ေရႊတိဂံုႏွင့္ သမိုင္း၀င္ေခါင္းေလာင္းမ်ား

ဗုဒၶဘာသာဝင္တို႔၏ ဘာသာေရးအထြတ္အျမတ္ တစ္ခုျဖစ္သည့္ ဆံေတာ္ရွင္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ သည္ ကမၻာ့အလယ္တြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ထင္ရွားေသာ သေကၤတတစ္ခုအျဖစ္ ႏွစ္ကာလရွည္ၾကာစြာကပင္ တင့္တယ္စြာ ရပ္တည္လ်က္ရွိေနေပသည္။

ျပည္တြင္းေန ျပည္သူမ်ားသာမက ႏိုင္ငံရပ္ျခားမွ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔လာေရာက္ၾကသည့္ ဗုဒၶဘာသာဝင္ မ်ားႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာဝင္မဟုတ္သူမ်ားသည္လည္း ရန္ကုန္ၿမိဳ႕သို႔ေရာက္ရွိလာၾကလွ်င္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ သို႔ သြားေရာက္ဖူးေျမာ္လည္ပတ္ၾကၿမဲျဖစ္သည္။ ႏိုင္ငံေတာ္ဧည့္သည္ေတာ္မ်ားမွအစ သာမန္ခရီးသြား မ်ားအဆုံး ေရႊတိဂုံေစတီသို႔ ေန႔စဥ္လာေရာက္လည္ပတ္ ဖူးေျမာ္လ်က္ရွိေနၾကသည္ကို အထူးေျပာဖြယ္မလို ေတာ့ပါေခ်။

လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း ၂၆ဝဝ ေက်ာ္က တည္ထား ခဲ့သည့္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္သည္ ေခတ္အဆက္ဆက္၊ မင္းအဆက္ဆက္၊ သမိုင္းစဥ္တစ္ေလွ်ာက္ အုပ္ခ်ဳပ္သူ မ်ားႏွင့္ ရဟန္းရွင္လူမ်ား၏ ျပဳျပင္၊ ေဆာက္လုပ္ လွဴဒါန္းမႈမ်ားေၾကာင့္ သမိုင္းတန္ဖိုးမျဖတ္ႏိုင္သည့္ ယဥ္ေက်းမႈလက္ရာမ်ားစြာျဖင့္ ျပည့္လွ်မ္းလ်က္ရွိေန ေပသည္။ မ်ားျပားလွေသာ သာသနိကအေဆာက္အအုံ မ်ား၊ ေစတီေတာ္မ်ား၊ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား၊ ယဥ္ေက်း မႈ အထိမ္းအမွတ္မ်ားႏွင့္ အႏုပညာလက္ရာမ်ားသည္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္သို႔ လာေရာက္ၾကသူမ်ားအတြက္ ၾကည့္၍မကုန္ႏိုင္ေအာင္ မ်ားျပားလွသည္။

သဒၶါတရားထက္သန္ၾကေသာ ျမန္မာလူမ်ိဳးတို႔ သည္ အလွဴဒါနမ်ားကို နည္းမ်ိဳးစုံျပဳလုပ္ေလ့ရွိၾကရာ ေတာင္ေပၚေျမျပန္႔ေနရာအႏွံ႔တြင္ ျမတ္ဗုဒၶကို ရည္ မွန္းပူေဇာ္ႏိုင္ၾကေစရန္ ေစတီေတာ္မ်ားကို တည္ထား ကိုးကြယ္ေလ့ရွိၾကသည္။ ထိုသို႔တည္ထားကိုးကြယ္ ၾကသည့္ ေစတီေတာ္တိုင္း၏အထြတ္တြင္ ထီးေတာ္မ်ား တင္လွဴကာ ေခါင္းေလာင္းငယ္မ်ားခ်ိတ္ဆြဲ ပူေဇာ္ေလ့ ရွိၾကသည္။ ထီးေတာ္မွလႈပ္ခတ္ေနေသာ ေခါင္းေလာင္း ငယ္မ်ား၏ ဆည္းလည္းသံမ်ားေၾကာင့္ ေစတီဝန္းက်င္ တြင္ ဘုရားရိပ္၊ တရားရိပ္၏ ၿငိမ္းခ်မ္းေသာအာ႐ုံကို ရရွိႏိုင္ၾကေပသည္။

ျမန္မာလူမ်ိဳးမ်ားသည္ ဘုရားေစတီမ်ားတြင္ ေခါင္းေလာင္းကို အသြင္သဏၭာန္ႏွစ္မ်ိဳး လွဴဒါန္း ပူေဇာ္ေလ့ရွိၾကသည္။ ေစတီေတာ္၏ထီးေတာ္မ်ား တြင္ ေခါင္းေလာင္းငယ္ေလးမ်ားကို ဆည္းလည္း မ်ားအျဖစ္ ခ်ိတ္ဆြဲပူေဇာ္ၾကသကဲ့သို႔ ႀကီးမားေသာ ေခါင္းေလာင္းမ်ား သြန္းေလာင္းကာ ေစတီေတာ္ ပရိဝုဏ္မ်ားအတြင္း သင့္ေလ်ာ္ရာေနရာမ်ားတြင္ ခ်ိတ္ဆြဲထားေလ့လည္းရွိၾကေပသည္။ ဘုရားဖူးလာ ၾကသည့္ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားသည္ ေစတီေတာ္ရင္ျပင္ တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲထားေလ့ရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းမ်ားကို ထိုးႏွက္ကာ ထြက္ေပၚလာသည့္ ေခါင္းေလာင္းသံကို ၾကည္ႏူးစြာႏွစ္ၿခိဳက္ေလ့ရွိၾကသည္။

ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ အထင္ကရ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ ရင္ျပင္ေပၚတြင္ ခ်ိတ္ဆြဲပူေဇာ္ထားသည့္ ေခါင္းေလာင္း ေပါင္း ၃၅ လုံးခန္႔ရွိသည့္အနက္ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္း ေလာင္းေတာ္ႏွင့့္ သာယာဝတီမင္းေခါင္းေလာင္းေတာ္ တို႔သည္ ျမန္မာ့သမိုင္းကို ေဖာ္ညႊန္းသည့္ထင္ရွား ေသာ ယဥ္ေက်းမႈအေထာက္အထားမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ယင္းေခါင္းေလာင္းမ်ားသည္ ေထရဝါဒဗုဒၶသာသနာ ေတာ္ကို ခ်ီးေျမႇာက္ခဲ့ၾကသည့္ ျမန္မာရွင္ဘုရင္မ်ား၏ ေစတနာ၊ သဒၶါတရားမ်ားကို ရည္ညႊန္းေဖာ္ျပေနၾကေပ သည္။ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္းသည္ ေစတီေတာ္ျမတ္ ၏ ရာဟုေထာင့္ (အေနာက္ေျမာက္)တြင္ တည္ရွိၿပီး သာယာဝတီမင္းေခါင္းေလာင္းကို တနဂၤေႏြေထာင့္ (အေရွ႕ေျမာက္) တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲထားသည္။

စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္းဟု အမည္တြင္ေနသည့္ ေခါင္းေလာင္းသည္ စဥ့္ကူးမင္း ( ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၇၆-၁၇၈၂)၏ ဖခင္ျဖစ္သူ ဆင္ျဖဴရွင္မင္း( ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၆၃-၁၇၇၆) လက္ထက္၊ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၃၆ ခုႏွစ္ (ခရစ္ႏွစ္၁၇၇၄)တြင္ စတင္သြန္းလုပ္ခဲ့သည့္ ေခါင္း ေလာင္းျဖစ္သည္။ ဖခင္ဆင္ျဖဴရွင္မင္း မကြယ္လြန္မီ ႏွစ္ႏွစ္ခန္႔တြင္ သြန္းေလာင္းခဲ့သျဖင့္ မၿပီးစီးခဲ့ေသာ ထို ေခါင္းေလာင္းကို သားျဖစ္သူစဥ့္ကူးမင္းက ဆက္လက္ သြန္းေလာင္းလွဴဒါန္းခဲ့သျဖင့္ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္း ေတာ္ဟု အမည္တြင္ခဲ့သည္။ အလြန္သာယာေသာ အသံထြက္ရွိသျဖင့္ ''မဟာဃ႑ '' ေခါင္းေလာင္းေတာ္ ဟု ဘြဲ႕အမည္သမုတ္ကာ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၄ဝ ျပည့္ႏွစ္ တပို႔တြဲလဆန္း ၁ ရက္ေန႔ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၇၉ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၂၇ ရက္)တြင္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ရင္ျပင္ ရာဟုေထာင့္တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲပူေဇာ္ခဲ့သည္။ ေၾကးပိႆာခ်ိန္ ၁၅၅၅၅ ပိႆာ၊ ေခတ္အတိုင္းအတာအားျဖင့္ အေလး ခ်ိန္ ၂၅ တန္၊ အျမင့္ ၁၁ ေပ သုံးလက္မ၊ ေခါင္းေလာင္း အဝ ခုနစ္ေပေျခာက္လက္မ၊ ေခါင္းေလာင္းအဝ ႏႈတ္ခမ္း လုံးပတ္ ၂၂ ေပ ေျခာက္လက္မခန္႔ရွိၿပီး ေၾကးထုတစ္ေပ ရွစ္လက္မျဖစ္သည္။

ယင္းအခ်က္အလက္မ်ားကို စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္း ေတာ္ ကမၸည္းစာေၾကာင္းေရ ၁ဝ တြင္-

''ဤေခါင္းေလာင္းႀကီးကို ထို၍ နတ္ရြာမက္ဖိုဆု ကို ခံန္ယူသျဖင့္ သဒၵဒါနပူေဇၨာ္စိမ္ေသာငွာ သာသနာ ေတာ္ ႏွစ္ေထာင္သုံရာ ႏွစ္ဆယ့္ႏွစ္ႏွစ္ သကၠရာဇ္ ၁၁၄ဝ တပိုတြဲလဆန္း ၁ ရက္ ၄ ေန႔ ညဥ့္ ၃ ခ်က္တီး ေက်ာ္ ဟံသာတနကၡတ္မြန္တည္ တူရာသီျမတရင္ ဓႏုရာသီ ၅ နဝင္ႀကိဳက္ေသာ ေကာင္ျမတ္ေသာ မဂၤလာၾကက္သေရရွိေသာအခါ၌ ပိႆာ ၁၅၅၅၅ ရွိေသာ ေၾကးတို႔ျဖင့္ အခ်င္း ၅ၤ အရပ္ ၇ၤ႕ ၂ ိ လုမ္ပတ္ ၁၅ၤ အထူ ၂ ိရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီးကို သြန္းေစ၍ ဆံေတာ္ရွင္ေစတီေတာ္ျမတ္အား ပူေဇာ္ေတာ္မူသည္။'' ဟု ေရးထိုးထားေပသည္။

စဥ့္ကူးမင္းသည္ ေခါင္းေလာင္းေတာ္ႀကီးကို လွဴဒါန္း ခဲ့သည့္အျပင္ ေရႊတိဂုံေစတီအား ေရႊသကၤန္းမ်ား ကပ္လွဴ ခဲ့ၿပီး ေစတီေတာ္ရင္ျပင္မုခ္ေလးခု၌ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ ေလးဆူကိုလည္း လွဴဒါန္းခဲ့ေပသည္။

စဥ့္ကူးမင္း၏ ဖခင္ျဖစ္သူ ဆင္ျဖဴရွင္မင္းသည္ မိမိ၏ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ၄၇ ပိႆာႏွင့္ ၃၅ က်ပ္သား (ေပါင္ ၁၇ဝ)ႏွင့္ ညီမွ်ေသာ ေရႊမ်ားကို မ်က္ပါးခတ္ေစ ၿပီး ေစတီေတာ္ႀကီးအား ဆပ္သြားဖူးမွ ဖိနပ္ေတာ္အထိ ေရႊသကၤန္း ကပ္လွဴခဲ့သည္။ ဆင္ျဖဴရွင္မင္းႀကီးသည္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ကို ဥာဏ္ေတာ္အျမင့္ ၃၂၆ ေပ အထိျမႇင့္ၿပီး ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၃၆ ခုႏွစ္ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၇၅ ခုႏွစ္ မတ္လ ၁၅ ရက္) ေန႔တြင္ ထီးေတာ္ အသစ္တင္လွဴခဲ့သည္။ ေစတီေတာ္ရင္ျပင္တြင္ခ်ိတ္ဆြဲ ရန္ သြန္းေလာင္းခဲ့သည့္ ေခါင္းေလာင္းႀကီးသည္ ထီးေတာ္ အသစ္တင္လွဴခ်ိန္တြင္ မၿပီးစီးေသးသျဖင့္ ဆက္လက္ သြန္းေလာင္းရန္ တာဝန္ေပးအပ္ထားခဲ့မႈကို ''ေၾကးစင္ အခ်ိန္ တစ္ေသာင္းငါးေထာင္ငါးရာ ငါးဆယ္ပိႆာ အက်ပ္ ငါးဆယ္ရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းေတာ္ႀကီး မၿပီး မေျပသည္ကိုလည္း ၿပီးေျပေအာင္သြန္းလုပ္ရမည္ဟု ပန္းတဥ္းဝန္ ပညာေဒဝကို ထားေတာ္မူခဲ့၍ လုပ္ေဆာင္ ရသည္''ဟု ကုန္းေဘာင္ဆက္ မဟာရာဇဝင္ေတာ္ႀကီး တြင္ မွတ္တမ္းျပဳထားသည္။

စဥ့္ကူးမင္း ေခါင္းေလာင္းတြင္ ကမၸည္းစာေၾကာင္း ေရ ၁၂ ေၾကာင္းရွိသည္။ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္း ေတာ္ႀကီး၏ ပုစြန္တုပ္ေကြးတစ္ဖက္စီတြင္ နဂါး႐ုပ္ မ်ားကို ထုလုပ္ထားသည္။ ေပါင္းကိုင္းအလယ္တြင္ နတ္သား႐ုပ္ရွိၿပီး ေအာက္ဘက္တြင္ ျခေသၤ့႐ုပ္မ်ားကို တစ္ဖက္လွ်င္တစ္ေကာင္စီ ျခံရံထားသည္။ ယင္း၏ ေဘးတစ္ဖက္တြင္ နတ္သား႐ုပ္ႏွင့္ အျခားတစ္ဖက္တြင္ နတ္သမီး႐ုပ္မ်ားကို ျခံရံထားသည္။ ေခါင္းေလာင္း ကိုယ္ထည္ေပၚတြင္ အင္းကြက္မ်ားေရးထိုးထားသည္ ကိုလည္း ျမင္ၾကရေပသည္။ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္း ေတာ္သည္ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ မတ္လ ၅ ရက္ေန႔တြင္ စတင္ ခဲ့ေသာ ပထမ အဂၤလိပ္ -ျမန္မာစစ္ပြဲျဖစ္ပြားေနခ်ိန္ အထိ အမိုးအကာမရွိေသးဘဲ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ရင္ျပင္ ေပၚတြင္ တန္းပစ္ထားေသာ ကြၽန္းတိုင္ႀကီးႏွစ္တိုင္ အလယ္တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲတည္ရွိေနခဲ့သည္။

၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ေမလ ၁၂ ရက္ေန႔တြင္ အဂၤလိပ္တို႔ သည္ ေရႊတိဂုံကုန္းေတာ္ကို သိမ္းယူခဲ့ၾကကာ ေစတီ ရင္ျပင္ေတာ္မွ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္းကို အဂၤလန္ ႏိုင္ငံသို႔ ပို႔ေဆာင္သြားရန္သယ္ယူခဲ့ၾကသည္။ ၿဗိတိသွ် တို႕သည္ ေခါင္းေလာင္းႀကီးအား သေဘၤာတစ္စင္းေပၚ တင္ေဆာင္ေမာင္းႏွင္သြားခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္လည္း စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္းတင္ေဆာင္သြားသည့္ သေဘၤာ သည္ ေခါင္းေလာင္းႀကီး၏ေလးလံေသာ အေလးခ်ိန္ ေၾကာင့္ တိမ္းေစာင္းသြားခဲ့သျဖင့္ ေခါင္းေလာင္းႀကီး သည္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မွ သေဘၤာမထြက္ခြာႏိုင္မီ လိႈင္ျမစ္ အတြင္းသို႔ က်ဆင္းခဲ့ရေပသည္။ ေရေအာက္သို႔ နစ္ျမဳပ္ သြားေသာ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္းအား ၿဗိတိသွ် တို႔က ျပန္လည္ဆယ္ယူရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကေသာ္လည္း ေအာင္ျမင္မႈမရရွိခဲ့ပါေခ်။

ပထမ အဂၤလိပ္-ျမန္မာ စစ္ပြဲၿပီးဆုံးၿပီးေနာက္ ၁၈၂၆ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၉ ရက္တြင္ ျမန္မာတို႔သည္ ေရႊတိဂုံ ေစတီေတာ္ကို အဂၤလိပ္မ်ားလက္မွ ျပန္လည္ရရွိခဲ့ သည္။ ျမန္မာတို႔က လိႈင္ျမစ္အတြင္း နစ္ျမဳပ္ေနသည့္ အဂၤလိပ္တို႔ မဆယ္ယူႏိုင္ခဲ့သည့္ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္း ေလာင္းအား ျပန္လည္ဆယ္ယူႏိုင္ခဲ့ၾကကာ ၁၈၂၇ ခုႏွစ္ ဇန္နဝါရီလတြင္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ရွိ မူလေနရာ တြင္ ျပန္လည္ခ်ိတ္ဆြဲခဲ့ၾကသည္။

ယခုအခါတြင္ သက္တမ္းႏွစ္ ၂၅ဝ နီးပါးရွိၿပီျဖစ္ သည့္ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္းေတာ္ႀကီးအား ေရ ရွည္တည္တံ့ေစရန္ရည္ရြယ္လ်က္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ ေဂါပကအဖြဲ႕က စတီးလက္ရမ္းမ်ားျဖင့္ ကာရံထားေပ သည္။ ေခါင္းေလာင္းေပၚတြင္ စာမ်ားေရးသားျခင္း၊ အ႐ုပ္မ်ားေရးျခစ္ျခင္းမ်ားႏွင့္ တီးခတ္ျခင္းမ်ား မျပဳ ႏိုင္ၾကေစရန္ ျဖစ္ေပသည္။

စဥ့္ကူးမင္းသည္ ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၈၂ ခုႏွစ္တြင္ ကြယ္လြန္ခဲ့ၿပီးေနာက္ ဗဒုံမင္း( ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၈၂-၁၈၁၉) က ထီးနန္းဆက္ခံခဲ့သည္။ ၁၇၈၆ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီ လတြင္ ဗဒုံမင္းသည္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ရင္ျပင္ေတာ္ တြင္ ေၾကးနီအုတ္ၾ<ြကပ္မိုး ေရႊဇရပ္တစ္ေဆာင္ကို ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ ၁၇၉၅ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ တြင္ အဂၤလိပ္သံတမန္ မိုက္ကယ္ဆိုင္းက ေရႊတိဂုံ ေစတီေတာ္ျမတ္၏ ခမ္းနားပုံကို မွတ္တမ္းေရးသားခဲ့ သည္။ ထို႔အတူ ၁၇၉၆ ခုႏွစ္၊ ႏိုဝင္ဘာလတြင္ အဂၤလိပ္ သံအရာရွိ ဟီရမ္ေကာက္ကလည္း ေရႊတိဂုံေစတီ ေတာ္၏ သပၸာယ္ပုံကို မွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။

၁၈၃၇ ခုႏွစ္တြင္ နန္းတက္ခဲ့ေသာ သာယာဝတီမင္း ( ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၃၇-၁၈၄၆) သည္ ၁၈၄၁ ခုႏွစ္တြင္ ဒဂုံ ဆံေတာ္ရွင္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ျမတ္ကို ဖူးေျမာ္ရန္ႏွင့္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕အား ျပင္ဆင္မႈမ်ား ေဆာင္ရြက္ရန္ ေနျပည္ ေတာ္အမရပူရမွ ဥကၠလာပ(ရန္ကုန္)သို႔ ေရေၾကာင္း ၾကည္းေၾကာင္းခ်ီ၍ ျပည္ႀကီးမြန္ေဖာင္ေတာ္ျဖင့္ စုန္ ဆင္းခဲ့သည္။ ေဖာင္ေတာ္ကို ယခုလမ္းမေတာ္ဆိပ္ကမ္း အနီးတြင္ရပ္နားၿပီး ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္အေနာက္ဘက္ တြင္ ေဆာက္လုပ္ထားသည့္ ယာယီစံနန္းေတာ္သို႔ ရန္ကုန္ဆိပ္ကမ္းမွ ေတာင္ေျမာက္လမ္းေျဖာင့္လမ္း အတိုင္း ၾကြခ်ီခဲ့သည္။ ဘုရင္မင္းျမတ္ၾကြခ်ီရာလမ္း ျဖစ္သျဖင့္ ထိုလမ္းကို ေတာ္ဝင္ေသာ လမ္းမဟူသည့္ အဓိပၸာယ္ျဖင့္ လမ္းမေတာ္ဟု အမည္မွည့္ေခၚခဲ့သည္။

သာယာဝတီမင္းသည္ ရန္ကုန္တြင္ရွိေနစဥ္ အတြင္း ထိုစဥ္က တာဝန္း ၁၈ဝဝ ရွိေသာ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ ကို တူးဖို႔တည္ေတာ္မူခဲ့သည္။ ေနျပည္ေတာ္ အမရပူရ မွ မ်က္ပါးခတ္ခဲ့သည့္ စုစုေပါင္းအေလးခ်ိန္ ၃၂ ပိႆာခန္႔ရွိသည့္ ေရႊသကၤန္းမ်ားကို ေရႊတိဂုံေစတီ ေတာ္ ငွက္ေပ်ာဖူးမွ ဖိနပ္ေတာ္အထိ ကပ္လွဴခဲ့သည္။ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္၏ ေတာက္ဘက္မုခ္ဝတြင္ မုဆိုး ထိုင္ ထိုင္ေနေသာ ေက်ာက္ဘီလူး႐ုပ္ႏွစ္႐ုပ္ကို လွဴ ဒါန္းခဲ့သည္။ သာယာဝတီမင္း၏ မိဖုရားျဖစ္သူ နန္းမေတာ္မျမေလးကလည္း ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ အေနာက္ဘက္ ေစာင္းတန္းေတာ္ကို ေဆာက္လုပ္ လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ သာယာဝတီမင္းသည္ ေရႊတိဂုံေစတီ ေတာ္ရင္ျပင္ေတာ္တြင္ ေခါင္းေလာင္းႀကီးတစ္ခု ခ်ိတ္ဆြဲလွဴဒါန္းရန္ ေရွးမဆြကပင္ ဆႏၵျပင္းျပခဲ့ သျဖင့္ ၁၂ဝ၃ ခုႏွစ္ သီတင္းကြၽတ္လဆန္း ၁ဝ ရက္ေန႕ တြင္ ႀကီးမားေသာေခါင္းေလာင္းႀကီးတစ္လုံးကို စတင္ သြန္းေလာင္းခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္လည္း ထိုႏွစ္တပို႔တြဲလ ေရာက္သည္အထိ ေခါင္းေလာင္းေတာ္ေၾကးသြန္းျခင္း လုပ္ငန္းမၿပီးစီးခဲ့ေခ်။ သာယာဝတီမင္းသည္ ရန္ကုန္ တြင္ ငါးလတာေနထိုင္ခဲ့ၿပီး ေနျပည္ေတာ္အမရပူရ သို႔မျပန္မီ ေခါင္းေလာင္းေတာ္ႀကီးအား အၿပီးသတ္ သြန္းေလာင္းရန္ ဝန္ေထာက္မင္းႀကီး မဟာစည္သူ၊ ပန္းတဥ္းဝန္၊ လက္နက္တိုက္ဝန္၊ မင္းႀကီးမဟာ မင္းေက်ာ္သခၤယာတို႔အား တာဝန္ေပးခဲ့သည္။ ေၾကး သြန္း၊ ပန္းတဥ္းအမႈထမ္းဦးေရ ၅ဝ ေက်ာ္ခန္႔ရွိသည္။

ေခါင္းေလာင္းေတာ္ႀကီးအား သုံးႏွစ္မွ်အခ်ိန္ ယူကာ သြန္းေလာင္းခဲ့ၾကၿပီး ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၂ဝ၆ ခုႏွစ္ တေပါင္းလ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၄၃ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ ဝါရီလ) တြင္ ဟံသာဝတီၿမိဳ႕ဝန္ႏွင့္အရာရွိမ်ား ႀကီး ၾကပ္ကာ ပြဲသဘင္စုံလင္စြာျဖင့္ ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္သို႔ ေရစက္ခ်လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ သာယာဝတီမင္းႀကီးကား ထိုပြဲသဘင္သို႔ မၾကြေရာက္ႏိုင္ခဲ့ပါေခ်။ ေခါင္းေလာင္း ေတာ္ႀကီးအား ''မဟာတိသဒၵဃ႑ရာဇာ ''ဟု ဘြဲ႕ အမည္တပ္ခဲ့သည္။

သာယာဝတီေခါင္းေလာင္းေတာ္ႀကီး၏ အတိုင္း အတာႏွင့္ အေလးခ်ိန္တို႔ကို ကုန္းေဘာင္ဆက္ မဟာ ရာဇဝင္တြင္ ''အရပ္ကိုးေတာင္တမိုက္သုံးသစ္၊ အနား လုံးပတ္တဆဲ့ငါးေတာင္၊ ခါးစည္းလုံးပတ္တဆဲ့ သုံးေတာင္တမိုက္ေလးသစ္၊ ထုႏွစ္မိုက္ေလးသစ္၊ ေၾကးစင္ခ်ိန္ပိႆာ ႏွစ္ေသာင္းငါးေထာင္ကိုးရာ ေလးဆယ္၊ က်ပ္ေလးဆဲ့ကိုးက်ပ္''ဟု ေရးသားေဖာ္ျပ ထားပါသည္။ (မူရင္းသတ္ပုံအတိုင္းျဖစ္ပါသည္)

သာယာဝတီေခါင္းေလာင္းေတာ္ႀကီးတြင္ ေရးထိုး ထားေသာ မွတ္တမ္းကမၸည္းစာေၾကာင္းေရ (၇၉)တြင္ ''ဝန္ႀကီးမဟာစည္သူ၊ ပန္းတဥ္းဝန္၊ လက္နက္တိုက္ဝန္၊ မင္းႀကီးမဟာမင္းေက်ာ္သခၤယာတို႔ ႀကီးၾကပ္ဖန္ဆင္း သြန္းလုပ္ၾက၍ ၿပီးေအာင္ျမင္ျခင္းသို႔ေရာက္ေသာ သဒၵ ဒါနကုသိုလ္ေတာ္ေၾကးေစ။ က်ပ္ခ်ိန္ေပါင္း ၂၅၉၄ဝ၄၉ိ'' ဟုလည္းေကာင္း၊ စာေၾကာင္းေရ (၈ဝ) တြင္ ''ကိုင္း နရ သီဟျခေသၤ့ေလးစီးႏွင့္တကြ အရပ္ ၉ၤ ၁ိ ၃ံ။ အခ်င္း ၅ၤ။ လုံးပတ္ ၁၅ၤ။ အထူ ၂ ိ ၄ံ ရွိေသာ မဟာတိသဒၵဃ႑ အမည္ရွိေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီးကို သြန္းလုပ္ေခ်ာေျမ့ ေစ၍''ဟုလည္းေကာင္း ေရးထိုးထားေပသည္။

သာယာဝတီေခါင္းေလာင္းႀကီးသည္ ယခုေခတ္ အတိုင္းအတာအရ အျမင့္ ေပ ၂ဝ၊ အဝ ခုနစ္ေပ ေျခာက္လက္မ ခန္႔ရွိေၾကာင္း ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေတာ္စည္ပင္ သာယာေရးေကာ္မတီက ၁၉၉၇ ခုႏွစ္တြင္ ထုတ္ေဝ ခဲ့ေသာ (Shwedagon - Symbol of strength and serenity) စာအုပ္တြင္ ေဖာ္ျပထားပါသည္။ သမိုင္း ပညာရွင္ ဆရာႀကီး ေဒါက္တာသန္းထြန္းက အနား လုံးပတ္ ၂၂ ေပ ေျခာက္လက္မ၊ ထု တစ္ေပသုံးလက္မ ရွိေၾကာင္း ေရးသားခဲ့သည္။

မင္းကြန္းေခါင္းေလာင္းသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ အႀကီးဆုံးေခါင္းေလာင္းျဖစ္ၿပီး သာယာဝတီမင္း ေခါင္း ေလာင္းေတာ္သည္ ဒုတိယအႀကီးဆုံးေခါင္းေလာင္း ႀကီးျဖစ္ေပသည္။ သာယာဝတီမင္းေခါင္းေလာင္းသည္ အေလးခ်ိန္ ၄၂တန္မွ်ရွိၿပီး ေရႊတိဂုံေစတီေတာ္ အေရွ႕ ေျမာက္ေထာင့္တြင္ ယေန႔တိုင္ေတြ႕ျမင္ေနၾကရေပသည္။သာယာဝတီေခါင္းေလာင္းေတာ္တြင္ ေၾကာင္းေရ (၁ဝဝ) ခန္႔ ကမၸည္းစာမ်ားေရးသားထားရာ စာေၾကာင္းေရ တစ္မွ (၂၈)အထိကို ပါဠိဘာသာျဖင့္ ေရးထိုးထားၿပီး ေၾကာင္းေရ(၂၈) မွ (၁ဝဝ) အထိမွာ ပါဠိျမန္မာျပန္မ်ား ျဖစ္သည္။ ေခါင္းေလာင္းကမၸည္းစာတြင္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၉၈ ခုႏွစ္ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၃၇ ခုႏွစ္) တြင္ နန္းတက္ခဲ့ သည့္ သာယာဝတီမင္းႀကီး၏နန္းတက္ခ်ိန္မွစ၍ ျပဳခဲ့ သမွ်ေသာ ကုသိုလ္ဒါနေကာင္းမႈအစုစုကိုလည္း စီကုံး ေရးသားမွတ္တမ္းျပဳထားသည္။ ဆုေတာင္းႏွင့္ အမွ်ေဝ ကိုလည္း ေဝေဝဆာဆာေရးထိုးထားၿပီး အခ်ိဳ႕ေနရာ မ်ားတြင္ အဆင္တန္ဆာ အင္းကြက္ပုံစံမ်ားကို ေတြ႕ျမင္ ၾကရေပသည္။

စက္ယႏၲရားမ်ားႏွင့္ စက္မႈနည္းပညာမ်ား မတိုးတက္ ေသးမီ လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္းႏွစ္ရာေက်ာ္အခ်ိန္က ေလးလံႀကီးမားေသာ ေခါင္းေလာင္းႀကီးမ်ားကို ျမန္မာ တို႔ မည္သို႔သြန္းေလာင္း၊ ခ်ိတ္ဆြဲခဲ့ၾကသည္ဆိုသည္ ကို တိက်စြာမေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ၾကေသးေသာ္လည္း ျမန္မာ လူမ်ိဳးတို႔၏ ႀကီးမားေသာလုံ႔လႏွင့္ဇြဲတို႔ေၾကာင့္ အံ့မခန္း ေသာလုပ္ငန္းမ်ားကို ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ခဲ့ၾကသည္ဆိုသည့္ အခ်က္ကိုကား ျငင္းႏိုင္ဖြယ္မရွိပါေခ်။

ဗုဒၶသာသနာေတာ္ကို ေလးျမတ္ၾကည္ညိဳခဲ့ၾက သည့္ ျမန္မာရွင္ဘုရင္တို႔၏ ထက္သန္ေသာ သဒၶါ တရားမ်ားျဖင့္ လွဴဒါန္းခဲ့ၾကသည့္ ေခါင္းေလာင္းႀကီး မ်ားျဖစ္ၾကသည့္ စဥ့္ကူးမင္းေခါင္းေလာင္းႏွင့္ သာယာဝတီမင္း ေခါင္းေလာင္းေတာ္တို႔သည္ ေရႊတိဂုံ ေစတီေတာ္ျမတ္၏သမိုင္းႏွင့္ယွဥ္တြဲလ်က္ ေႏွာင္းလူ တို႔ ေလ့လာႏိုင္သည့္ ယဥ္ေက်းမႈတန္ဖိုးမ်ားအျဖစ္ ထင္ရွားစြာတည္ရွိေနျခင္းသည္ပင္လွ်င္ ကမၻာ့အလယ္ တြင္ ျမန္မာတို႔၏ ဂုဏ္ယူဖြယ္သမိုင္းဂုဏ္ျဒပ္တစ္ရပ္ ျဖစ္ပါေပေတာ့သည္။ ။

ေမာင္သာ(ေရွးေဟာင္းသုေတသန)