Summer Time Infections ေႏြရာသီမွာ ဆင္ျခင္စရာ ကူးစက္ေရာဂါ

ေႏြရာသီေရာက္ရင္ ေဆာင္းတြင္းတုန္းကလို အေအးမိတာ၊ တုပ္ေကြးမိတာေတြ သိပ္မျဖစ္ေတာ့ပါ။ ဒါေပမယ့္ အပူနဲ႔အတူ မတူတာေတြလာျဖစ္ပါမယ္။ ကူးစက္ေရာဂါဆိုရင္ (ဗိုင္းရပ္စ္) ေတြကုိ အရင္စဥ္းစားရမယ္။

(၁) Viruses of summer ေႏြရာသီ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြကေတာ့ –
• Enteroviruses (အင္တရို-ဗိုင္းရပ္စ္) လို႔ေခၚတယ္။ ရိုးရိုးေျပာရရင္ Stomach bugs အစာအိမ္ပိုး ျဖစ္တယ္။ Coxsackie A16 and Enterovirus 71 viruses ဗိုင္းရပ္စ္ေတြေၾကာင့္ Hand, Foot and Mouth disease ဆိုတာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ပါးစပ္၊ လက္နဲ႔ ေျခေတြမွာ အပူေလာင္သလို အရည္ၾကည္ဖူးေလးေတြ ျဖစ္မယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ပါးစပ္နာသက္သက္ Herpangina ေခၚတာျဖစ္မယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ ႏွာေစး၊ ေခ်ာင္းဆိုးေလာက္သာ ျဖစ္ပါတယ္။ 
ဝမ္းပ်က္တတ္တယ္။ ေနမေကာင္းျဖစ္မယ္။ ကံမေကာင္းရင္ေတာ့ Aseptic meningitis, encephalitis and myocarditis ေခၚတဲ့ ဦးေႏွာက္ေမွး၊ ဦးေႏွာက္ နဲ႔ ႏွလံုးႂကြက္သား ေရာင္တာေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

• Poliovirus ပိုလီယို-ဗိုင္းရပ္စ္၊ Polio (ပိုလီယို) လို႔ေခၚလည္း ရပါတယ္။ Enterovirus အမ်ိဳးအစား ျဖစ္တယ္။ ကေလးတိုင္းကို ေမြးကတည္းက ကာကြယ္ေဆး တိုက္ေပးၾကရမယ္။ ပိုးဝင္တာခံရရင္ ျဖစ္စမွာ ကိုယ္နည္းနည္းပူ၊ လည္ေခ်ာင္းနာ။ မၾကာခင္ Paralysis ေလျဖတ္မယ္။ Meningitis ဦးေႏွာက္ေမွး ေရာင္လာမယ္။ ခုေခတ္မွာ ကာကြယ္ေဆးေၾကာင့္ ကမာၻမွာ အေတာ္မ်ားမ်ား (ပိုလီယို) ေရာဂါ သူငယ္နာ အေၾကာေသတာ မျဖစ္ၾကေတာ့ပါ။

• Rhinovirus (ရိုင္ႏို-ဗိုင္းရပ္စ္) ေဆာင္းမွာသာ ေပ်ာ္တဲ့ ဒီအေအးမိပိုးကလည္း ေႏြမွာပါလာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အပူထဲမွာ Common cold အေအးမိတာ ျဖစ္တတ္တယ္။

• Adenovirus (အဒီႏို-ဗိုင္းရပ္စ္) က ေႏြမွာျဖစ္တတ္တယ္။ Pharyngo-conjunctival fever ေခၚတယ္။ လည္ေခ်ာင္းနာ၊ ကိုယ္ပူ၊ မ်က္စိနာမယ္။

• Parainfluenza ေခၚတဲ့ Respiratory bugs အသက္ရွဴလမ္းပိုး။ Parainfluenza virus 3 ေခၚတယ္။ Croup ေခ်ာင္းအသံ ၾသၾကီးနဲ႔ ဆိုးမယ္၊ Bronchiolitis ေလႁပြန္ေရာင္မယ္၊ Pneumonia ႏူမိုးနီးယားျဖစ္မယ္။ Cold အေအးမိမယ္။

(၂) Mosquito-borne infections ျခင္ကေနသယ္ေပးတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြက ျမန္မာျပည္လို အပူပိုင္းႏိုင္ငံေတြမွာ Dengue fever (ဒင္န္ဂူး-ဖီဗာ) ေခၚတဲ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးက ထိပ္မွာရွိတယ္။ ေႏြပူပူမွာ ငွက္ဖ်ားျဖစ္သူလည္း ရွိပါတယ္။ သူမ်ားတိုင္းျပည္ေတြမွာေတာ့ West Nile encephalitis ႏိုင္းျမစ္အေနာက္ ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ နဲ႔ St. Louis encephalitis (စိန္႔-လူးဝစ္) ဦးေႏွာက္ေရာင္ ေရာဂါေတြ ျဖစ္တယ္။ ဒီ ၃ မ်ိဳးလံုးကိုျဖစ္ေစတဲ့ ပိုးက Arboviruses (အာဗို-ဗိုင္းရပ္စ္) ေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေရာဂါေတြက ေႏြေခါင္ေခါင္ကေန ေႏြေႏွာင္းပိုင္းမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။

(၃) Tick-borne illnesses မွက္ေကာင္ေတြကေန သယ္ေပးတဲ့ေရာဂါေတြကေတာ့ Lyme disease (လိုင္းမ္) ေရာဂါ၊ Rocky Mountain Spotted Fever (ေရာ္ကီး-ေမာင္းတိန္-စေပါ့တက္-ဖီဗာ) နဲ႔ Ehrlichiosis ဗက္တီးရီးယား ေရာဂါေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။

(၄) Food poisoning အစာဆိပ္သင့္တာ နဲ႔ Food-borne illnesses အစာကေနဝင္တဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြပဲ။ ဒါေတြကို ဗက္တီးရီးယားေတြကေန ျဖစ္ေစတယ္။ သူတို႔က ပူေလာင္ေလာင္ စိုထိုင္းထိုင္း ႀကိဳက္ၾကတယ္။ လူအမ်ားစုစားတာကေန ျဖစ္တာမ်ားတယ္။ ေမြးေန႔၊ မဂၤလာေဆာင္၊ အလွဴအတန္း၊ ေပ်ာ္ပြဲစားမွာ စားစရာမွန္သမွ် သတိထားပါ။ စားသူအားလံုး ျဖစ္မယ္။ ေဆးရံုတက္ရႏိုင္တယ္။

(၅) Naegleria fowleri ဆိုတဲ့ပိုးကေန Amebic meningoencephalitis (အမီးဘာ) ဦးေႏွာက္နဲ႔ ဦးေႏွာက္ေမွးေရာင္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေရာဂါက ျမန္ၿပီး ေသေစႏိုင္တယ္။ ေရေသေနရာမွာ ေအးမေနတဲ့ ေရထဲမယ္ ပိုးရွိေနရင္ ကေလးကို ကူးလာႏိုင္တယ္။ ေသာက္ေရထဲသာ မဟုတ္ပါ၊ ေရကူးကန္မွာလဲ Chlorination (ကလိုရင္း) ခပ္တာကို ထိေရာက္ေအာင္ ခပ္ရပါမယ္။

(၆) Travel Concerns ခရီးသြားတာ သတိထားပါ။ ရာသီေျပာင္းရင္ ရာသီအလိုက္ က်က္စားတဲ့ ပိုးမႊားေတြလည္း ေျပာင္းတယ္။ ေနရာေဒသမတူရင္ မတူတဲ့ ပိုးမႊားေတြနဲ႔ ေတြ႔မယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဥတုအေျပာင္း၊ ေနရာအေျပာင္းမွာ ခရီးသြာတာ သတိထားပါ။ Traveler’s diarrhea ခရီးသည္ ဝမ္းပ်က္ေရာဂါ သိပ္ျဖစ္ပါတယ္။

(၇) Preventing Summer Time Infections ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြက Fecal-oral စအိုး-ပါးစပ္လမ္း နဲ႔ Respiratory routes အသက္ရွဴလမ္းေၾကာင္း ေတြကေန ဝင္လာၾကတယ္။ လက္ကို မၾကာမၾကာေဆးေပးတာနဲ႔ ေရာဂါအေတာ္မ်ားမ်ားကို ကာကြယ္ရာက်တယ္။ Mosquito ျခင္ နဲ႔ Ticks မွက္အေကာင္ေတြ ကိုက္တာ မခံရေအာင္လုပ္ပါ။ အက်ႌလက္ရွည္၊ ေဘာင္းဘီရွည္ဝတ္ပါ။ ေျခအိတ္ရွည္၊ ဖိနပ္ရွည္ေတြသံုးပါ။ Mosquito နဲ႔ Tick repellent လိမ္းပါ။ Soybean oil ပဲပုပ္ဆီကလည္း ျခင္ကိုက္တာ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ ေန႔ျဖစ္ျဖစ္ ညျဖစ္ျဖစ္ ျခင္ေထာင္နဲ႔သာ အိပ္စက္ပါ။ အစာဆိပ္သင့္တာကိုလည္း လက္ေဆးတာ၊ ပန္းကန္ခြက္ေယာက္ ေဆးတာေတြကေန အေတာ္အတန္ ကာကြယ္တယ္။ ခ်က္ျပဳတ္ ေၾကာ္ေလွာ္တာမွာ အပူခ်ိန္မွန္ရမယ္။ ထားသိုသိမ္းဆည္းတာမွာ အေအးခ်ိန္ မွန္ရမယ္။ အစာအၾကြင္းအက်န္မွန္သမွ အေသအျခာ စြန္႔ျပစ္ပါ။

(၈) Gram-negative bacteria (ဂရမ္-အႏုတ္ျပ ဗက္တီးရီးယား) ေတြ Oregon State University (အိုရီဂြန္) တကၠသိုလ္ သုေတသနတခုအရ ေႏြရာသီမွာ ဆိုးဝါးတဲ့ ကူးစက္ေရာဂါေတြ ရေစႏိုင္တဲ့ (ဂရမ္-အႏုတ္ျပ ဗက္တီးရီးယား) ေတြဟာ ေႏြရာသီမွာ အပူခ်ိန္ ၁ ဒီဂရီတက္တိုင္း ေပါက္ပြါးတာ ၁၇ ရာခုိင္ႏႈန္း မ်ားတယ္လို႔ သိရတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေႏြရာသီမွာ ဒီပိုးေတြေၾကာင့္ ေရာဂါျဖစ္တာ ေဆာင္းရာသီထက္ ၄၆ ရာခုိင္ႏႈန္း ပိုမ်ားတယ္။

ဒီပိုးေတြကေန Urinary tract ဆီးလမ္း၊ Gastrointestinal အစာလမ္း နဲ႔ Respiratory infections အသက္ရွဴလမ္းေတြကို ေရာဂါရေစတယ္။ Pneumonia ႏူမိုးနီးယား၊ Wound အနာဒဏ္ရာ နဲ႔ Blood infections ေသြးထဲပိုးဝင္တာေတြကိုလည္း ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ပိုးနာမည္ေတြက E. coli, P. aeruginosa, E. cloacae, and A. baumannii ေတြျဖစ္တယ္။ P. aeruginosa ေၾကာင့္ မီးေလာင္နာ၊ နားအျပင္အနာ၊ ဆီးလမ္းပိုးဝင္တာ နဲ႔ အဆုပ္ပိုးဝင္တာေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ A. baumannii ပိုးက အခြင့္ေကာင္းယူျပီး ျဖစ္လာတတ္တဲ့ ေရာဂါေတြကို ရေစႏိုင္တယ္။ အထူသျဖင့္ HIV ပိုး ရွိေနသူေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ P. aeruginosa ပိုးေတြက ေရကူးကန္ေတြ ေရအိုင္ေတြမွာ ေနတယ္။ ေႏြရာသီမွာ ထူးျခားၿပီး မ်ားလာတဲ့ (အီး-ကိုလိုင္) ပိုးက္ို အတိအက် E. coli O157:H7 ေခၚတယ္လို႔ Environmental Microbiology ၿဗိတိသွ် အႏုဇီဝ ဂ်ာနယ္ ကေန ေရးသားထားတယ္။

(၉) ေႏြရာသီ ဆီးလမ္းေၾကာင္းေရာဂါကေန ဘယ္လိုကာကြယ္မလဲ
• အေရးႀကီးပါတယ္။ ေႏြရာသီမွာ ၄၆ ရာခုိင္ႏႈန္း ပိုျဖစ္တယ္။ ေႏြမွာ ေရဓာတ္နည္းတတ္တယ္။
• တေန႔မွာ ေရ ၈ ခြက္ထက္မနည္း ေသာက္ေပးပါ။
• ေန႔တိုင္း Cranberry supplement 500 mg (ခရင္မ္-ဘယ္ရီ) ေဖ်ာ္ရည္ ေသာက္သံုးပါ။
• ဟင္းခ်က္တဲ့ထဲမွာ ၾကက္သြန္ျဖဴထည့္သံုးပါ။
• ဆီးသြားဖုိ႔လိုခ်ိန္မွာ ဆီးမသြားဘဲ ေအာင့္မထားပါနဲ႔။
• တကိုယ္ေရသန္႔ရွင္းေရးလုပ္တာမွာ အေမႊးအႀကိဳင္ မ်ားတာမ်ိဳးေတြ မသံုးပါနဲ႔။
• သန္႔ရွင္းေရးသံုး Toilet Paper (တြိဳင္းလက္-ေပပါ) ရိုးရိုးသာသံုးပါ။ ေမႊးတာ လွတာ မလိုပါ။
• အတြင္းခံေတြ (ေကာ္တြန္) ျခည္ထည္သာသံုးပါ။
• Condoms (ကြန္ဒြမ္) နဲ႔ Spermicides သုက္ပိုးေသေဆးသံုးတာ ဒီရာသီမွာ မေကာင္းလွပါ။
• လင္-မယား အတူေနတိုင္း မတိုင္ခင္မွာ ဆီးသြားပါ။ (ပိုေဇရွင္) အဆန္းေတြ မသင့္ပါ။
• ေရကူးကန္ကေရ သိပ္ေႏြးပူတာ မသင့္ပါ။
• ပါးစပ္အၿငိမ္မေနတတ္သူေတြ ActiFruit 500 mg chews (ခရင္မ္-ဘယ္ရီ) ပါတာကို ဝါးပါ။

Dr. တင့္ေဆြ
Credit: Dr. Tint Swe’s Blog