ART ေဆး ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ နည္းေအာင္ေနျခင္း (၂)

Side effects ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြဆိုတာ ေဆးတိုင္းမွာ ရွိတယ္။ နည္းနည္းေလးကေန အသက္အႏၲရာယ္ ဒုကၡေပးႏိုင္တဲ့အထိ ဆိုးတယ္။ HIV ေဆးေတြကလဲ အတူတူပါဘဲ။ ခံစားလို႔ရတဲ့ ေခါင္းကိုက္တာ၊ အစာမေက်တာေတြ ရေစႏိုင္သလို ဆရာဝန္ေတြကေနသာ သိေအာင္လုပ္ၾကည့္လို႔ ရႏိုင္တဲ့ ေက်ာက္ကပ္၊ အသဲ ထိခိုက္တာမ်ိဳးေတြလဲ ရေစႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕ ဆိုးက်ိဳးေတြက ရွားရွားပါးပါးသာ ရေစပါတယ္။

HIV ေဆးေတြကေန ေရာဂါရွိေနသူေတြကို အသက္ပိုေနရေစတယ္။ ေနရတံုးမွာလဲ ပိုက်န္းမာေစမယ္။ ေဆး မွန္မွန္ ေသာက္ေနရင္ ပိုးေတြ နည္းေစမယ္။ ခုခံအားကိုလဲ တိုးတက္ေစမယ္။ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးဆိုတာေတြေတာ့ ရင္ဆိုင္ရပါမယ္။ ဒီလိုျဖစ္မွာေတြနဲ႔ ဘယ္လိုေနရမယ္ဆိုတာ ေဆးကုနည္းရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းတခု ျဖစ္တယ္။ ေဆးဆက္မေသာက္ျဖစ္တဲ့ အေၾကာင္းေတြထဲမွာ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေၾကာက္လို႔လဲ ပါေနတယ္။

ေဆး စေသာက္ေတာ့မယ္ဆိုကတည္းက စရလိမ့္မယ္။ ေဆးကုေပးတဲ့ဆရာဝန္ကို အေသအျခာ ေမးပါ။ ကိုယ္တိုင္လဲ ဖတ္ပါ။ ဥပေဒအရ ေဆးစာထဲမွာ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳး မွန္သမွ် ေရးေပးထားရတယ္။ ဆိုးတာမ်ိဳး တကယ္ၾကံဳရင္ ဆရာဝန္ ေခၚရမယ္။ ၂၄ နာရီ အကူအညီရမဲ့ ေနရာဌာန လိပ္စာေတြသိထားပါ။ ေဆးနာမည္၊ ေဆးကုမၸဏီကေပးတဲ့နာမည္၊ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ေသာက္ရမယ္၊ အစာနဲ႔ နီးတာ-ေဝးတာ၊ ေဆးေသာက္ေနတံုး ေရွာင္ရမဲ့ အစားအေသာက္နဲ႔ ေဆးဝါးေတြ၊ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြကဘာေတြလဲ၊ ဒါေတြခံစားရရင္ ဘာလုပ္ရမလဲ၊ သက္သာေအာင္ ဘာလုပ္ရမလဲ၊ ဆိုးဝါးတာျဖစ္ရင္ ခ်က္ခ်င္း ေဆးဆက္မေသာက္ရမွာကဘာလဲ။

ေဘးေၾကာက္လို႔ ေဆးေလွ်ာ့ေသာက္တာလဲ ကိုယ့္ဖါသာ မလုပ္ပါနဲ႔။ ေဆးျဖတ္ဘို႔ မလုပ္ခင္ ဆရာဝန္ကို တိုင္ပင္ပါ။ Abacavir နဲ႔ Nevirapine ေတြကိုေတာ့ ရပ္လိုက္တာ အေၾကာင္း မဟုတ္ႏိုင္ပါ။ Abacavir ထဲမွာ Trizivir® နဲ႔ Epzicom® ေတြပါတယ္။

ေဆးေတြက ျပင္းတယ္။ အစြမ္းလဲထက္တယ္။ ေဆးေသာက္ကာစ အေလ့မရခင္ ပိုခံရတတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ျဖစ္တာေတြက ရက္နဲနဲ ၾကာရင္ ဆက္မခံရေတာ့ဘူး။ ၾကာရင္ အခံရသက္သာမယ္ဆိုတာ မွတ္ထားပါ။ အမ်ားဆံုးျဖစ္မွာေတြကေတာ့ -
• ဝမ္းေလွ်ာတာ၊
• အားယုတ္တာ၊
• ေခါင္းကိုက္တာ၊
• အသဲထိခိုက္တာ
• အစာမေက်တာ၊ ဗိုက္ေအာင့္တာ၊ ပ်ိဳ႕-အန္ခ်င္တာ၊ အစာစားခ်င္စိတ္နည္းတာေတြက အမ်ားဆံုး ျဖစ္တတ္တာေတြ ျဖစ္တယ္။

Diarrhea ဝမ္းပ်က္ရင္ -
ေရ-အရည္ မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ ဓါတ္ဆားေရေသာက္ပါ။ Imodium®, Kaopectate®, Lomitil®, or Pepto-Bismol® ဝမ္းပိတ္ေဆး တမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေသာက္ပါ။ ကိုယ့္အတြက္ ဝမ္းလြယ္ေစ-သြားေစတဲ့အစာကို မွတ္ထားပါ။ ထမင္း၊ ငွက္ေပ်ာသီး၊ ေပါင္မံု႔၊ Oatmeal (အုတ္စပါး)၊ တို႔ဖူး စားႏိုင္တယ္။ အစပ္၊ အဆီမ်ားတာ၊ စည္သြပ္ဗူးအစာ၊ (ေကဖင္း) ပါတာေတြ၊ ႏို႔ထြက္အစာေတြ နဲ႔ ေလထတတ္တဲ့ ပဲသီး၊ (ဘရိုကိုလီ) မုန္လာစိမ္းေတြ ေရွာင္ပါ။ Calcium 500 mg (ကယ္လ္စီယမ္) တေန႔ ၂ ၾကိမ္ ေသာက္ပါ။ ၄-၅ ရက္ေနလို႔မွ မရပ္ရင္ ဆရာဝန္ျပပါ။

Feeling tired (fatigue) အားယုတ္တာခံစားရရင္ -
ျဖစ္တတ္တယ္။ အထိန္းရေတာ့ ခက္မယ္။ အိပ္ရာထဲကေန မထခ်င္ဘူး၊ အာရံုစိုက္မရဘူး၊ AZT လိုေဆးကေန ေသြးအားနည္းေစတတ္လို႔လဲ ေမာႏိုင္တယ္။ ဆရာဝန္က လိုမယ္ထင္ရင္ ေဆးေျပာင္းေပးမယ္။ ေသြးအားမနည္းဘဲနဲ႔ ေမာပန္းတာအတြက္ ခပ္ေပါ့ေပါ့ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပါ။ မမ်ားေစနဲ႔။ အိပ္ခ်ိန္ကို သတ္မွတ္ျပီးလိုက္နာပါ။ အစာစားတာ မွ်တ လံုေလာက္ပါေစ။ ေရ-အရည္ မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။

Headache ေခါင္းကိုက္ရင္ -
အျဖစ္မ်ားတယ္။ ေဆးေသာက္စမွာ ပိုျဖစ္တယ္။ စိတ္ဖိအား မ်ားေနခ်ိန္ ပိုဆိုးတယ္။ အစာစားတာ မွ်တလံုေလာက္ပါေစ။ ေရ-အရည္ မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ အလင္းေရာင္နည္းတဲ့အခန္း-ေနရာမွာ ျငိမ္ျငိမ္ထိုင္နားေပးပါ။ နဖူးေပၚမွာ ေအးတာတင္ေပးပါ။ ေခါင္း-ဇက္ပိုး-လည္ပင္းေနရာ ႏွိပ္နယ္ေပးပါ။ Aspirin, Acetaminophen, Ibuprofen ထဲက ဘယ္ေဆးေသာက္ရမလဲ ဆရာဝန္ကိုေမးပါ။ Migraine headaches (မိုင္ဂရင္း) ေရာဂါ မဟုတ္တာေသျခာပါေစ။

Liver problems အသဲထိခိုက္ရင္ -
အသဲဆိုတာ အလြန္အေရးၾကီးတယ္။ စားလိုက္-ေသာက္လိုက္တဲ့ အစာနဲ႔ ေဆးေတြအတြက္ လိုအပ္တဲ့ ဓါတ္ေျပာင္းလဲမႈေတြလုပ္ဘို႔ (အင္ဇိုင္းမ္) ေတြကို ထုတ္ေပးနတယ္။ ဒါေပမဲ့ HIV ေဆးေတြေၾကာင့္ (အင္ဇိုင္းမ္) ေတြမ်ားလာရင္ အသဲကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တယ္။ အထူးသျဖင့္ HIV ေရာ Hepatitis C (စီ) ပိုးပါ တြဲေနရင္ ဆိုးတယ္။ တကယ္လို႔ အရင္က အရက္မ်ားမ်ားေသာက္ခဲ့သူ၊ မူးယစ္ေဆး သံုးခဲ့သူ၊ အသဲေရာင္ျဖစ္ဘူးရင္ ေဆးကေနျဖစ္တဲ့ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးဒဏ္က ပိုဆိုးတယ္။

အရက္ျဖတ္ပါ။ အသဲအလုပ္ကို စစ္ေဆးေနပါ။ AST, ALT, Bilirubin, Alkalin phosphatase ေတြကိုစစ္တာျဖစ္တယ္။ စစ္လို႔ မ်ားေနရင္ ဆရာဝန္က ေဆးကုေပးမယ္။ တျခားေရာဂါေၾကာင့္ ေဆးေသာက္စရာလိုရင္ ဆရာဝန္က ခြင့္ေပးမွေသာက္ပါ။ အလြယ္ဝယ္ရေဆးေတြ၊ တိုင္းရင္းေဆးေတြကအစ ေရွာင္ပါ။ အန္ခ်င္တာအတြက္ Compazine®, Marinol®, Zofran® နဲ႔ Phenergan® ေဆးတခုခုကို ဆရာဝန္ ေမးျပီးမွ ေသာက္ပါ။ အစားပ်က္ေနရင္ ခံတြင္းေတြ႔တာ ေရြးစားပါ။ နဲနဲ ခဏခဏစားပါ။ စိတ္ဖိအား ေလွ်ာ့ပါ။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။ အားျဖည့္ေဆးရည္ Ensure® နဲ႔ Boost® မ်ိဳး ေသာက္ပါ။ လူကိုဝလာေစႏိုင္တယ္။ ရိုရိုး (မာလ္တီ-ဗီတာမင္) ေဆးေသာက္ပါ။ အားမ်ားတာ မေကာင္းပါ။ (ဟာဘယ္လ္) ေတြ မေသာက္ပါနဲ႔။ ဥပမာ St. John’s Wort နဲ႔ Garlic supplements ေတြက Saquinavir ေဆးကိုတားေစႏိုင္တယ္။

• HIV medicines Side effects (2) ART ေဆး ေဘးထြက္-ဆိုက်ိဳးေတြ နည္းေအာင္ေနျခင္း http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2012/01/hiv-medicines-side-effects-2-art.html
• HIV/AIDS နဲ႔ပတ္သက္ျပီး စံုစမ္းႏိုင္ေသာ လိပ္စာမ်ားနွင့္ ဖုန္းနံပါတ္မ်ား http://dts-medicaleducation.blogspot.com/2011/12/hivaids.html

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ (၂၉-၁-၂ဝ၁၂)

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ - ART ေဆး ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ နည္းေအာင္ေနျခင္း (၂)