႇာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၉၁ ခုႏႇစ္ ဧၿပီလ ၂၉ ရက္ေန႔မႇ ေမလ ၃ ရက္ေန႔အထိ နမ္မီဘီးယား ႏုိင္ငံ၀ိုင္းေဟာ့ခ္ၿမိဳ႕မႇာ က်င္းပခဲ့တဲ့ 'လြတ္လပ္တဲ့၊ ဗဟု၀ါဒီဆန္တဲ့ အာဖရိကသတင္းစာလုပ္ငန္းဖြံ႕ၿဖိဳးတိုး တက္ေရး'ဆိုတဲ့ ေခါင္းစဥ္နဲ့ ယူနက္ စကိုက ဦးစီးၿပီး ေဆြးေႏြးပြဲကိုက်င္း ပခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေဆြးေႏြးပြဲကို အာ ဖရိကတိုက္မႇာရႇိတဲ့ သတင္းစာအသီးသီးက ဂ်ာနယ္လစ္ေတြ တက္ေရာက္ခဲ့ၾကၿပီး ဒီေဆြးေႏြးပြဲ တက္ေရာက္တဲ့  ဂ်ာနယ္လစ္ေတြက လြတ္လပ္တဲ့ သတင္းစာနယ္ဇင္းမူ၀ါဒေတြကို ၀ိုင္း ေဟာ့ခ္ေၾကညာခ်က္စာတမ္းအျဖစ္ ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။ 

လူသားမႇန္သမွ် သတင္းသမား ဂ်ာနယ္လစ္ေတြအားလုံးမႇာ လြတ္လပ္စြာ ေရးသားခြင့္၊ ေဖာ္ထုတ္ခြင့္ေတြ ရႇိရမယ္ဆိုတဲ့ အခ်က္ဟာ အဓိကျဖစ္တယ္လို႔ ဆိုရမႇာျဖစ္ပါတယ္။ ႏုိင္ငံတကာ သတင္းစာလြတ္လပ္ခြင့္ေန႔မႇာပဲ ယူနက္စကိုက ႏုိင္ငံတကာသတင္းစာလြတ္လပ္ခြင့္ ဆုတံဆိပ္ကို ခ်ီးျမႇင့္ေပးခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီဆုဟာ Guillermo Cano World Press Freedom Prize ဆိုတဲ့ နာမည္နဲ႔ ေပးခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ႏုိင္ငံတကာ မႇာရႇိေနတဲ့ သတင္းေထာက္ေတြ၊ သတင္းသမားေတြအေနနဲ့ သတင္းစာ  လြတ္လပ္ခြင့္ရရႇိေရးအတြက္ အခက္ အခဲေတြ၊ အႏၲရာယ္ေတြၾကားမႇာ အ သက္စြန္႔ၿပီး ေဆာင္ရြက္ခဲ့တဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြကို ရည္စူးၿပီးေပးတဲ့ဆုပဲျဖစ္ပါ တယ္။ အဲဒီဆုကို ဂုဏ္ျပဳရည္ညႊန္းခံရတဲ့ Guillermo Cano Isaza  ဟာ ကိုလံဘီယာ ဂ်ာနယ္လစ္တစ္ဦးျဖစ္ၿပီး သူလုပ္ကိုင္ေနတဲ့ သတင္းစာ EL Espectador တိုက္ေရႇ႕ေမႇာက္မႇာပဲ ၁၉၈၆ ခုႏႇစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၁၇ ရက္ေန႔မႇာ လုပ္ႀကံသတ္ျဖတ္ျခင္းခံခဲ့ရ ပါတယ္။ သူ႔ကို သတ္ျဖတ္တဲ့ ပုဂၢိဳလ္ေတြကေတာ့ ကိုလံဘီယာႏုိင္ငံမႇာ ၾသဇာႀကီးထြားေနတဲ့ မူးယစ္ေဆး ၀ါးရာဇာေတြရဲ႕ လုပ္ႀကံသတ္ျဖတ္မႈ ခံခဲ့ရတာျဖစ္ပါတယ္။ 

ယူနက္စကိုက ႏႇစ္စဥ္ေမလ ၃ ရက္ေန့ကို ႏုိင္ငံတကာသတင္းစာ လြတ္လပ္ခြင့္ေန႔အျဖစ္ သတ္မႇတ္ခဲ့ ၿပီး အဲဒီေန႔ရက္မႇာပဲ မီဒီယာလုပ္ငန္းနဲ႔ အသက္ေမြး၀မ္းေက်ာင္းျပဳသူေတြ၊ သတင္းစာလြတ္လပ္ခြင့္ ရရႇိေရးကို ဦးေဆာင္လႈပ္ရႇားေနတဲ့ အဖြဲ႔အစည္းေတြနဲ႔အတူ ကုလေအဂ်င္စီတို႔ လက္တြဲၿပီး သတင္းစာလြတ္လပ္ခြင့္ရရႇိ ေရးကို လုပ္ေဆာင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အစိုးရေကာင္းတစ္ရပ္ ေပၚထြန္းေရး၊ အၾကမ္းဖက္၀ါဒ တိုက္ဖ်က္ေရးမႇာ မီဒီယာပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ေရးနဲ႔ ပဋိပကၡျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြၾကားမႇာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးလုပ္ ေဆာင္ၿပီးတဲ့ အေနအထားမႇာ မီဒီယာေတြ႕ရဲ႕ ပါ၀င္ရမယ့္ အခန္းက႑ေတြကိုလည္း ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးၾကပါတယ္။

ႏႇစ္စဥ္ေမလ ၃ ရက္ေန႔မႇာ က်င္းပျပဳလုပ္ေတာ့မႇာျဖစ္တဲ့ ႏုိင္ငံတကာ သတင္းစာ လြတ္လပ္ခြင့္ေန႔ မတိုင္ခင္မႇာဘဲ ဂ်ာနယ္လစ္မ်ား ကာကြယ္ေရးေကာ္မတီက ႏုိင္ငံေပါင္း ၂၄ ႏိုင္ငံမႇာရႇိတဲ့ သက္ဆိုင္ရာအစိုးရေတြဟာ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြကို ညႇင္းပန္းႏႇိပ္စက္မႈေတြ ျပဳလုပ္ေနၾကတယ္လို႔ သတ္မႇတ္ခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီလို ဆိုးသြမ္းတဲ့ လုပ္ရပ္ေတြလုပ္ေနတဲ့ ႏုိင္ငံေတြထဲမႇာ အီရတ္၊ ႐ုရႇား၊ ဖိလစ္ပိုင္၊ အာဖဂန္နစၥတန္နဲ႔ မကၠဆီကိုတို႔လည္း ပါ၀င္ေနတယ္လို႔ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။ ႏုိင္ငံတကာမႇာရႇိေနတဲ့ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြဟာ အသတ္ခံရတာ၊ ေထာင္တြင္း အက်ဥ္းက်ခံရတာ၊ သတင္းေရးသားခြင့္ေတြ ပိတ္ပင္ခံရတာ၊ အေျခခံလူ႔အခြင့္အေရးျဖစ္တဲ့ လြတ္လပ္စြာ ေျပာဆိုခြင့္ကို မရတာ စသျဖင့္  ႏႇိပ္စက္ညႇင္းပန္းမႈမ်ဳိးစုံနဲ႔ ေတြ႔ႀကဳံေနၾကရပါတယ္။ 

ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြ သတင္းမီဒီယာေတြဟာ မႇန္ကန္တဲ့ဘက္မႇာ ရပ္တည္ၿပီး လုပ္ေဆာင္ေနတဲ့အခ်က္က လူ႔အဖြဲ႔အစည္း တိုးတက္ေရးအတြက္ လုပ္ေဆာင္ေနတာမို႔ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြရဲ႕ အႏၲရာယ္ကို ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းဟာလည္း တန္ဖိုးႀကီးႀကီး ေပးဆပ္ရမယ့္ အေျခအေနမႇာ ရႇိေနပါတယ္ ...

ဒီလိုမတရား ညႇင္းပန္းႏႇိပ္စက္ခံေနရတဲ့ ျဖစ္စဥ္ေတြထဲမႇာ အထင္ကရျဖစ္တဲ့ ျဖစ္ရပ္ကေတာ့ ဗီယက္နမ္လူမ်ဳိး ဘေလာ့ဂါဒီယူးေကးကို ၂၀၀၈ ခုႏႇစ္ကတည္းက ေထာင္ခ်ခဲ့မႈျဖစ္ပါတယ္။ သူ႔ကို မတရားဖမ္းဆီးၿပီးေနာက္ ေထာင္တြင္းအက်ဥ္းခ်ျခင္းနဲ႔ ျပစ္ဒဏ္ကေတာ့ အခြန္တိမ္းေရႇာင္မႈပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဗီယက္နမ္ႏုိင္ငံမႇာ အေျခခံလူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္ေနမႈေတြ၊ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈေတြကို ေ၀ဖန္ျပစ္တင္သူေတြကို အာဏာပိုင္ေတြက မတရားအမႈဆင္ၿပီး ထိန္းသိမ္းခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္အမႈတြဲတစ္ခုကေတာ့ ဘီလာ႐ုစ္ႏုိင္ငံက နာတာလ်ာရာ့ဒဇီနာ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏုိင္ငံေရးအရ တက္တက္ႂကြႂကြ လုပ္ေဆာင္ခဲ့တဲ့ သူမကို ယမန္ႏႇစ္က လစ္သူေရးနီးယားႏုိင္ငံ ကို တရားမ၀င္သြားေရာက္မႈဆိုတာ အေၾကာင္းျပၿပီး အစိုးရက ဖမ္းဆီးခဲ့ ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ သူမဟာ ဒီမိုကရက္တစ္လႈပ္ရႇားမႈကို စြမ္းစြမ္းတမံ လုပ္ေဆာင္ေနလို႔ ယခုလို ဖမ္းဆီးခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။

ႏုိင္ငံေပါင္း ၁၆၇ ႏုိင္ငံပါ၀င္  လက္မႇတ္ေရးထုိးထားတဲ့ အရပ္ဘက္  ႏႇင့္ ႏုိင္ငံေရးရပိုင္ခြင့္မ်ားစာတမ္းမႇာ ပါ၀င္တဲ့ အခ်က္ကေတာ့ 'မည္သူ တစ္ဦးတစ္ေယာက္မဆို လြတ္လပ္ စြာ ေဖာ္ထုတ္ခြင့္၊ လြတ္လပ္စြာ ေျပာ ဆိုခြင့္၊ နယ္စည္းမျခားဘဲ သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား၊ အယူအဆမ်ား အေတြးအေခၚမ်ားရယူခြင့္၊ ဖလႇယ္ ခြင့္ရႇိသည္''လို့ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္မို့ သတင္းေထာက္မ်ား ကာကြယ္ေစာင့္ေရႇာက္ေရး ေကာ္မတီက ႏုိင္ငံအသီးသီးမႇာ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြရဲ႕ ဖိႏႇိပ္ခံရျခင္းေတြအေပၚ စာရင္းဇယားျပဳစုထားပါတယ္။ ၁၉၉၂ ခုႏႇစ္အထိ သတင္းေထာက္ ၆၃၉ ဦးဟာ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ေနစဥ္မႇာပဲ သတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရပါတယ္။ အသတ္ခံခဲ့ရတဲ့ ျဖစ္ရပ္ ၁၆၅  ခုမႇာ သတ္ျဖတ္သူေတြဟာ အျပစ္ဒဏ္ခ် မႇတ္ခံရျခင္းမရႇိပါဘူးဆိုတာကို ထုတ္ေဖာ္ထားပါတယ္။ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြရဲ႕ အသက္အႏၲရာယ္နဲ႔ ႀကံဳေတြ႔ေနရတဲ့ အခက္အခဲေတြကို ကာကြယ္ဖို႔အတြက္ ေကာ္မတီဖြဲ႔ၿပီး လုပ္ေဆာင္ေနေပမယ့္လို႔ ႏုိင္ငံအေတာ္ မ်ားမ်ားမႇာ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြရဲ႕ အသက္အိုးအိမ္ေတြဟာ စိုးရိမ္ရတဲ့ အေနအထားမႇာ ရႇိေနသလို၊ လြတ္လပ္စြာ ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆို ေရးသားခြင့္ေတြလည္း ဆံုး႐ံႈးေနဆဲျဖစ္ပါတယ္။

ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြ သတင္းမီဒီယာေတြဟာ မႇန္ကန္တဲ့ဘက္မႇာ ရပ္တည္ၿပီး လုပ္ေဆာင္ေနတဲ့အခ်က္က လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတိုး တက္ေရးအတြက္ လုပ္ေဆာင္ေနတာမို႔ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြရဲ႕ အႏၲရာယ္ကို ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းဟာလည္း တန္ဖိုးႀကီးႀကီး ေပးဆပ္ရမယ့္ အေျခအေနမႇာ ရႇိေနပါတယ္။ 

Written by ေအာင္မင္းသိုက္

Ref:1-The Coverage of Diew Car and Natalya Radzina.2-World Press Freedom Day.