ရာသီမလာခင္ျဖစ္တာေတြ (၂)

ရာသီမလာခင္ တပါတ္၊ ႏွစ္ပါတ္ေလာက္မွာ ရင္ျပည့္မယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ စိတ္မူေျပာင္းလဲမယ္၊ တျခား စိတ္အေျခအေနေတြ မတူတာျဖစ္လာမယ္။ လတိုင္းလိုလို အဲလိုျဖစ္ေနရင္ Premenstrual Syndrome (PMS) ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ခ်င္တာေတြလို႔ ေခၚတယ္။ အမ်ိဳးသမီး ၈၅% မွာ တမ်ိဳးမဟုတ္တမ်ိဳး ခံစားၾကရတယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ဆိုးတာေတြအထိ ခံစားရတယ္။ အလုပ္မွာလဲ အဆင္မေျပ၊ အိမ္ေနလဲ အခန္႔မသင့္၊ လင္နဲ႔ မယား စကားမ်ားအထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဒီလိုအထိျဖစ္ရင္ေတာ့ Premenstrual dysphoric disorder (PMDD) လို႔ သတ္မွတ္တယ္။

• Cravings ခ်ဥ္ျခင္းတပ္
ရာသီလာရင္ တခ်ိဳ႕ၾက ဘာမွမစားခ်င္ ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕က စားခ်င္တာ ေရြးလာတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မွ ခ်ဥ္ခ်င္းတပ္တာ မဟုတ္ပါ။ မိန္းကေလးေတြ အမ်ားဆံုး ၾကိဳက္တတ္တာေတြဆိုတာ ရွိတယ္။ ပံုထဲကလို (ေခ်ာ့ကလက္-မာဖင္) မ်ိဳးကို ျမန္မာမေလးေတြက အခ်ဥ္ထုပ္ေလာက္ သိပ္မမက္ၾကပါ။

• Acne ဝက္ျခံထြက္
ရာသီခ်ိန္မွာ ဝက္ျခံထြက္တတ္တယ္။ အျဖစ္မ်ားတယ္။ အပ်ိဳေပါက္ေတြမွာသာ ျဖစ္တာ မဟုတ္ပါ။

• Pain နာျခင္းအမ်ိဳးမ်ိဳး
- Menstrual cramps ဗိုက္နာ၊
- Back pain ခါးနာ၊
- Headaches ေခါင္းကိုက္၊
- Tender breasts ရင္သားနာ၊
- Joint pain အဆစ္နာ။

• Mood Swings စိတ္မူေျပာင္း
တခ်ိဳ႕မွာ စိတ္မူ မတူတာျဖစ္လာၾကတယ္။ ဘယ္လိုျဖစ္လာမယ္မွန္း မွန္းလို႔မရတတ္ဘူး။ စိတ္တိုမယ္။ ေဒါသထြက္မယ္။ ငိုခ်င္တယ္။ စိတ္ဓါတ္က်မယ္။ စိုးရိမ္စိတ္ကဲမယ္။ တခ်ိဳ႕ ေမ့တတ္တယ္။ အာရံုစိုက္ရတာ ခက္တတ္ေသးတယ္။

• Who Gets PMS? ဘယ္လို မိန္းကေလးေတြ ျဖစ္သလဲ
ရာသီလာသူတိုင္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အသက္ ၂ဝ-၄ဝ ၾကား အျဖစ္မ်ားတယ္။ အသားမဲေတြက ပိုျပီး ခ်ဥ္ျခင္းတပ္တယ္။ အျဖဴမေတြက စိတ္မူေျပာင္းတာ မ်ားတယ္။ လူပိုဝတယ္။ အပ်ိဳေပါက္ေတြထက္ အပ်ိဳရြယ္ေတြက ပိုျဖစ္တယ္။ ၃ဝ ေက်ာ္မွ ျဖစ္တာ ပိုဆိုးတယ္။

• How PMS Affects Other Conditions က်န္းမာေရးကို သက္ေရာက္ေစႏိုင္တယ္။
- Asthma and allergies ပန္းနာ၊ (အလာဂ်ီ) ရွိသူေတြ ရာသီနဲ႔ဆက္ျပီး ေရာဂါထတတ္တယ္။
- Depression and anxiety စိတ္ဓါတ္က်ေနသူေတြ စိုးရိမ္စိတ္ကဲသူေတြက အဲလိုအခ်ိန္ ပိုဆိုးၾကတယ္။
- Seizure disorders အတက္ေရာဂါရွိေနသူ တက္တတ္တယ္။
- Migraines (မိုင္ဂရင္း) အမူးေရာဂါရွိေနရင္ မူးလာတတ္တယ္။

• What Causes PMS? ဘာကေနျဖစ္ေစသလဲ
အေသအျခာ မေျပာႏိုင္ပါ။ ေဟာ္မုန္းေတြ အေျပာင္းအလဲေၾကာင့္ျဖစ္မယ္။ ရာသီမလာခင္ တပါတ္ေလာက္ဟာ Estrogen (အီစထိုဂ်င္) နဲ႔ Progesterone (ပရိုဂ်က္စတီရုန္း) ေတြ နည္းေနခ်ိန္ျဖစ္တယ္။

• PMS or Something Else တကယ္ဘဲ ရာသီနဲ႔ဆိုင္တာ ဟုတ္ရဲ႕လား
- Perimenopause ေသြးဆံုးခ်င္လို႔လား၊
- Depression or anxiety စိတ္ေရာဂါလား၊
- Chronic fatigue syndrome နာတာရွည္ အားနည္းေရာဂါလား၊
- Thyroid disease လည္ပင္းၾကီးေရာဂါလား၊ သိထားဘို႔က ရာသီလာခ်ိန္နဲ႔ ကိုက္ျဖစ္တာမွာ ဒါလို႔ေခၚရတယ္။

• Diagnosing PMS ဟုတ္-မဟုတ္ ေသျခာေအာင္
Symptom Tracker လုပ္ထားသင့္တယ္။ ခံစားရတာေတြက ဘယ္ရက္ေတြမွာလဲ၊ ရာသီမလာခင္ ၅ ရက္အတြင္း ဟုတ္သလား၊ ရာသီလာျပီး ၄ ရက္အတြင္း ေပ်ာက္သြားသလား၊ ရာသီလာေနတံုး ၃ ရက္မွာ ခံစားရတာဟုတ္ရဲ႕လား၊

• When to See a Doctor ဆရာဝန္ျပဘို႔လိုသလား
Premenstrual dysphoric disorder (PMDD) ဆိုတာျဖစ္ရင္ ျပရမယ္။ ဒါေတြက ရာသီနဲ႔သာဆိုင္ျဖစ္ျပီး ခံစားရတာေတြက အေတာ္ဆိုးတယ္။ ေအာ္ရတဲ့အထိ၊ ငိုယူရတဲ့အထိ၊ အိပ္ေရးပ်က္တဲ့အထိ၊ အလုပ္ပ်က္ရတဲ့အထိ၊ သတ္ေသခ်င္စိတ္ ေပၚတတ္တဲ့အထိ၊ PMS ကို ကုသနည္းေတြနဲ႔ဘဲ PMDD ေတြက ေပ်ာက္တာ မ်ားတယ္။

• Exercise ကိုယ္လက္ ေလ့က်င့္ခန္း
Exercise လုပ္ရင္ Mood စိတ္မူေျပာင္းတာ နဲ႔ Fatigue အားယုတ္တာေတြ သက္သာေစတယ္။ ျဖစ္မွ လုပ္ရတာ မဟုတ္ပါ။ တေန႔ မိနစ္ ၃ဝ လုပ္ပါ။ တပါတ္ ၅ ရက္ လုပ္ပါ။ တခါတေလ ျပင္းျပင္းထံထံ လုပ္လဲ ရတယ္။

• Diet Rich in B Vitamins ဗီတာမင္ၾကြယ္ဝတဲ့ အစားအေသာက္
အမ်ိဳးသမီး ၂ဝဝဝဝ ကို ၁ဝ ႏွစ္တာ ေလ့လာေတာ့ Vitamin B ဗီတာမင္ ဘီ ၾကြယ္ဝတာ စားခိုင္းတာက သက္သာေစတယ္။ ဗီတာမင္ ဘီ ၁ မ်ားတာေတြက ဝက္သား နဲ႔ အေစ့အဆံေတြ၊ ဗီတာမင္ ဘီ ၂ မ်ားတာေတြက ၾကက္ဥနဲ႔ ႏို႔ထြက္အစာေတြ ျဖစ္တယ္။ ဗီတာမင္ ၾကြယ္ဝတဲ့အစာေတြ စားေစတာက ဗီတာမင္ ေဆးေပးတာထက္ ပိုထိေရာက္တယ္။

• Complex carbohydrates
(ကာဗြန္ဟုိက္ဒရိတ္) ၾကြယ္ဝတဲ့ ဆန္လံုးညိဳ၊ ေပါင္မံု႔ညိဳ ေတြမွာ (ဖိုက္ဘာ) ပါတယ္။ သၾကားဓါတ္ မွ်ေစတယ္။ စိတ္မူေျပာင္းတာ နဲ႔ ခ်ဥ္ျခင္းတပ္တာေတြ သက္သာေစမယ္။ ဗီတာမင္ ဘီ ၁ နဲ႔ ၂ ေတြ ၾကြယ္ဝတယ္။

• Foods to Avoid ဒါေတြ မစားနဲ႔
- Salt ဆားမ်ားတာ၊
- Caffeine (ေကဖင္း) မ်ားတာ၊
- Sugar သၾကားမ်ားတာ၊
- Alcohol အရက္ပါတာ။

• Stress Relief စိတ္ဖိအား မမ်ားေစနည္း
PMS ေတြကေန စိတ္ဖိအား၊ စိုးရိမ္စိတ္ နဲ႔ စိတ္တိုတာေတြျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ေယာဂနည္း၊ တရားထိုင္နည္း၊ အႏွိပ္ခံတာ၊ စာေရးတာ၊ သူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔ ေရာေရာေႏွာေႏွာေနတာေတြ လုပ္သင့္တယ္။

• OTC Drugs ေဆးေသာက္ပါ
Aspirin, Ibuprofen နဲ႔ Naproxen ေဆးေတြထဲက တမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေသာက္ပါ။ ၂၈-၂-၂ဝ၁၂ ေန႔ အီတလီ သုေတသနအသစ္တခုအရ ဗီတာမင္ ဒီ တၾကိမ္ထဲ မ်ားမ်ားေပးရင္ ရာသီလာလို႔ခံစားရတာေတြ သက္သာေစတယ္လို႔ ဆိုတယ္။ ထံုးစံအရ ဗီတာမင္ ဒီ ကို တေန႔မွာ ၄ဝဝဝ ယူနစ္သာေသာက္ရတယ္။ အခုစမ္းသပ္မႈမွာ ယူနစ္ ၃ သိန္းအထိ ေသာက္ခိုင္းတယ္။

• Hormone Treatments ေဟာ္မုန္းသံုးကုသနည္း
Birth control pills ေဟာ္မုန္းပါ ကိုယ္ဝန္တားကေန မ်ိဳးဥထြက္မွာကို တားေပးမယ္။ GnRH agonists Lupron နဲ႔ Nafarelin ဒါမွမဟုတ္ Danazol ေဆးလဲသံုးတယ္။

• Other Medications တျခားေဆးနည္း
Mood swings ဆိုးရင္ PMDD ျဖစ္ေနရင္ စိတ္မက်ေဆးေတြကို သံုးႏိုင္တယ္။ SSRIs ေဆး အမ်ိဳးအစား သံုးတာ မ်ားတယ္။ ၁ဝ-၁၄ ရက္ၾကာ ေသာက္ရတတ္တယ္။
- Fluoxetine (Prozac, Sarafem)
- Paroxetine HCI (Paxil CR)
- Sertraline (Zoloft)
- Nefazodone (Serzone) နဲ႔
- Clomipramine (Anafranil) ေတြျဖစ္တယ္။
Anti-anxiety medications စိုးရိမ္စိတ္အတြက္ေဆး (Xanax, Buspar) နဲ႔ Diuretics ဆီးသြားေဆး (HCTZ, Aldactone) ေတြလဲ သံုးႏိုင္တယ္။

• Supplements တျခားလိုအပ္တာေတြ
- Folic acid (400 mcg)
- Magnesium (400 mg)
- Vitamin E (400 IU)
- Calcium (1,000 mg to 1,300 mg)

• Herbal Extracts (ဟာဘယ္) ေဆး
လက္ေတြ႔သက္ေသမျပႏိုင္ေပမဲ့ Chasteberry, Black cohosh နဲ႔ Evening primrose oil ေတြက အကိ်ဳးမ်ားေစတယ္။

- Premenstrual syndrome (PMS) ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ျခင္တာေတြ http://health-adult-reading.blogspot.com/2012/01/premenstrual-syndrome-pms.html - Menstrual mood swings ရာသီလာျခင္းႏွင့္ စိတ္ေျပာင္းလဲမႈ http://health-adult-reading.blogspot.com/2012/01/menstrual-mood-swings.html
- Menstrual Suppression ရာသီမလာေအာင္ႏွိမ္ျခင္း http://health-adult-reading.blogspot.com/2012/01/menstrual-suppression.html

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ (၂၃-၃-၂ဝ၁၂ )

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ - ရာသီမလာခင္ျဖစ္တာေတြ (၂)