ေသြးတိုးေရာဂါ

ဆရာ ကၽြန္ေနာ္ ေသြးတိုးေရာဂါ ရွိေနၿပီလား အခုေသြးေပါင္ခ်ိန္က အေပၚ ၁၅၀ ေအာက္ ၉၀ (၁၅၀/၉၀) ေသြးေပါင္ခ်ိန္ အေပၚ ၁၄၀ နဲ႔ ေအာက္ ၉၀ အထက္ရွိၿပီဆိုရင္ ေသြးတိုးေရာဂါရွိၿပီလို႔ သတ္မွတ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ တႀကိမ္ တခါတည္း ေဆးရံု ေဆးခန္း မွာတိုင္းၿပီး ေသြးေပါင္တက္ရံုနဲ႔ေတာ့ ေသြးတိုးရွိၿပီလို႔ ဆံုးျဖတ္လို႔ မရပါဖူး။ တခ်ိဳ႕က ေဆးခန္းေရာက္တဲ့အခ်ိန္ စိုးရိမ္တာ ေၾကာက္တာနဲ႔ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ခဏတက္ တတ္တယ္ ကၽြန္ေနာ္တို႔က white coat hypertension လို႔ေခၚပါတယ္။ ေရာဂါမရွိတဲ့အတြက္ ကုဖို႔ မလို႔ပါ။ တခ်ိဳ႕က ေဆးရံု ေဆးခန္းလာရင္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ရင္ အေကာင္း ပံုမွန္အတိုင္း ဒါေပမဲ့ အိမ္မွာ အလုပ္မွာ တက္ေနတတ္တယ္ masked hypertension လို႔ဆိုပါတယ္။ ဒီအုပ္စုက ေသြးတိုးေရာဂါရွိၿပီး ထိေရာက္တဲ့ ကုသမူ႔ မရတဲ့အတြက္ အႏၲရာယ္ ပိုႀကီးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ေသြးေပါင္တိုင္းတဲ့စက္ ဒီဂ်င္တယ္ စက္ျဖစ္ျဖစ္ ျပဒါးနဲ႔ စက္ျဖစ္ျဖစ္ အိမ္မွာ ရံုးမွာ ေဆာင္ထားၿပီး စစ္ေဆးသင့္ပါတယ္။ ေသြးေပါင္ ဘယ္အခ်ိန္တိုင္းတိုင္း ပံုမွန္ထက္တက္ေနၿပီဆိုရင္ ေသြးတိုးေရာဂါ ခံစားေနရၿပီလို႔ သတ္မွတ္ႏိုင္ပါၿပီ။
   
 ေသြးတိုးကို ကုသမူ႔ မယူရင္ ဘာျဖစ္မလဲ 
 ေလျဖန္း ေလျဖတ္ႏိုင္ေျခ ၇၀% ႏွလံုးအားနည္းႏိုင္ေျခ ၅၀ %  နလံုးေသြးေၾကာပိတ္ ၂၅ % ေက်ာက္ကပ္အားနည္း ၂၀% ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ မွတ္ဉာဏ္ေလ်ာ့နည္းတာ လိင္စိတ္ ေလ်ာ့နည္းတာ စသည့္ ထိခိုက္မူ႔မ်ားျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ ေသေသခ်ာခ်ာ ကုသမူ႔ ခံယူရင္ အေပၚေသြးေပါင္ခ်ိန္ နဂိုေအာက္ ၁၀ က်တိုင္း ေလျဖတ္ႏိုင္ေျခ ၃၈% ေသြးေၾကာပိတ္ႏိုင္ေျခ ၁၈% သက္သာမယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။
 
 ဘယ္လို႔လကၡဏာျပမလဲ
 ေခါင္းမူး ေခါင္းကိုက္ ႏႈံးတာ စိတ္ရႈတ္ေထြးတာ ေမာတာ အသက္ရႈ့မဝတာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ တခ်ိဳ႕လဲ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၂၀၀ ဝန္းက်င္ ရွိတာေတာင္ ဘာလကၡဏာမွ မျပတာလဲရွိပါတယ္။

 ေသြးတိုးကို ဘယ္အခ်ိန္ စေဆးေသာက္ကုရမလဲ
  ပံုမွန္ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကို အေပၚ ၁၂၀နဲ႔ ေအာက္ ၈၀ သတ္မွတ္ထားပါတယ္။အေမရိကန္ေတြကေတာ့ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁၃၀/၈၀ နဲ႔ အထက္ ေရာက္ရင္ အဆင့္ ၁ ေသြးတိုးလို႔ သတ္မွတ္ပါၿပီ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ အေပၚ ၁၄၀ နဲ႔ ေအာက္ ၉၀ ေက်ာ္ရင္  အဆင့္ ၂ ေသြးတိုးလို႔ သတ္မွတ္ၿပီး စတင္ေဆးကုသမူ႔ ခံယူရပါမယ္။ ဥေရာပကေတာ့ ၁၄၀/၉၀ အထက္ကိုပဲ ေသြးတိုးရွိၿပီ ကုသဖို႔လိုၿပီလို႔ သတ္မွတ္ ၾကပါတယ္။ တခ်ဳ႕ိသူေတြက ေသြးေပါင္ခ်ိန္ အေပၚ ၁၃၀ နဲ႔ ၁၄၀ ၾကားရွိေနတယ္။ ကုသမူု႔ခံယူဖို႔လိုလားဆိုေတာ့ သူတို႔မွာ တျခား ဘာေရာဂါမွ တြဲမေနဘူး ဆီးခ်ိဳ အဆီမ်ားတာ ေဆးလိပ္ေသာက္တာ အစရွိတာေတြ မရွိရင္ေတာ့ ကုသဖို႔ မလိုပါဖူး ဒါေပမဲ့ CVD risk factors လို႔ေခၚတဲ့ ဆီးခ်ိဳရွိတာ အဆီမ်ားတာ ယူရစ္ အက္ဆစ္မ်ားတာ ေဆးလိပ္ အရက္ေသာက္တာ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းတာ အစရွိတဲ့ အခ်က္ေတြ မ်ားမ်ား ရွိေနရင္ေတာ့ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ အေပၚ ၁၃၀ ေက်ာ္တာနဲ႔ ကုသမူ႔ ခံယူသင့္ပါၿပီ။

 ေသြးတိုးရွိရင္ ဘာေတြေရွာင္ဖို႔လိုၿပီလဲ   
DASH လို႔ေခၚတဲ့ ေန႔စဥ္စားေသာက္တဲ့ပံုစံ ေလ့က်င့္ခန္း ေနထိုင္မူ႔ စနစ္ကို ေျပာင္းလဲဖို႔ လိုပါၿပီ အငံေလ်ာ့စားရင္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၅အထိ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ၂ ေပါင္က်တိုင္း ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁ထိက်ပါမယ္။ ပိုတက္ဆီယမ္မ်ားတဲ့ အစားအစာ ဥပမာ အာလူး ခရမ္းခ်ဥ္သီး ဌက္ေပ်ာသီး စားတိုင္းေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၅ထိက်တယ္လို႔ဆိုပါတယ္။ အဆီေလ်ာ့စားမယ္ အသီးအရြက္ အသီးအႏွံမ်ားမ်ားစားမယ္ဆိုရင္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁၁ အထိ က်ဆင္းႏိုင္ပါတယ္။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ရင္ ၅ အထိ အရက္ေလ်ာ့ေသာက္ရင္ သြးေပါင္ ၄ ထိ က်မွာပါ။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ေသြးတိုးရွိတဲ့လူနာတိုင္း ဒီ အစားအစာမ်ားကို ဂ႐ုတစိုက္စားသံုးၿပီး ေသြးက်ေဆး မေသာက္ပဲ ထိန္းႏိုင္ေအာင္ႀကိဳးစားသင့္ပါတယ္။

 ဘယ္ေသြးက်ေဆးကိုမွီဝဲသင့္သလဲ
အဓိက အုပ္စုႀကီးေလးခုရွိပါတယ္။ ABCD လို႔ မွတ္လို႔ရပါတယ္။ A ကေတာ့ ACEI/ARB အုပ္စုပါ (ေဆးဥပမာ ေတြကေတာ့ peridopril Ramipril Enalapril/ losartan Telmisartan Irbesartan Valsartan) B ကေတာ့ Beta blocker ( ဥပမာ metoprolol bisoprolol carvedilol) C ကေတာ့ calcium channel blocker ( ဥပမာ Amlodipine nifedipine) D ကေတာ့ ဆီးေဆးအုပ္စု diuretic ( ဥပမာ hydrochlothiazide torsemide indapamide) ေတြပါ။ အေျခခံအားျဖင့္ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ အရမ္း မမ်ားဖူးဆိုရင္ ေဆးတမ်ိဳးပဲစေသာက္ရပါမယ္ A အုပ္စုဝင္ေဆးကို ဦးစားေပး ေရြးခ်ယ္ရမယ္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ပံုမွန္မေရာက္ပဲ တက္ေနေသးတယ္ ဆိုရင္ေတာ့ A+C ဒါမဟုတ္ A+D ကို ေရြးခ်ယ္ေပါင္းစပ္ေသာက္ရပါမယ္။ ႏွစ္မ်ိဳးေပါင္းမွ မက်ေသးရင္ A+C+D ၃ မ်ိဳးေပါင္းစပ္ေသာက္ရပါမယ္။ ဒါမွ မက်ေသးရင္ေတာ့ A+C+D+B ၄ မ်ိဳး ေပါင္းစပ္ေသာက္ရပါမယ္။ ဒီလိုမွ အဆင္မေျပေသးရင္လည္း ထပ္ေပါင္းစပ္ဖို႔ ေဆးေတြရွိပါေသးတယ္။ အခုေနာက္ပိုင္းမွာ ေပါင္းစပ္ၿပီးသားေဆးေတြ ႏွစ္မ်ိဳးေပါင္း ၃ မ်ိဳးေပါင္းေဆးေတြ ( single pill combination ) ေတြလဲ အမ်ားႀကီး ျပည္တြင္းမွာ ရရွိေနၿပီျဖစ္ပါတယ္။ ေပါင္းစပ္ထားတဲ့ေဆးေတြ ေသာက္ေတာ့ ေဆးေသာက္ဖို႔ေမ့တာ ကုန္က်စရိတ္သက္သာတာနဲ႔ ေသြးေပါင္ထိန္းတာလဲ ပိုအဆင္ေျပ ေခ်ာမြတ္တယ္ဆိုပါတယ္။ ေဆးတမ်ိဳးခ်င္းဆီရဲ႕ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးလဲ ေလ်ာ့နည္းသြားတဲ့အတြက္ လူနာ ေသြးေပါင္ခ်ိန္မ်ား ဥပမာ ၁၈၀/၁၀၀ နဲ႔အထက္ဆိုရင္ ေဆး၂မ်ိဳးေပါင္း စေသာက္သင့္ပါၿပီ။ ဒါေပမဲ့ သိပ္မမ်ားတဲ့ အေပၚေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁၅၀ ေအာက္နဲ႔ အသက္ ၈၀ ေက်ာ္ လူနာေတြ နာတာရွည္ ေရာဂါမ်ားနဲ႔ လူနာေတြကိုေတာ့ ေဆးတစ္မ်ိဳးထဲနဲ႔ပဲ စတင္ကုသရမွာျဖစ္ပါတယ္။

 ဒီေဖၚမ်ဴလာအတိုင္း ေသာက္သံုးရင္ အဆင္ေျပၿပီလား  
တခ်ိဳ႕က မိသားစုဝင္ေတြ ေသာက္တဲ့ေဆးကို ေကာင္းတယ္ဆိုၿပီး လိုက္ေသာက္တာရွိပါတယ္။ အဲဒါက မွားယြင္းၿပီး အႏၲရာယ္ရွိပါတယ္။ ေဆးတမ်ိဳးဆီမွာ အားသာခ်က္ အားနည္းခ်က္နဲ႔ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး အနည္းငယ္စီ ရွိလို႔ပါ။ ဆရာဝန္ေတြက လူနာေတြမွာရွိတဲ့ ေရာဂါေတြ ဥပမာ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္း ႏွလံုးအားနည္း ေက်ာက္ကပ္မေကာင္း ဆီးခ်ိဳ ေလျဖတ္ အစရွိသည္ကို မူတည္ၿပီး B အုပ္စုကို ဦးစားေပး A အုပ္စုက္ု ဦးစားေပး ကိုယ္ဝန္ရွိတာ ကေလးယူဖို႔ရွိတာ အစရွိသည္ ျဖင့္ စဥ္းစားဆင္ျခင္ၿပီး ကုသ ေဆးေပးတာျဖစ္တဲ့အတြက္ ေသြးတိုးေဆးဝါးမ်ားကို ဆရာဝန္နဲ႔ တိုင္ပင္ၿပီးမွ ေသာက္သံုးသင့္ပါတယ္။

  ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ဘယ္ေလာက္ target ထားရမလဲ
  ၁၃၀/၈၀ နဲ႔ ေအာက္ အထိ ေရာက္ေအာင္ ထားသင့္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အရမ္းက်လြန္းရင္လဲ မေကာင္းပါဘူး အထူးသျဖင့္ ႏွလံုး ေသြးေၾကာက်ဥ္း ေရာဂါရွိတဲ့သူေတြ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁၂၀/၇၀ ေအာက္ ေရာက္ေအာင္ မခ်သင့္ပါဘူး။

အသက္ႀကီးတဲ့သူေတြေရာ ေသြးတိုး ကုသသင့္သလား  
အသက္အရြယ္ႀကီးလာရင္ ေသြးတိုးလာတဲ့ သေဘာသဘာဝရွိပါတယ္။ ေသြးတိုးလာတာနဲ႔ အမွ် ေလျဖတ္ႏိုင္ေျခ ေသြးေၾကာေတြပိတ္ႏိုင္ေျခ ကလည္း လူငယ္ေတြထက္ ပို မ်ားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ထိထိေရာက္ေရာက္ကုသရပါမယ္။ အရမ္းအသက္ႀကီးတဲ့ အသက္ ၈၀ေက်ာ္ အရြယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ၁၆၀/၉၀ ေက်ာ္မွစၿပီးကုသရပါမယ္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ကိုလဲ လူငယ္ေတြနီးပါး ၁၃၀/၇၀ ထိ ခ်လ်င္အဆင္ေျပပါတယ္ ( တကယ္လို႔ လူနာခံႏိုင္ရည္ရွိလ်င္)

အေပၚေသြးေပါင္ခ်ိန္နဲ႔ ေအာက္ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ဘယ္ဟာက အေရးႀကီးလဲ                                                                             အခုေနာက္ပိုင္းမွာ အေပၚေသြးေပါင္ခ်ိန္ကပဲ ပိုအေရးႀကီးေၾကာင္း လက္ခံသိျမင္လာၾကပါတယ္။ အေပၚေသြးေပါင္ခ်ိန္ကိုပဲ က်ေအာင္ ကုသၾကရမွာပါ။

 ေဆးေတြ ေသြးေပါင္ေကာင္းလာရင္ ျဖတ္လို႔ရလား  

 အစားအေသာက္လဲထိန္းမယ္ ေဆးလဲ မွန္မွန္ေသာက္လို႔ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ေကာင္းလာရင္ ျဖည္းျဖည္းခ်င္း ၃ မ်ိဳးက ၂ မ်ိဳး ၂မ်ိဳးက၁ မ်ိဳး ေလ်ာ့ေသာက္လို႔ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္လိုပဲ ေသာက္ေသာက္ ေနာက္ဆံုး ရည္မွန္းခ်က္ က ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ပံုမွန္ထဲမွာပဲ ရွိဖို႔ပါ။ ဒါမွပဲ သက္ရွည္ က်န္းမာ ေနႏိုင္မွာပါ။

 ေသြးတိုးေရာဂါရွိတဲ့သူ ေတြ ဘာေတြ ထပ္စစ္ေဆးသင့္လဲ  

ကၽြန္ေနာ္တို႔ ေဆးကုသမူ႔ ေပးတဲ့ေနရာမွာ ေသြးတိုးတခုကိုပဲ ကုသတာမဟုတ္ပဲ လူတကိုယ္လံုး အသက္ရွည္ က်န္းမာေအာင္ ကုသတာျဖစ္တဲ့အတြက္ ေသြးတြင္းအဆီမ်ားေနလား အဝလြန္ေနလား ဆီးခ်ိဳ ေသြးခ်ိဳရွိေနလား အစရွိသည့္ risk factors မ်ားနဲ႔ေသြးတိုးေၾကာင့္ ေက်ာက္ကပ္ ႏွလံုး ထိခိုက္မူ႔ အတိုင္းအတာကို စစ္ေဆးဖို႔ လို အပ္မည္ျဖစ္ပါသည္။

 အသက္ငယ္တဲ့သူေတြ ေသြးတိုးျဖစ္ရင္     အသက္ ၃၀ ေအာက္ ေသြးတိုးနဲ႔ အသက္ႀကီးတဲ့သူေတြမွာ ႐ုတ္တရက္ ေသြးတိုးေပၚလာတာ ေသြးတိုး ေဆးေတြနဲ႔ ထိန္းမရျဖစ္တဲ့သူေတြကို အျခားေသြးတိုး ျဖစ္ေစတဲ့ ေရာဂါေတြကို ရွာၾကည့္ဖို႔ လိုပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ လည္ပင္းဟိုမုန္းမ်ားတာ ေက်ာက္ကပ္ေသြးေၾကာ က်ဥ္းေနတာ  အစရွိတဲ့ ေရာဂါမ်ား ရွိ မရွိ စစ္ေဆးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေတြ႕ရွိၿပီး ကုသမူ႔ခံယူလ်င္ ေသြးတိုးေရာဂါပါ ေပ်ာက္ကင္းမွာျဖစ္ပါတယ္။ အားလံုးပဲ က်န္းမာေပ်ာ္ရႊင္ႏိုင္ပါေစ။

 Dr. သက္ဟိန္း

 # hypertension Awareness# Ref - ACC 2017 & ESC 2018 Guideline