(၁) Combined Oral Contraceptive (COC) pill ေဆးႏွစ္မ်ိဳးတြဲ စားေဆးမ်ား
(၂) Progestogen-only pill (POP) ေဟာ္မုန္း တမ်ိဳးထဲပါတားေဆး
(၃) Depo-Provera (ဒီပို) ထိုးေဆး
(၄) Male condom က်ား (ကြန္ဒြမ္) မ်ား၊
(၅) Female condoms အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္)
(၆) Emergency contraception အေရးေပၚ တားေဆး၊
(၇) Contraceptive patch အေရျပား ကပ္ထားရတဲ့ ေဆးကပ္ခြါ၊
(၈) Diaphragms and caps သားအိမ္အဝ အဖံုးမ်ား၊
(၉) Centchroman ေဟာ္မုန္းမပါတဲ့ စားေဆး၊
(၁ဝ) Contraceptive implant အေရျပားေအာက္ ထည့္ထားရတဲ့ ေဆးေခ်ာင္း၊
(၁၁) Intrauterine Contraceptive Device (IUCD or IUD) သားအိမ္ထဲထည့္ ပစၥည္း၊
(၁၂) Spermicides သုက္ပိုး သတ္ေဆး၊
(၁၃) Vaginal rings သေႏၶတား သားေရကြင္း
(၁၄) Male and female sterilization က်ား-မ သားေၾကာျဖတ္ျခင္း၊
(၁၅) Intrauterine system (IUS)သားအိမ္ထဲထည့္ တာရွည္ခံေဆး၊
(၁၆) Natural family planning သဘာဝနည္းမ်ား၊
• Calendar method ျပကၡဒိန္နည္း၊
• Withdrawal method ျပင္ပစြန္႔ထုတ္နည္း၊
• Breastfeeding ကေလးႏို႔တိုက္ျခင္းနည္း၊
(၁၇) Contraceptives Analysis တားေဆး-တားနည္းမ်ား ဆန္းစစ္ခ်က္မ်ား
(၁) Combined Oral Contraceptive (COC) pill ေဆးႏွစ္မ်ိဳးတြဲ စားေဆးမ်ား
လူအမ်ားဆံုးသံုး၊ ဝယ္လို႔လဲလြယ္၊ ေစ်းလဲ မၾကီးဘူး။ နာမည္ေတြ မ်ားတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ ျမားကပ္၊ လက္ညႇိဳကပ္ဆိုျပီး ေခၚၾကတယ္။ (အီစထိုဂ်င္) နဲ႔ (ပရိုဂ်က္စတိုဂ်င္) ေဟာ္မုန္း ႏွစ္မ်ိဳး ပူးတြဲပါတယ္။ မ-မ်ိဳးဥအိမ္ကေန လတိုင္း ထြက္ရမဲ့ မ-မ်ိဳးဥ ထြက္မလာေအာင္ တားဆီးေပးတယ္။ သားအိမ္အဝရွိတဲ့ ခြ်ဲရည္ကို ထူျပစ္ေစတာမို႔ မ-မ်ိဳးဥ ထြက္ေစအံုးေတာ့ က်ား-သုက္ပိုးနဲ႔ ေတြ႔ဘို႔ ခက္ခဲေစျပီး၊ သားအိမ္အတြင္း နံရံကို ပါးေစတာေၾကာင့္လည္း သေႏၶဟာ သားအိမ္မွာ လာမကပ္ႏိုင္ဘူး။
စနစ္တက်သံုးရင္ ၉၉% စိတ္ခ်ရတယ္။ လစဥ္ရာသီ စတင္လာတဲ့ေန႔ကစ ေဆးသံုးရမယ္။ တကပ္မွာ ၂၈ လံုးပါတယ္။ ၂၁ လံုးက အေရာင္တမ်ိဳး၊ ၇ လံုးက အေရာင္တမ်ိဳး။ ၂၁ ရက္ၾကာ ေန႔တိုင္း ၁ ျပား ေသာက္ပါ။ ေနာက္ဆံုး ေသာက္ရမဲ့ အေရာင္မတူတဲ့ ေဆးျပား ၇ ျပားဟာ အားေဆးသာ ျဖစ္တယ္။ အဲဒီ ၇ ရက္အတြင္း ေသြးျပန္ဆင္းမယ္။ ေသြးဆင္းတာ နည္းမယ္။ ရက္လည္းတိုမယ္။ ေသြးဆင္းရက္ မွန္မယ္။ ရာသီမလာခင္ ျဖစ္တတ္တဲ့ လကၡဏာေတြ နည္းတယ္။ ဝက္ျခံ၊ အလံုး-အက်ိတ္၊ ကင္ဆာ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ နည္းႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ဝန္တားဘို႔ မဟုတ္တာအတြက္လဲ သံုးႏိုင္တယ္။
ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ေခါင္းကိုက္၊ ပ်ိဳ႕-အန္၊ ၾကားရက္ေသြးဆင္း၊ ရင္သားတင္း၊ ရွားရွားပါးပါး ေသြးဖိအားတက္တာ၊ ေသြးခဲတာ၊ သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာတို႔ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ရွိေနရင္၊ အသက္ ၃၅ ေက်ာ္ရင္၊ အဝလြန္ရင္၊ ေသြးခဲတတ္တဲ့ေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ရင္သားကင္ဆာ၊ (မိုင္ဂရိန္း) ေရာဂါ၊ အသဲ-သဲေျခေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ရွိေနရင္ မသံုးသင့္ပါ။
(၂) Progestogen-only pill (POP) ေဟာ္မုန္း တမ်ိဳးထဲပါတားေဆး
Progestogen ေခၚ မ-ေဟာ္မုန္း တမ်ိဳးတည္းပါတဲ့စားေဆး ျဖစ္တယ္။ Minipill လို႔လဲေခၚတယ္။ အမ်ိဳးအစား အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတယ္။ သားအိမ္အဝရွိ ခြ်ဲက်ိတဲ့အရည္က ျပစ္ေစးလာလို႔ သုက္ပိုးကို သားအိမ္ထဲ မဝင္ေစေအာင္ တားတယ္။ သားအိမ္ အတြင္းသား နံရံကို ပါးလႊာေစလို႔ သေႏၡဥ တြယ္ကပ္တာကိုလည္း တားတယ္။ သတိထားသံုးရင္ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ရာသီ စဆင္းတဲ့ရက္ကစျပီး တေန႔ ၁ ျပားေသာက္ပါ။ ေန႔တိုင္း ေသာက္ေနက်အခ်ိန္မွာ အခ်ိန္တူေသာက္ပါ။ ေဆးကပ္တခုကုန္ရင္ ေနာက္ကပ္သစ္တခု စေသာက္ပါ။ ရာသီက ၂ လမွ တခါသာလာမယ္။ ကိုယ္ဝန္ပ်က္-ဖ်က္သူေတြလဲ ေသြးဆင္းတဲ့ ပဌမရက္ေန႔မွာ ေဆးျပားစေသာက္ပါ။
ကေလးႏို႔တိုက္ေနခ်ိန္လဲ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ ေဆးျဖတ္တာနဲ႔ ကေလးျပန္ရဘို႔ လြယ္တယ္။ ရာသီနဲ႔ဆက္စပ္ေနမဲ့ Sickle cell disease ေရာဂါနဲ႔ Dermatitis ေရာဂါေတြကို ကုသရာမွာ သံုးႏိုင္တယ္။ ေသြးဆင္နည္းလို႔ ေသြးအားနည္းတာ သက္သာမယ္။ ေဆးလိပ္ေသာက္သူ၊ အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြလဲ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ ႏွလံုးေရာဂါရွိသူေတြအတြက္ စိတ္ခ်ႏိုင္တယ္။ ေသြးခဲတာ နည္းတယ္။ PID တင္ပါးဆံုတြင္း အဂၤါေတြေရာင္တဲ့ ေရာဂါကို အျဖစ္နည္းေစ တာေတာ့ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲတားေဆးနဲ႔ အတူတူဘဲ။
ခါတိုင္းေဆးေသာက္ခ်ိန္ထက္ ၃ နာရီ ေနာက္က်သြားရင္ ၄၈ နာရီ အတြင္း အတူမေနပါနဲ႔။ ေနျဖစ္ရင္ အေရးေပၚတားေဆး ေသာက္ပါ။ တရက္ေနာက္က်သြားရင္ ေနာက္ရက္မွာ ေဆး ၂ လံုး ေသာက္ပါ။ ၄၈ နာရီ အတူမေနပါနဲ႔။ ဒါမွမဟုတ္ (ကြန္ဒြမ္) သံုးပါ။ ေဆးတကပ္ ကုန္တာနဲ႔ ရာသီ လာလာ-မလာလာ၊ ေနာက္ေဆးတကပ္ ဆက္ေသာက္ပါ။ အတူမေနျဖစ္ေသးလဲ ဆက္ေသာက္ပါ။ ၁-၇ ရက္အထိ ေနာက္က်ရင္ (ကြန္ဒြမ္) သံုးပါ။ ေဆးေသာက္ျပီး ၂ နာရီအတြင္း အန္ရင္ ေနာက္ ၁ လံုးေသာက္ပါ။
ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ေဆးစေသာက္ကာစ အေစာပိုင္းလေတြမွာ ရာသီ တခ်ိဳ႕နည္းမယ္၊ တခ်ိဳ႕မ်ားတယ္။ ရာသီ မလာဘဲေနတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဝက္ျခံထြက္မယ္၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္မယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ ရင္သားတင္း-နာမယ္၊ လူက ဝလာႏိုင္တယ္။ ဆီးခ်ိဳရွိေနသူေတြ သတိထားေပးရမယ္။ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ အတက္ေရာဂါ၊ (မိုင္ဂရင္း) ေရာဂါ၊ ေသြးတိုး၊ ပန္းနာရွိသူေတြက သတိထားေသာက္ရမယ္။ လိင္စိတ္နည္း၊ စိတ္မူေျပာင္း၊ စိတ္ဓါတ္က်။
Norethindrone ပါတဲ့ေဆးေတြက Ortho Micronor, Errin, Aygestin, Nor-QD, Camila, Jolivette, Nora-BE ျဖစ္တယ္။ Norgestrel ပါတဲ့ေဆးက Ovrette ျဖစ္တယ္။
(၃) Depo-Provera (ဒီပို) ထိုးေဆး
Progestogen ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳးတည္းပါတဲ့ ထိုးေဆးျဖစ္တယ္။ Depo-Provera 150mg ၃ လခံ၊ Noristerat ၂ လခံ၊ အမ်ိဳးအစားေတြရွိတယ္။ ၃ လခံကိုသာ လူသံုးမ်ားတယ္။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ႏို႔ထြက္မနည္းေစဘူး။ ရာသီမဆင္းခင္ ခံစားရတာေတြ သက္သာတယ္။ ကိုယ္ဝန္ ရွိေနရင္၊ ေဆးျဖတ္ျပီးေနာက္ ၁ ႏွစ္အၾကာ ကေလးလိုခ်င္ရင္၊ ေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ ရွိရင္၊ ယခု ဒါမွမဟုတ္ လြန္ခဲ့တဲ့ ၅ ႏွစ္က ရင္သား-ကင္ဆာရွိရင္၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါရွိရင္၊ (မိုင္ဂရင္း) ေရာဂါရွိရင္ မသံုးသင့္ဘူး။
Depo Provera ကို ၇ ႏွစ္ ၾကာထိုးထားတဲ့ အမ်ိဳးသမီးေပါင္း ၄ဝဝဝ ေလာက္ကုိ စမ္းသပ္ခဲ့ပါတယ္။
• ၅% ေက်ာ္ေက်ာ္မွာ ရာသီမမွန္ (နည္းသူ + မလာသူ)၊ ဗိုက္နာ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေျပာင္းလဲ၊ ေခါင္းမူး၊ စိုးရိမ္၊
• ၁% ကေန ၅% ဆက္ဆံလိုစိတ္နည္း၊ ဆက္ဆံလိုစိတ္ပုိ၊ ဗိုက္ေအာက္ပိုင္းနာ၊ ခါးနာ၊ ရင္သားနာ၊ ေျခေထာက္နာ၊ စိတ္က်၊ အနီျပင္ထြက္၊ ပ်ိဳ႕၊ အိပ္မေပ်ာ္၊ အျဖဴဆင္း၊ ေျခေထာက္ေယာင္၊ ဝက္ျခံထြက္၊
• ၁% ထက္နည္းသူေတြမွာ အသားဝါ၊ ဆီးလမ္း-ေမြးလမ္းေရာင္၊ တက္၊ အစားပ်က္၊ ဝမ္းမမွန္၊ ဝမ္းေသြးပါ၊ ဆက္ဆံခ်ိန္နာ၊ ရင္ပတ္နာ၊ အလာဂ်ီရ၊ အိပ္ခ်င္၊ ဖ်ား၊ ခ်မ္း၊ အသားအေရေျခာက္၊ ပန္းနာ၊ ရင္ခုန္ျမန္၊ ေခြ်းပိုထြက္၊ အာေခါင္ေျခာက္၊ ေလျဖတ္၊ ေရငတ္၊ အသက္ရွဴမဝ၊ ရာသီလာစဥ္နာ၊ ကုိယ္ဝန္ရွိသလို ခံစား၊ မထင္မွတ္ဘဲ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္၊ ကေလးျပန္မရ၊ ေသြးျပန္ေၾကာေရာင္၊ ႏို႔ထြက္နည္း၊ ရင္သားအရြယ္ေျပာင္း၊ ရင္သားထိပ္က ေသြးထြက္၊ ရင္သားကင္ဆာ။
(၄) Male condom က်ား (ကြန္ဒြမ္) မ်ား၊
က်ား-သုက္ပိုးေတြကို မ-မ်ိဳးဥနဲ႔ မေတြ႔ေစေအာင္ ၾကားခံေပးထားတဲ့ အဆီးအတားမ်ိဳးျဖစ္တယ္။ Latex (Rubber) or Polyurethane (Plastic) ပစၥည္း တမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ လုပ္ထားတယ္။ ညႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း သံုးတတ္ရင္ ၉၅-၉၈% စိတ္ခ်ရတယ္။ HIV-AIDS အပါအဝင္ လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြကိုပါ ကာကြယ္တယ္။
အဂၤါခ်င္း မထိစပ္မီ၊ မာတင္းလာတဲ့ က်ားရဲ႕ အဂၤါကို က်က်နန စြပ္ဖံုးထားျပီး သံုးရမယ္။ အဆံုးသပ္ရင္ က်ားအဂၤါ လံုးဝ နဂို အေနအထားကို ျပန္မေရာက္ခင္ ခြ်တ္ယူရမယ္။ တခုဟာ တခါသံုးသာ ျဖစ္တယ္။
(၅) Female condoms အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္)
အမ်ိဳးသမီးရဲ႕ ေမြးလမ္းေၾကာင္း (ဗဂ်ိဳင္းနား) ထဲမွာ သက္ေတာင့္သက္သာ အဝကိုအျပင္၊ အပိတ္ကိုအတြင္းမွာ အေနအထားနဲ႔ ထည့္သြင္းရမယ္။ ဆက္ဆံမႈျပီးဆံုးရင္ အျပင္အဝကို စုစည္းပိတ္ျပီး၊ အထဲရွိေနတဲ့ က်ားသုက္ေတြ ဖိတ္မက်ေအာင္ ျပန္ထုတ္ျပီး စြန္႔ျပစ္ရမယ္။ သံုးေနတံုးမွာ အသံထြက္လို႔ တခ်ိဳ႕က မၾကိဳက္ဘူး။ ေရာဂါေတြကာကြယ္ႏိုင္ျပီး ေယာက္်ားက (ကြန္ဒြမ္) မသံုးတဲ့ အခါမ်ိဳးအတြက္ ေကာင္းတယ္။ ေစ်းခ်ိဳတဲ့ အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္) ကိုလည္း FDA က အသိအမွတ္ျပဳလိုက္ျပီ။
(၆) Emergency contraception အေရးေပၚ တားေဆး၊
ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ Ecee-2 ဆိုျပီးသံုးေနၾကတယ္။ အတူေနျပီး ျမန္ျမန္သံုးေလ စိတ္ခ်ရေလျဖစ္တယ္။ ၂၄ နာရီ အတြင္း ေသာက္ရင္ ၉၅%၊ ၂၄-၄၈ နာရီအတြင္းေသာက္ရင္ ၈၅%၊ ၄၈-၇၂ နာရီအတြင္းေသာက္ရင္ ၅၈% စိတ္ခ်ရတယ္။ ၅ ရက္ (၁၂ဝ နာရီ) အထိ သံုးႏိုင္ေပမဲ့ စိတ္ခ်ရတဲ့ ရာႏွဳန္း မသိရေသးဘူး။ Progestin (Levonorgestrel) 1.5 mg တလံုး တၾကိမ္တည္း၊ ဒါမွမဟုတ္ 750 μg ႏွစ္ခါခြဲ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ အေမရိကားမွာ Progestin-only pills (POPs), Plan B, Emergency contraception (EC), Emergency contraceptive pills (ECPs), Morning-after pill, Day after pills နာမည္ အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ေခၚတယ္။ ျမန္မာ၊ ဗီယက္နမ္ နဲ႔ အိႏၵိယမွာ ECee2 နာမည္နဲ႔ ရတယ္။
ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ၂ဝ% ေခါင္းကိုက္၊ မူးခ်င္သလိုျဖစ္၊ ၁၄% ဗိုက္ေအာက္ပိုင္းနာ၊ ၁၂% ပ်ိဳ႕၊ ရင္သားတင္း၊ ရာသီဆင္းရက္ မမွန္တာေတြ ျဖစ္တတ္တယ္။ ပ်ိဳ႕-အန္ျခင္သူေတြက အအန္သက္သာေဆး Vitamin B6, Avomin, Vomistop ေသာက္ႏိုင္တယ္။ ေခါင္းကိုက္ရင္ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး Diclofenic, Ibuprofen တမ်ိဳးမ်ိဳး ေသာက္ႏိုင္တယ္။ ဆက္ျပီး ကာကြယ္လိုရင္ အျခားနည္းေတြကို သံုးရမယ္။ RU486, Mifestone, Mifeprex ေတြလို သားပ်က္ေစတဲ့့ ေဆးမဟုတ္ဘဲ သေႏၶ မတည္ေအာင္သာ လုပ္ေပးတာျဖစ္တယ္။
ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲ ေန႔စဥ္ေသာက္ရတဲ့ Marvelon 28 (Desogestrel 0.15 mg and Ethinyl estradiol 0.03 mg) ကိုလဲ အေရးေပၚအေနနဲ႔ သံုးႏိုင္တယ္။ ဆက္ဆံျပီးေနာက္ ၃-၅ ရက္ အတြင္း၊ ၄ လံုး ခ်က္ခ်င္းေသာက္ပါ။ ၁၂ နာရီျခာျပီး၊ ေနာက္ထပ္ ၄ လံုး ထပ္ေသာက္ပါ။
အေရးေပၚတားေဆးကို အေရးေပၚအတြက္သာသံုးသင့္ပါတယ္။ ရာသီေျပာင္းသြားမယ္။ ေဟာ္မုန္းေျပာင္းလဲမယ္။ ဘာျဖစ္ႏိုင္သလဲ သုေတသန မျပည့္စံုပါ။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ျမန္မာျပည္လိုႏိုင္ငံေတြမ်ာသာ အဲလို ခဏခဏေသာက္တယ္။ သုေတသနလုပ္မရဘူး။ စာတပုဒ္သပ္သပ္ ေရးထားပါတယ္။
(၇) Contraceptive patch အေရျပား ကပ္ထားရတဲ့ ေဆးကပ္ခြါ၊
ေသးငယ္ျပီး အေရျပားမွာကပ္ရတဲ့ ခပ္ညိဳညိဳ ေဆးကပ္ခြါျဖစ္တယ္။ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးပါ တားေဆး စားေဆးေတြလို အတူတူဘဲ။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ရာသီဆင္းျပီးျပီးခ်င္း ကပ္ပါ။ အမ်ားဆံုး (၅) ရက္ ေနာက္က်ႏိုင္တယ္။ အနာမရွိ၊ အေမႊးမထူ၊ သန္႔ရွင္းတဲ့ (ရင္သားမွအပ) ဘယ္အေရျပားမွာမဆို ကပ္ထားပါ။ လတလမွာ ပဌမ ၃ ပတ္မွာကပ္ပါ၊ ေနာက္ဆံုး ၁ ပတ္မွာ ကပ္စရာ မလိုပါ။ တပတ္နားထားခ်ိန္မွာ ရာသီဆင္းမယ္။ ရာသီ အဆင္းနည္းမယ္။ ရက္လည္း တိုႏိုင္တယ္။ ပ်ိဳ႕-အန္ျခင္းမျဖစ္။ ကင္ဆာနဲ႔ အလံုး-အက်ိတ္ျဖစ္မွာ နည္းတယ္။ ေခါင္းကိုက္တာ၊ ရင္သားတင္းတာ၊ ၾကားရက္ ေသြးဆင္းတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ခဲတဲ့ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ေသြးဖိအားတက္တာ၊ ေသြးခဲတာ ျဖစ္ႏုိင္တယ္။ ၅ ႏွစ္ထက္ ၾကာၾကာသံုးရင္ သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာ ျဖစ္ေလမလား သံသယရွိတယ္။
ကိုယ္ဝန္ရွိေနျပီဆိုရင္ မသံုးရ၊ အသက္ ၃၅ ေက်ာ္ရင္၊ အဝလြန္ရင္၊ ေသြးခဲတတ္တဲ့ေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ရင္သားကင္ဆာ၊ (မိုင္ဂရိန္း) ေရာဂါ၊ အသဲ-သဲေျခေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါေတြ ရွိေနရင္ မသံုးသင့္။ ေရခ်ိဳး-ေရကူးရင္လည္း ကြာမက်တတ္ဘူး။ မေတာ္တဆ ကြာက်လို႔ ၄၈ နာရီအတြင္း သိရင္ ျပန္ကပ္ႏိုင္သည္။ ၄၈ နာရီ ေက်ာ္သြားရင္ အသစ္တခုျဖစ္ျဖစ္ တျခား နည္းျဖစ္ျဖစ္ သံုးပါ။
(၈) Diaphragms and caps သားအိမ္အဝ အဖံုးမ်ား၊
က်ား-သုက္ပိုးေတြကို မ-မ်ိဳးဥနဲ႔ မေတြ႔ေအာင္ ၾကားခံေပးထားတဲ့ အဆီးအတားျဖစ္တယ္။ Latex (Rubber) or Polyurethane (plastic) တမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ လုပ္ထားတယ္။ အရြယ္အစား အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ Diaphragms ဟာ ဆန္႔ႏိုင္-ၾကံဳ႕ႏိုင္တဲ့ အဖံုးလို ပံုပန္းရွိတယ္။ Caps က ပိုျပီး အရြယ္ငယ္တယ္။ သုက္ပိုးသတ္ေဆး Spermicide နဲ႔ တြဲသံုးရင္ ပိုထိေရာက္တယ္။ ၉၂-၉၆% စိတ္ခ်ရတယ္။ Silicone cap – Femcap က ပိုျပီးထိေရာက္တယ္။ မဆက္ဆံမီ သုက္ပိုးသတ္ေဆးကို သားအိမ္ဝအဖံုး Diaphragm ေပၚသုက္လိမ္းျပီး၊ ေမြးလမ္းေၾကာင္း ဗဂ်ိဳင္းနားထဲ ထည့္သြင္းပါ။ သားအိမ္ဝ Cervix ကို ဖံုးပိတ္ေစရမယ္။ ၆ နာရီ ၾကာအထိ ျပန္မထုတ္ရပါ။ ၾကာၾကာထားလည္း ရတယ္။
(၉) Centchroman ေဟာ္မုန္းမပါတဲ့ စားေဆး၊
Saheli Tablets နာမည္နဲ႔ အိႏၵိယမွာေရာင္းတယ္။ ေဟာ္မုန္း မပါဘူး။ မ-မ်ိဳးဥကိုလဲ အလ်င္အျမန္ရင့္ေစတယ္။ Fertilized ovum မ်ိဳးစပ္ထားတဲ့ မ-မ်ိဳးဥကို သားအိမ္ထဲကို အလ်င္အျမန္သြားေစလို႔ သားအိမ္ အတြင္းနံရံက အဆင္သင့္ အျဖစ္ေသးဘူး။ သားအိမ္အတြင္းနံရံကိုလဲ အလုပ္ေႏွးေစတယ္။ ေဆးတျပားမွာ 30 mg ပါတယ္။ တကပ္မွာ (၈) ျပား ပါတယ္။ ပဌမ (၃) လအတြက္ တပတ္မွာ ၂ ျပား၊ ေနာက္လေတြမွာ ၁ ပတ္ ၁ ျပား ေသာက္ရတယ္။
Ormeloxifene ေဆးကို Dysfunctional uterine bleeding ရာသီဆင္းမမွန္တာ၊ မ်ားတာ နဲ႔ Advanced breast cancer ေနာက္က်ေနတဲ့ ရင္သား-ကင္ဆာအတြက္လဲ သံုးတယ္။ Mastalgia ရင္သားနာတာ နဲ႔ Fibroadenoma ကင္ဆာမဟုတ္တဲ့ ရင္သား အက်ိတ္အတြက္လဲ သံုးတတ္တယ္။
(၁ဝ) Contraceptive implant အေရျပားေအာက္ ထည့္ထားရတဲ့ ေဆးေခ်ာင္း၊
ဆံညႇပ္အရြယ္၊ ေကြးႏိုင္ ဆန္႔ႏိုင္တဲ့ ျပြန္ေခ်ာင္းကေလးတခုျဖစ္တယ္။ လက္ေမာင္းအတြင္းဖက္ အေရျပားေအာက္မွာ ထံုေဆး-ပိုးသန္႔ေဆးသံုးျပီး ထည့္ရတယ္။ Progestogen ေဟာ္မုန္းကို ၃ ႏွစ္ၾကာ ထုတ္ေပးေနမယ္။ Implanon လို႔လဲ ေခၚတယ္။ ၉၉% မက ထိေရာက္တယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ မ်ားေတြသူေတြလည္း သံုးႏိုင္တယ္။ ရာသီလာအျပီး ၅ ရက္ေျမာက္ေန႔က စထည့္ထားရင္ ခ်က္ခ်င္းထိေရာက္တယ္။ ႏို႔ထြက္မနည္းေစဘူး။ ရာသီမလာမီ လကၡဏာေတြကို သက္သာေစတယ္။ ရာသီ မမွန္ျဖစ္တတ္သည္။ ဝက္ျခံထြက္၊ ရင္သားတင္းတတ္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ ရွိေနရင္၊ အသဲေရာဂါ ရွိေနရင္၊ အခု ဒါမွမဟုတ္ လြန္ခဲ့တဲ့ ၅ ႏွစ္က ရင္သားကင္ဆာရွိရင္၊ ေသြးေၾကာက်ဥ္း ေရာဂါရွိရင္၊ (မိုင္ဂရင္း) အမူးေရာဂါ ရွိရင္ မသံုးသင့္။
(၁၁) Intrauterine Contraceptive Device (IUCD or IUD) သားအိမ္ထဲထည့္ ပစၥည္း
သားအိမ္ထဲမွာ Plastic (ပလပ္စတစ္) ဒါမွမဟုတ္ Copper (ေကာပါး) ေၾကးနီ နဲ႔ လုပ္ထားတဲ့ ပစၥည္းငယ္ေလးတခု ထည့္ထားေပးျခင္း ျဖစ္တယ္။ က်ားသုက္ပိုးဟာ မ-မ်ိဳးဥနဲ႔ ထိေတြ႔ျခင္း မျဖစ္ေအာင္ လုပ္ေပးတယ္။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ တာရွည္ (၃-၅-၁ဝ ႏွစ္) ကာကြယ္နည္းလဲ ျဖစ္တယ္။
ေၾကးနီဓါတ္ပါတဲ့ (IUD) အသစ္ေတြက ပိုျပီး ထိေရာက္တယ္။ တတ္ၾကြမ္းတဲ့ ဆရာဝန္၊ ဆရာမေတြက ထည့္ေပးရတယ္။ သားအိမ္ထဲကို ပစၥည္းထည့္လိုက္ျပီး ေအာက္ေျခ ၾကိဳးစေလးႏွစ္ခုကို တိုေအာင္ျဖတ္ေပးမယ္။ (IUD) ရွိေနဆဲ ျဖစ္တာကို စစ္ေဆး ၾကည့္ႏိုင္သည္။ ထည့္ျပီးတာနဲ႔ အက်ိဳးသက္ေရာက္တယ္။ ေဟာ္မုန္းမပါလို႔ ေဟာမုန္းေဘးထြက္က်ိဳး မရွိပါ။ ၃ ႏွစ္ခံ၊ ၅ ႏွစ္ခံ၊ ၁ဝ ႏွစ္ခံ၊ ရွိတယ္။ ParaGard (Copper T), Mirena (LNG-IUS), Multiload CU375 နာမည္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတယ္။ ရာသီမ်ားတတ္တယ္။ စစ္ေဆးေနသင့္သည္။ ထြက္က်တာ၊ ေနရာေျပာင္းတာလည္း တခါတရံ ျဖစ္တတ္တယ္။
(၁၂) Spermicides သုက္ပိုး သတ္ေဆး၊
Nonoxynol-9 ပါတဲ့ေဆးျဖစ္တယ္။ Tablets, Jelly (Gel), Films, Foams အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတယ္။ 71-82% ထိေရာက္တယ္။ နာရီဝက္ ၾကိဳတင္ထည့္ထားရမယ္။ ေပ်ာ္ဝင္မသြားတဲ့ အမ်ိဳးအစားျဖစ္ရင္ ဆက္ဆံအျပီး ၈ နာရီၾကာမွ ထုတ္ရမယ္။ Vaginal Contraceptive Film (VCF) က ၁၅ မိနစ္ဆိုရင္ ရတယ္။ Suppositories ေတြက ၂ဝ မိနစ္ ေစာင့္ရမယ္။ Sponges ေတြက ၈ဝ-၉၁% ထိေရာက္တယ္။ ၁၂ နာရီ ၾကိဳတင္ ထည့္ထားႏိုင္ျပီး၊ ဆက္ဆံျပီးေနာက္ ၆-၈ နာရီၾကာမွ ျဖဳတ္ရမယ္။ တမ်ိဳးတည္း သံုးတာထက္ သားအိမ္အဝအဖံုးေတြ၊ သုက္ရည္ ျပင္ပစြန္႔ထုတ္နည္းတို႔နဲ႔ တြဲသံုးရင္ ပိုထိေရာက္တယ္။ အက္စစ္ဓါတ္ပါလို႔ ႏွစ္ေယာက္စလံုး ပူစပ္မယ္။
(၁၃) Vaginal rings သေႏၶတား သားေရကြင္း
V-Rings လို႔လဲ အတုိေခၚတယ္။ အမ်ိဳးသမီး ေမြးလမ္းေၾကာင္း (ဗဂ်ိဳင္းနား) ထဲမွာ ထည့္ေပးထားရတယ္။ ေဆးပါေနတဲ့ Polymeric devices (ေပၚလီမက္ထရစ္) ပစၥည္း ျဖစ္တယ္။ အခ်င္း ၂ လကၼရွိတယ္။ ကိုယ္ဝန္အတြက္ မဟုတ္တာေတြလဲ သံုးတာရွိေသးတယ္။ သားေရကြင္းလို ပစၥည္းကေရာ (ဗဂ်ိဳင္းနား) အတြင္း နံရံကပါ ဆန္႔ႏိုင္ၾကံဳ႔ႏိုင္စြမ္းရွိလို႔ ထြက္မက်ေစအာင္ ထိန္းထားႏိုင္တယ္။ ေရခ်ိဳးတာ၊ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တာ ကိစၥမရွိပါ။ ရွိေနတာ ေသျခာခ်င္ရင္ လက္ကို ေဆးေၾကာျပီး ကိုယ့္ဖါသာ စမ္းၾကည့္ႏိုင္တယ္။
• NuvaRing ဆိုတာက Contraceptive vaginal ring ကိုယ္ဝန္တားပစၥည္း ျဖစ္တယ္။ Poly-ethylene-co-vinyl acetate နဲ႔ လုပ္ထားျပီး၊ Etonogestrel (Progesterone) နဲ႔ Ethinyl estradiol (Estrogen) ေဟာ္မုန္းေတြ ထုတ္ေပးေနတယ္။
• Femring ဆိုတာက ေသြးဆံုးခ်ိန္မွာ မ်က္ႏွာေတြ နီျမန္းတာ၊ ေမြးလမ္းေၾကာင္း ႀကံဳလွီတာေတြ သက္သာဘို႔ Estradiol-acetate ေဟာ္မုန္း နဲနဲေလး ထုတ္ေပးေနမဲ့ Silicone elastomer ကေနလုပ္တာ ျဖစ္တယ္။ လင္မယား အတူမေနခင္ ခဏထုတ္ထားႏိုင္တယ္။
(၁၅) Intrauterine system (IUS) သားအိမ္ထဲထည့္ တာရွည္ခံေဆး၊
T ပံုရွိတဲ့ ပလပ္စတစ္နဲ႔လုပ္ထားတဲ့ Progestogen ေဟာ္မုန္းကို တေျဖးေျဖး ထုတ္ေပးေနတဲ့ ေဆးျဖစ္တယ္။ ၅ ႏွစ္ အထိခံတယ္။ Mirena ဟုေခၚသည္။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔က ေနာက္ ၅ ရက္အၾကာ ထည့္ရတယ္။ ေမြးလမ္းမွာ ကူးစက္ပိုး မရွိမွ ထည့္ရမယ္။ (IUD) ေတြကဲ့ကို ေမြလမ္းေၾကာင္းထဲမွာ ၾကိဳးစေလးႏွစ္ခု ရွိေနမည္။
ရာသီဆင္းရက္ ေျပာင္းသြားႏိုင္တယ္။ ဝက္ျခံထြက္၊ ရင္သားနာတတ္တယ္။ ထြက္က်တာ၊ ေနရာ ေျပာင္းတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ကုိယ္ဝန္ရွိေနရင္ မသံုးရ။ သားအိမ္၊ မ်ိဳးဥအိမ္ကင္ဆာရွိေနရင္၊ ရင္သား ကင္ဆာရွိရင္၊ ေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါရွိရင္၊ (မိုင္ဂရင္း) ေရာဂါရွိရင္ မသံုးသင့္။
(၁၆) Natural family planning သဘာဝနည္းမ်ား၊
(က) Calendar method ျပကၡဒိန္နည္း၊ Standard Days method ရက္ေရွာင္နည္း
လလယ္ရက္ဟာ မ-မ်ိဳးဥထြက္တဲ့ေန႔ျဖစ္တယ္။ မ-မ်ိဳးဥနဲ႔ က်ား-သုက္ပိုး ေတြ႔မွသာ ကိုယ္ဝန္ႏိုင္သည္။ ဒါေၾကာင့္ လလယ္ရက္ မတိုင္ခင္ ၅ ရက္နဲ႔ ေနာက္ထပ္ ၅ ရက္အမွာ အတူမေနသင့္ပါ။
(ခ) Withdrawal method (Pullout method) သုက္ရည္ ျပင္ပစြန္႔ထုတ္နည္း
ေယာက္်ားက ဆႏၵျပည့္ဝခါနီးမွာ လိင္အဂၤါကို အမ်ိဳးသမီးရဲ႕ မိန္းမကိုယ္ကေန ထုတ္ျပီးမွ သုက္ရည္ကို ျပင္ပမွာ ထြက္ေအာင္ လုပ္ရတယ္။ စိတ္ကိုထိန္းထားတံုး သုက္ေကာင္ေတြ Sperm အနည္းငယ္ ထြက္တာျဖစ္တတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕က ဆႏၵမျပည့္ဝတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ က်ားသုက္ပိုး သတ္ေဆး Spermicide နဲ႔ တြဲသံုးရင္ ပိုမိုထိေရာက္တယ္။
(ဂ) Breastfeeding ကေလး ႏို႔တိုက္ျခင္းနည္း
ကေလးဖြါးျပီး ၆ ပတ္ေနရင္ ေနာက္ကိုယ္ဝန္ျပန္ရႏိုင္တယ္။ ကေလးနုိ႔တိုက္ေနရင္ ၃ လကေန ၆ လအထိ သဘာဝနည္းနဲ႔ သားဆက္ျခားႏိုင္တယ္။ ႏို႔တိုက္မိခင္ကိုလည္း ေဟာ္မုန္းလည္ပတ္မႈု မွန္ေစတယ္။ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္မွာကိုလည္း ကာကြယ္တယ္။ ကေလးကို ကိုယ့္ႏို႔တမ်ိဳးတည္းသာတုိက္ရမယ္။ အလုပ္သြားခ်ိန္မွာ ႏို႔ဗူးနဲ႔ထားတာဆို စိတ္မခ်ရဘူး။ ၁-၂% သာကိုယ္ဝန္ရေစတယ္။ ၃ လေနာက္ပိုင္း ကာကြယ္မႈ ေလွ်ာ့လာတယ္။ တိတိက်က်ဆိုရင္ ၆ ပါတ္အထိက ေသခ်ာတယ္။
(၁၄) Male and female sterilization က်ား-မ သားေၾကာျဖတ္ျခင္း၊
ရာသက္ပန္ ကေလးမႏိုင္ေတာ့တဲ့နည္းျဖစ္တယ္။ ေယာက္်ားေတြကို ထံုေဆးသံုးျပီး က်ားသုက္ပိုးေတြ ထြက္လာတဲ့ လမ္းေၾကာင္း တေနရာရာကို ျဖတ္ျပစ္လိုက္တာ ျဖစ္တယ္။ ဘယ္နဲ႔ညာ ႏွစ္ဘက္လံုးကို ျဖတ္ရတယ္။ ဒါးရာ တခ်က္ထဲနဲ႔လဲ ျဖစ္တယ္။ ၂ဝဝဝ မွာ ၁ ေယာက္မွာ မေအာင္မျမင္ ျဖစ္တတ္သည္။ ျဖတ္လိုက္တဲ့ အေၾကာကို မွန္ဘီလူးနဲ႔ ဟုတ္-မဟုတ္ စစ္မွ ေသျခာတယ္။ လက္နဲ႔ စမ္းရတာမွာ ေဘးက ေသြးေၾကာ၊ အဆီ၊ အာရံုေၾကာေတြနဲ႔ ခြဲရမလြယ္ဘူး။ ထံုေဆးနဲ႔ဆို ပိုမွားႏိုင္တယ္။ အေတြ႔အၾကံဳရွိတဲ့ ဆရာဝန္ကိုသာ အားကိုးသင့္တယ္။
အမ်ိဳးသမီးေတြကို သားေၾကာျဖတ္ရင္ ေမ့ေဆး၊ ခါးထံုေဆး တမ်ိဳးမ်ိဳးေပးျပီး၊ သားအိမ္ရဲ႕ တဖက္တခ်က္ရွိတဲ့ သားအိမ္ျပြန္ ႏွစ္ခုလံုးကို ျဖတ္ျပစ္ရတယ္။ ၂ဝဝ မွာ ၁ ေယာက္ မေအာင္မျမင္ ျဖစ္တတ္တယ္။ ခြဲစိတ္ျပီး ၁ လ အထိ တျခားတားနည္း တခုခု သံုးသင့္တယ္။ ေယာက္်ားကို ျဖတ္ရင္ သုက္ရည္လဲမွာ သုက္ပိုး ပါ-မပါ စစ္ေဆးရမယ္။ သုေတသန စစ္တမ္းအရ အသက္ ၃ဝ ေအာက္ အမ်ိဳးသမီးေတြက ေယာက္်ားေတြထက္ ဒီနည္းသံုးျပီးေနာက္ ေနာင္တရၾကတယ္။
(၁၇) တားေဆး-တားနည္းမ်ား ဆန္းစစ္ခ်က္မ်ား
ထိေရာက္မႈ အမ်ားဆံုး တားေဆး-တားနည္းမ်ား
• Implant အေရျပားေအာက္ ေဆးေခ်ာင္း၊ IUD သားအိမ္ထဲထည့္ ပစၥည္း၊ Vasectomy, Tubal methods သားေၾကာျဖတ္ျခင္းမ်ား = 99%
• Birth Control shot ထိုးေဆး = 97%
• Birth Comtrol Pill စားေဆး၊ Vaginal Ring (ဗဂ်ိဳင္းနား) ကြင္း = 92-95%
• Condom (ကြန္ဒြမ္)၊ Diaphragm, Cervical Cap သားအိမ္ဝအဖံုး-အပိတ္၊ Sponge ေဆးျမႇဳပ္ = 84-89%
• Abstinence ေဝရာမဏိ = ၁ဝဝ%
ထိေရာက္မႈ အနည္းဆံုး တားေဆး-တားနည္းမ်ား
• No Birth Control အကာအကြယ္ လံုးဝမသံုးျခင္း = 85%
• Spermicide only သုက္ပိုးသတ္ေဆး တမ်ိဳးတည္း = 29%
• Fertility Awareness ေန႔ေကာင္းရက္သာ ေရြးနည္း = 25%
• Female Condom အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္) = 21%
• Withdrawal သုက္ရည္ အျပင္စြန္႔ထုတ္နည္း = 18%
WHO Family Planning Handbook for Providers, 2007 တားေဆး-တားနည္းမ်ားႏွင့္ ကိုယ္ဝန္ရႏွဳန္း တႏွစ္တာ ဆန္းစစ္ခ်က္
• အကာအကြယ္ မသံုးသူ = ၈၅% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• သုက္ပိုးေသေဆးနည္းသံုးသူ = ၁၈-၂၉% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• သုက္ရည္ ျပင္ပစြန္႔ထုတ္နည္းသံုးသူ = ၁၅-၂၈% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• ရက္ေရွာင္နည္းသံုးသူ = ၅-၁၂% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• ကြန္ဒြမ္နည္းသံုးသူ = ၂-၁၅% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• ေန႔စဥ္ေသာက္ရတဲ့ေဆးေသာက္သူ = ဝ႕၃-၈% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• ထိုးေဆးထိုးသူ = ဝ႕ဝ၅-၃% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• တရုတ္ႏိုင္ငံမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = Ai Wu You, An Ting 0.75, An Ting 1.5, Bao Shi Ting (Postinor-2, 0.75 mg), Bao Shi Ting 1.5, Dan Mei (0.75 mg), Dan Mei (1.5 mg), Hui Ting 0.75 mg Hui Ting 1.5 mg, Jin Xiao (0.75 mg), Jin Xiao (1.5 mg), Jin Yu Ting, Ka Rui Ding, Le Ting, Nuo Shuang, Xian Ju, Yi Ting, Yu Ping, Yu Ting,
• တရုတ္ႏိုင္ငံမွာရႏိုင္တဲ့ Mifepristone ကိုယ္ဝန္ဖ်က္ေဆးေတြ = Bi Yun (10 mg), Bi Yun (12.5 mg), Fu Nai Er (10 mg), Fu Nai Er (25 mg), Hou Ding Nuo (10 mg), Hou Ding Nuo (25 mg), Hua Dian (10 mg), Hua Dian (25 mg), Si Mi An (10 mg), Si Mi An (25 mg)
• အိႏၵိယမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = E Pills, i-pill, Preventol, ECee2, Pill 72
• ျမန္မာႏိုင္ငံမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = ECee2, Pill 72
• ထိုင္းႏိုင္ငံမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = Madonna
• စကၤာပူမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = Postinor-2®, Estinor®, kNorlevo®
• စကၤာပူမွာရႏိုင္တဲ့ ကိုယ္ဝန္တား ကပ္ခြါေဆး = Ortho Evra® (6 mg Norelgestromin and 600 micrograms Ethinyl estradiol transdermal patch)
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
Credit: http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/birth-control-methouds.htmlhttp://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/birth-control-methouds.html
(၂) Progestogen-only pill (POP) ေဟာ္မုန္း တမ်ိဳးထဲပါတားေဆး
(၃) Depo-Provera (ဒီပို) ထိုးေဆး
(၄) Male condom က်ား (ကြန္ဒြမ္) မ်ား၊
(၅) Female condoms အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္)
(၆) Emergency contraception အေရးေပၚ တားေဆး၊
(၇) Contraceptive patch အေရျပား ကပ္ထားရတဲ့ ေဆးကပ္ခြါ၊
(၈) Diaphragms and caps သားအိမ္အဝ အဖံုးမ်ား၊
(၉) Centchroman ေဟာ္မုန္းမပါတဲ့ စားေဆး၊
(၁ဝ) Contraceptive implant အေရျပားေအာက္ ထည့္ထားရတဲ့ ေဆးေခ်ာင္း၊
(၁၁) Intrauterine Contraceptive Device (IUCD or IUD) သားအိမ္ထဲထည့္ ပစၥည္း၊
(၁၂) Spermicides သုက္ပိုး သတ္ေဆး၊
(၁၃) Vaginal rings သေႏၶတား သားေရကြင္း
(၁၄) Male and female sterilization က်ား-မ သားေၾကာျဖတ္ျခင္း၊
(၁၅) Intrauterine system (IUS)သားအိမ္ထဲထည့္ တာရွည္ခံေဆး၊
(၁၆) Natural family planning သဘာဝနည္းမ်ား၊
• Calendar method ျပကၡဒိန္နည္း၊
• Withdrawal method ျပင္ပစြန္႔ထုတ္နည္း၊
• Breastfeeding ကေလးႏို႔တိုက္ျခင္းနည္း၊
(၁၇) Contraceptives Analysis တားေဆး-တားနည္းမ်ား ဆန္းစစ္ခ်က္မ်ား
(၁) Combined Oral Contraceptive (COC) pill ေဆးႏွစ္မ်ိဳးတြဲ စားေဆးမ်ား
လူအမ်ားဆံုးသံုး၊ ဝယ္လို႔လဲလြယ္၊ ေစ်းလဲ မၾကီးဘူး။ နာမည္ေတြ မ်ားတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ ျမားကပ္၊ လက္ညႇိဳကပ္ဆိုျပီး ေခၚၾကတယ္။ (အီစထိုဂ်င္) နဲ႔ (ပရိုဂ်က္စတိုဂ်င္) ေဟာ္မုန္း ႏွစ္မ်ိဳး ပူးတြဲပါတယ္။ မ-မ်ိဳးဥအိမ္ကေန လတိုင္း ထြက္ရမဲ့ မ-မ်ိဳးဥ ထြက္မလာေအာင္ တားဆီးေပးတယ္။ သားအိမ္အဝရွိတဲ့ ခြ်ဲရည္ကို ထူျပစ္ေစတာမို႔ မ-မ်ိဳးဥ ထြက္ေစအံုးေတာ့ က်ား-သုက္ပိုးနဲ႔ ေတြ႔ဘို႔ ခက္ခဲေစျပီး၊ သားအိမ္အတြင္း နံရံကို ပါးေစတာေၾကာင့္လည္း သေႏၶဟာ သားအိမ္မွာ လာမကပ္ႏိုင္ဘူး။
စနစ္တက်သံုးရင္ ၉၉% စိတ္ခ်ရတယ္။ လစဥ္ရာသီ စတင္လာတဲ့ေန႔ကစ ေဆးသံုးရမယ္။ တကပ္မွာ ၂၈ လံုးပါတယ္။ ၂၁ လံုးက အေရာင္တမ်ိဳး၊ ၇ လံုးက အေရာင္တမ်ိဳး။ ၂၁ ရက္ၾကာ ေန႔တိုင္း ၁ ျပား ေသာက္ပါ။ ေနာက္ဆံုး ေသာက္ရမဲ့ အေရာင္မတူတဲ့ ေဆးျပား ၇ ျပားဟာ အားေဆးသာ ျဖစ္တယ္။ အဲဒီ ၇ ရက္အတြင္း ေသြးျပန္ဆင္းမယ္။ ေသြးဆင္းတာ နည္းမယ္။ ရက္လည္းတိုမယ္။ ေသြးဆင္းရက္ မွန္မယ္။ ရာသီမလာခင္ ျဖစ္တတ္တဲ့ လကၡဏာေတြ နည္းတယ္။ ဝက္ျခံ၊ အလံုး-အက်ိတ္၊ ကင္ဆာ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ နည္းႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ဝန္တားဘို႔ မဟုတ္တာအတြက္လဲ သံုးႏိုင္တယ္။
ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ေခါင္းကိုက္၊ ပ်ိဳ႕-အန္၊ ၾကားရက္ေသြးဆင္း၊ ရင္သားတင္း၊ ရွားရွားပါးပါး ေသြးဖိအားတက္တာ၊ ေသြးခဲတာ၊ သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာတို႔ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ရွိေနရင္၊ အသက္ ၃၅ ေက်ာ္ရင္၊ အဝလြန္ရင္၊ ေသြးခဲတတ္တဲ့ေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ရင္သားကင္ဆာ၊ (မိုင္ဂရိန္း) ေရာဂါ၊ အသဲ-သဲေျခေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ရွိေနရင္ မသံုးသင့္ပါ။
(၂) Progestogen-only pill (POP) ေဟာ္မုန္း တမ်ိဳးထဲပါတားေဆး
Progestogen ေခၚ မ-ေဟာ္မုန္း တမ်ိဳးတည္းပါတဲ့စားေဆး ျဖစ္တယ္။ Minipill လို႔လဲေခၚတယ္။ အမ်ိဳးအစား အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတယ္။ သားအိမ္အဝရွိ ခြ်ဲက်ိတဲ့အရည္က ျပစ္ေစးလာလို႔ သုက္ပိုးကို သားအိမ္ထဲ မဝင္ေစေအာင္ တားတယ္။ သားအိမ္ အတြင္းသား နံရံကို ပါးလႊာေစလို႔ သေႏၡဥ တြယ္ကပ္တာကိုလည္း တားတယ္။ သတိထားသံုးရင္ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ရာသီ စဆင္းတဲ့ရက္ကစျပီး တေန႔ ၁ ျပားေသာက္ပါ။ ေန႔တိုင္း ေသာက္ေနက်အခ်ိန္မွာ အခ်ိန္တူေသာက္ပါ။ ေဆးကပ္တခုကုန္ရင္ ေနာက္ကပ္သစ္တခု စေသာက္ပါ။ ရာသီက ၂ လမွ တခါသာလာမယ္။ ကိုယ္ဝန္ပ်က္-ဖ်က္သူေတြလဲ ေသြးဆင္းတဲ့ ပဌမရက္ေန႔မွာ ေဆးျပားစေသာက္ပါ။
ကေလးႏို႔တိုက္ေနခ်ိန္လဲ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ ေဆးျဖတ္တာနဲ႔ ကေလးျပန္ရဘို႔ လြယ္တယ္။ ရာသီနဲ႔ဆက္စပ္ေနမဲ့ Sickle cell disease ေရာဂါနဲ႔ Dermatitis ေရာဂါေတြကို ကုသရာမွာ သံုးႏိုင္တယ္။ ေသြးဆင္နည္းလို႔ ေသြးအားနည္းတာ သက္သာမယ္။ ေဆးလိပ္ေသာက္သူ၊ အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြလဲ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ ႏွလံုးေရာဂါရွိသူေတြအတြက္ စိတ္ခ်ႏိုင္တယ္။ ေသြးခဲတာ နည္းတယ္။ PID တင္ပါးဆံုတြင္း အဂၤါေတြေရာင္တဲ့ ေရာဂါကို အျဖစ္နည္းေစ တာေတာ့ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲတားေဆးနဲ႔ အတူတူဘဲ။
ခါတိုင္းေဆးေသာက္ခ်ိန္ထက္ ၃ နာရီ ေနာက္က်သြားရင္ ၄၈ နာရီ အတြင္း အတူမေနပါနဲ႔။ ေနျဖစ္ရင္ အေရးေပၚတားေဆး ေသာက္ပါ။ တရက္ေနာက္က်သြားရင္ ေနာက္ရက္မွာ ေဆး ၂ လံုး ေသာက္ပါ။ ၄၈ နာရီ အတူမေနပါနဲ႔။ ဒါမွမဟုတ္ (ကြန္ဒြမ္) သံုးပါ။ ေဆးတကပ္ ကုန္တာနဲ႔ ရာသီ လာလာ-မလာလာ၊ ေနာက္ေဆးတကပ္ ဆက္ေသာက္ပါ။ အတူမေနျဖစ္ေသးလဲ ဆက္ေသာက္ပါ။ ၁-၇ ရက္အထိ ေနာက္က်ရင္ (ကြန္ဒြမ္) သံုးပါ။ ေဆးေသာက္ျပီး ၂ နာရီအတြင္း အန္ရင္ ေနာက္ ၁ လံုးေသာက္ပါ။
ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ေဆးစေသာက္ကာစ အေစာပိုင္းလေတြမွာ ရာသီ တခ်ိဳ႕နည္းမယ္၊ တခ်ိဳ႕မ်ားတယ္။ ရာသီ မလာဘဲေနတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဝက္ျခံထြက္မယ္၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္မယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ ရင္သားတင္း-နာမယ္၊ လူက ဝလာႏိုင္တယ္။ ဆီးခ်ိဳရွိေနသူေတြ သတိထားေပးရမယ္။ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ အတက္ေရာဂါ၊ (မိုင္ဂရင္း) ေရာဂါ၊ ေသြးတိုး၊ ပန္းနာရွိသူေတြက သတိထားေသာက္ရမယ္။ လိင္စိတ္နည္း၊ စိတ္မူေျပာင္း၊ စိတ္ဓါတ္က်။
Norethindrone ပါတဲ့ေဆးေတြက Ortho Micronor, Errin, Aygestin, Nor-QD, Camila, Jolivette, Nora-BE ျဖစ္တယ္။ Norgestrel ပါတဲ့ေဆးက Ovrette ျဖစ္တယ္။
(၃) Depo-Provera (ဒီပို) ထိုးေဆး
Progestogen ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳးတည္းပါတဲ့ ထိုးေဆးျဖစ္တယ္။ Depo-Provera 150mg ၃ လခံ၊ Noristerat ၂ လခံ၊ အမ်ိဳးအစားေတြရွိတယ္။ ၃ လခံကိုသာ လူသံုးမ်ားတယ္။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ႏို႔ထြက္မနည္းေစဘူး။ ရာသီမဆင္းခင္ ခံစားရတာေတြ သက္သာတယ္။ ကိုယ္ဝန္ ရွိေနရင္၊ ေဆးျဖတ္ျပီးေနာက္ ၁ ႏွစ္အၾကာ ကေလးလိုခ်င္ရင္၊ ေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ ရွိရင္၊ ယခု ဒါမွမဟုတ္ လြန္ခဲ့တဲ့ ၅ ႏွစ္က ရင္သား-ကင္ဆာရွိရင္၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါရွိရင္၊ (မိုင္ဂရင္း) ေရာဂါရွိရင္ မသံုးသင့္ဘူး။
Depo Provera ကို ၇ ႏွစ္ ၾကာထိုးထားတဲ့ အမ်ိဳးသမီးေပါင္း ၄ဝဝဝ ေလာက္ကုိ စမ္းသပ္ခဲ့ပါတယ္။
• ၅% ေက်ာ္ေက်ာ္မွာ ရာသီမမွန္ (နည္းသူ + မလာသူ)၊ ဗိုက္နာ၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ေျပာင္းလဲ၊ ေခါင္းမူး၊ စိုးရိမ္၊
• ၁% ကေန ၅% ဆက္ဆံလိုစိတ္နည္း၊ ဆက္ဆံလိုစိတ္ပုိ၊ ဗိုက္ေအာက္ပိုင္းနာ၊ ခါးနာ၊ ရင္သားနာ၊ ေျခေထာက္နာ၊ စိတ္က်၊ အနီျပင္ထြက္၊ ပ်ိဳ႕၊ အိပ္မေပ်ာ္၊ အျဖဴဆင္း၊ ေျခေထာက္ေယာင္၊ ဝက္ျခံထြက္၊
• ၁% ထက္နည္းသူေတြမွာ အသားဝါ၊ ဆီးလမ္း-ေမြးလမ္းေရာင္၊ တက္၊ အစားပ်က္၊ ဝမ္းမမွန္၊ ဝမ္းေသြးပါ၊ ဆက္ဆံခ်ိန္နာ၊ ရင္ပတ္နာ၊ အလာဂ်ီရ၊ အိပ္ခ်င္၊ ဖ်ား၊ ခ်မ္း၊ အသားအေရေျခာက္၊ ပန္းနာ၊ ရင္ခုန္ျမန္၊ ေခြ်းပိုထြက္၊ အာေခါင္ေျခာက္၊ ေလျဖတ္၊ ေရငတ္၊ အသက္ရွဴမဝ၊ ရာသီလာစဥ္နာ၊ ကုိယ္ဝန္ရွိသလို ခံစား၊ မထင္မွတ္ဘဲ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္၊ ကေလးျပန္မရ၊ ေသြးျပန္ေၾကာေရာင္၊ ႏို႔ထြက္နည္း၊ ရင္သားအရြယ္ေျပာင္း၊ ရင္သားထိပ္က ေသြးထြက္၊ ရင္သားကင္ဆာ။
(၄) Male condom က်ား (ကြန္ဒြမ္) မ်ား၊
က်ား-သုက္ပိုးေတြကို မ-မ်ိဳးဥနဲ႔ မေတြ႔ေစေအာင္ ၾကားခံေပးထားတဲ့ အဆီးအတားမ်ိဳးျဖစ္တယ္။ Latex (Rubber) or Polyurethane (Plastic) ပစၥည္း တမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ လုပ္ထားတယ္။ ညႊန္ၾကားခ်က္အတိုင္း သံုးတတ္ရင္ ၉၅-၉၈% စိတ္ခ်ရတယ္။ HIV-AIDS အပါအဝင္ လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြကိုပါ ကာကြယ္တယ္။
အဂၤါခ်င္း မထိစပ္မီ၊ မာတင္းလာတဲ့ က်ားရဲ႕ အဂၤါကို က်က်နန စြပ္ဖံုးထားျပီး သံုးရမယ္။ အဆံုးသပ္ရင္ က်ားအဂၤါ လံုးဝ နဂို အေနအထားကို ျပန္မေရာက္ခင္ ခြ်တ္ယူရမယ္။ တခုဟာ တခါသံုးသာ ျဖစ္တယ္။
(၅) Female condoms အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္)
အမ်ိဳးသမီးရဲ႕ ေမြးလမ္းေၾကာင္း (ဗဂ်ိဳင္းနား) ထဲမွာ သက္ေတာင့္သက္သာ အဝကိုအျပင္၊ အပိတ္ကိုအတြင္းမွာ အေနအထားနဲ႔ ထည့္သြင္းရမယ္။ ဆက္ဆံမႈျပီးဆံုးရင္ အျပင္အဝကို စုစည္းပိတ္ျပီး၊ အထဲရွိေနတဲ့ က်ားသုက္ေတြ ဖိတ္မက်ေအာင္ ျပန္ထုတ္ျပီး စြန္႔ျပစ္ရမယ္။ သံုးေနတံုးမွာ အသံထြက္လို႔ တခ်ိဳ႕က မၾကိဳက္ဘူး။ ေရာဂါေတြကာကြယ္ႏိုင္ျပီး ေယာက္်ားက (ကြန္ဒြမ္) မသံုးတဲ့ အခါမ်ိဳးအတြက္ ေကာင္းတယ္။ ေစ်းခ်ိဳတဲ့ အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္) ကိုလည္း FDA က အသိအမွတ္ျပဳလိုက္ျပီ။
(၆) Emergency contraception အေရးေပၚ တားေဆး၊
ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ Ecee-2 ဆိုျပီးသံုးေနၾကတယ္။ အတူေနျပီး ျမန္ျမန္သံုးေလ စိတ္ခ်ရေလျဖစ္တယ္။ ၂၄ နာရီ အတြင္း ေသာက္ရင္ ၉၅%၊ ၂၄-၄၈ နာရီအတြင္းေသာက္ရင္ ၈၅%၊ ၄၈-၇၂ နာရီအတြင္းေသာက္ရင္ ၅၈% စိတ္ခ်ရတယ္။ ၅ ရက္ (၁၂ဝ နာရီ) အထိ သံုးႏိုင္ေပမဲ့ စိတ္ခ်ရတဲ့ ရာႏွဳန္း မသိရေသးဘူး။ Progestin (Levonorgestrel) 1.5 mg တလံုး တၾကိမ္တည္း၊ ဒါမွမဟုတ္ 750 μg ႏွစ္ခါခြဲ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ အေမရိကားမွာ Progestin-only pills (POPs), Plan B, Emergency contraception (EC), Emergency contraceptive pills (ECPs), Morning-after pill, Day after pills နာမည္ အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ေခၚတယ္။ ျမန္မာ၊ ဗီယက္နမ္ နဲ႔ အိႏၵိယမွာ ECee2 နာမည္နဲ႔ ရတယ္။
ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ၂ဝ% ေခါင္းကိုက္၊ မူးခ်င္သလိုျဖစ္၊ ၁၄% ဗိုက္ေအာက္ပိုင္းနာ၊ ၁၂% ပ်ိဳ႕၊ ရင္သားတင္း၊ ရာသီဆင္းရက္ မမွန္တာေတြ ျဖစ္တတ္တယ္။ ပ်ိဳ႕-အန္ျခင္သူေတြက အအန္သက္သာေဆး Vitamin B6, Avomin, Vomistop ေသာက္ႏိုင္တယ္။ ေခါင္းကိုက္ရင္ အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး Diclofenic, Ibuprofen တမ်ိဳးမ်ိဳး ေသာက္ႏိုင္တယ္။ ဆက္ျပီး ကာကြယ္လိုရင္ အျခားနည္းေတြကို သံုးရမယ္။ RU486, Mifestone, Mifeprex ေတြလို သားပ်က္ေစတဲ့့ ေဆးမဟုတ္ဘဲ သေႏၶ မတည္ေအာင္သာ လုပ္ေပးတာျဖစ္တယ္။
ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲ ေန႔စဥ္ေသာက္ရတဲ့ Marvelon 28 (Desogestrel 0.15 mg and Ethinyl estradiol 0.03 mg) ကိုလဲ အေရးေပၚအေနနဲ႔ သံုးႏိုင္တယ္။ ဆက္ဆံျပီးေနာက္ ၃-၅ ရက္ အတြင္း၊ ၄ လံုး ခ်က္ခ်င္းေသာက္ပါ။ ၁၂ နာရီျခာျပီး၊ ေနာက္ထပ္ ၄ လံုး ထပ္ေသာက္ပါ။
အေရးေပၚတားေဆးကို အေရးေပၚအတြက္သာသံုးသင့္ပါတယ္။ ရာသီေျပာင္းသြားမယ္။ ေဟာ္မုန္းေျပာင္းလဲမယ္။ ဘာျဖစ္ႏိုင္သလဲ သုေတသန မျပည့္စံုပါ။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ျမန္မာျပည္လိုႏိုင္ငံေတြမ်ာသာ အဲလို ခဏခဏေသာက္တယ္။ သုေတသနလုပ္မရဘူး။ စာတပုဒ္သပ္သပ္ ေရးထားပါတယ္။
(၇) Contraceptive patch အေရျပား ကပ္ထားရတဲ့ ေဆးကပ္ခြါ၊
ေသးငယ္ျပီး အေရျပားမွာကပ္ရတဲ့ ခပ္ညိဳညိဳ ေဆးကပ္ခြါျဖစ္တယ္။ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးပါ တားေဆး စားေဆးေတြလို အတူတူဘဲ။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ရာသီဆင္းျပီးျပီးခ်င္း ကပ္ပါ။ အမ်ားဆံုး (၅) ရက္ ေနာက္က်ႏိုင္တယ္။ အနာမရွိ၊ အေမႊးမထူ၊ သန္႔ရွင္းတဲ့ (ရင္သားမွအပ) ဘယ္အေရျပားမွာမဆို ကပ္ထားပါ။ လတလမွာ ပဌမ ၃ ပတ္မွာကပ္ပါ၊ ေနာက္ဆံုး ၁ ပတ္မွာ ကပ္စရာ မလိုပါ။ တပတ္နားထားခ်ိန္မွာ ရာသီဆင္းမယ္။ ရာသီ အဆင္းနည္းမယ္။ ရက္လည္း တိုႏိုင္တယ္။ ပ်ိဳ႕-အန္ျခင္းမျဖစ္။ ကင္ဆာနဲ႔ အလံုး-အက်ိတ္ျဖစ္မွာ နည္းတယ္။ ေခါင္းကိုက္တာ၊ ရင္သားတင္းတာ၊ ၾကားရက္ ေသြးဆင္းတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ခဲတဲ့ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ေသြးဖိအားတက္တာ၊ ေသြးခဲတာ ျဖစ္ႏုိင္တယ္။ ၅ ႏွစ္ထက္ ၾကာၾကာသံုးရင္ သားအိမ္အဝ-ကင္ဆာ ျဖစ္ေလမလား သံသယရွိတယ္။
ကိုယ္ဝန္ရွိေနျပီဆိုရင္ မသံုးရ၊ အသက္ ၃၅ ေက်ာ္ရင္၊ အဝလြန္ရင္၊ ေသြးခဲတတ္တဲ့ေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ရင္သားကင္ဆာ၊ (မိုင္ဂရိန္း) ေရာဂါ၊ အသဲ-သဲေျခေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါေတြ ရွိေနရင္ မသံုးသင့္။ ေရခ်ိဳး-ေရကူးရင္လည္း ကြာမက်တတ္ဘူး။ မေတာ္တဆ ကြာက်လို႔ ၄၈ နာရီအတြင္း သိရင္ ျပန္ကပ္ႏိုင္သည္။ ၄၈ နာရီ ေက်ာ္သြားရင္ အသစ္တခုျဖစ္ျဖစ္ တျခား နည္းျဖစ္ျဖစ္ သံုးပါ။
(၈) Diaphragms and caps သားအိမ္အဝ အဖံုးမ်ား၊
က်ား-သုက္ပိုးေတြကို မ-မ်ိဳးဥနဲ႔ မေတြ႔ေအာင္ ၾကားခံေပးထားတဲ့ အဆီးအတားျဖစ္တယ္။ Latex (Rubber) or Polyurethane (plastic) တမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ လုပ္ထားတယ္။ အရြယ္အစား အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ Diaphragms ဟာ ဆန္႔ႏိုင္-ၾကံဳ႕ႏိုင္တဲ့ အဖံုးလို ပံုပန္းရွိတယ္။ Caps က ပိုျပီး အရြယ္ငယ္တယ္။ သုက္ပိုးသတ္ေဆး Spermicide နဲ႔ တြဲသံုးရင္ ပိုထိေရာက္တယ္။ ၉၂-၉၆% စိတ္ခ်ရတယ္။ Silicone cap – Femcap က ပိုျပီးထိေရာက္တယ္။ မဆက္ဆံမီ သုက္ပိုးသတ္ေဆးကို သားအိမ္ဝအဖံုး Diaphragm ေပၚသုက္လိမ္းျပီး၊ ေမြးလမ္းေၾကာင္း ဗဂ်ိဳင္းနားထဲ ထည့္သြင္းပါ။ သားအိမ္ဝ Cervix ကို ဖံုးပိတ္ေစရမယ္။ ၆ နာရီ ၾကာအထိ ျပန္မထုတ္ရပါ။ ၾကာၾကာထားလည္း ရတယ္။
(၉) Centchroman ေဟာ္မုန္းမပါတဲ့ စားေဆး၊
Saheli Tablets နာမည္နဲ႔ အိႏၵိယမွာေရာင္းတယ္။ ေဟာ္မုန္း မပါဘူး။ မ-မ်ိဳးဥကိုလဲ အလ်င္အျမန္ရင့္ေစတယ္။ Fertilized ovum မ်ိဳးစပ္ထားတဲ့ မ-မ်ိဳးဥကို သားအိမ္ထဲကို အလ်င္အျမန္သြားေစလို႔ သားအိမ္ အတြင္းနံရံက အဆင္သင့္ အျဖစ္ေသးဘူး။ သားအိမ္အတြင္းနံရံကိုလဲ အလုပ္ေႏွးေစတယ္။ ေဆးတျပားမွာ 30 mg ပါတယ္။ တကပ္မွာ (၈) ျပား ပါတယ္။ ပဌမ (၃) လအတြက္ တပတ္မွာ ၂ ျပား၊ ေနာက္လေတြမွာ ၁ ပတ္ ၁ ျပား ေသာက္ရတယ္။
Ormeloxifene ေဆးကို Dysfunctional uterine bleeding ရာသီဆင္းမမွန္တာ၊ မ်ားတာ နဲ႔ Advanced breast cancer ေနာက္က်ေနတဲ့ ရင္သား-ကင္ဆာအတြက္လဲ သံုးတယ္။ Mastalgia ရင္သားနာတာ နဲ႔ Fibroadenoma ကင္ဆာမဟုတ္တဲ့ ရင္သား အက်ိတ္အတြက္လဲ သံုးတတ္တယ္။
(၁ဝ) Contraceptive implant အေရျပားေအာက္ ထည့္ထားရတဲ့ ေဆးေခ်ာင္း၊
ဆံညႇပ္အရြယ္၊ ေကြးႏိုင္ ဆန္႔ႏိုင္တဲ့ ျပြန္ေခ်ာင္းကေလးတခုျဖစ္တယ္။ လက္ေမာင္းအတြင္းဖက္ အေရျပားေအာက္မွာ ထံုေဆး-ပိုးသန္႔ေဆးသံုးျပီး ထည့္ရတယ္။ Progestogen ေဟာ္မုန္းကို ၃ ႏွစ္ၾကာ ထုတ္ေပးေနမယ္။ Implanon လို႔လဲ ေခၚတယ္။ ၉၉% မက ထိေရာက္တယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ မ်ားေတြသူေတြလည္း သံုးႏိုင္တယ္။ ရာသီလာအျပီး ၅ ရက္ေျမာက္ေန႔က စထည့္ထားရင္ ခ်က္ခ်င္းထိေရာက္တယ္။ ႏို႔ထြက္မနည္းေစဘူး။ ရာသီမလာမီ လကၡဏာေတြကို သက္သာေစတယ္။ ရာသီ မမွန္ျဖစ္တတ္သည္။ ဝက္ျခံထြက္၊ ရင္သားတင္းတတ္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ ရွိေနရင္၊ အသဲေရာဂါ ရွိေနရင္၊ အခု ဒါမွမဟုတ္ လြန္ခဲ့တဲ့ ၅ ႏွစ္က ရင္သားကင္ဆာရွိရင္၊ ေသြးေၾကာက်ဥ္း ေရာဂါရွိရင္၊ (မိုင္ဂရင္း) အမူးေရာဂါ ရွိရင္ မသံုးသင့္။
(၁၁) Intrauterine Contraceptive Device (IUCD or IUD) သားအိမ္ထဲထည့္ ပစၥည္း
သားအိမ္ထဲမွာ Plastic (ပလပ္စတစ္) ဒါမွမဟုတ္ Copper (ေကာပါး) ေၾကးနီ နဲ႔ လုပ္ထားတဲ့ ပစၥည္းငယ္ေလးတခု ထည့္ထားေပးျခင္း ျဖစ္တယ္။ က်ားသုက္ပိုးဟာ မ-မ်ိဳးဥနဲ႔ ထိေတြ႔ျခင္း မျဖစ္ေအာင္ လုပ္ေပးတယ္။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ တာရွည္ (၃-၅-၁ဝ ႏွစ္) ကာကြယ္နည္းလဲ ျဖစ္တယ္။
ေၾကးနီဓါတ္ပါတဲ့ (IUD) အသစ္ေတြက ပိုျပီး ထိေရာက္တယ္။ တတ္ၾကြမ္းတဲ့ ဆရာဝန္၊ ဆရာမေတြက ထည့္ေပးရတယ္။ သားအိမ္ထဲကို ပစၥည္းထည့္လိုက္ျပီး ေအာက္ေျခ ၾကိဳးစေလးႏွစ္ခုကို တိုေအာင္ျဖတ္ေပးမယ္။ (IUD) ရွိေနဆဲ ျဖစ္တာကို စစ္ေဆး ၾကည့္ႏိုင္သည္။ ထည့္ျပီးတာနဲ႔ အက်ိဳးသက္ေရာက္တယ္။ ေဟာ္မုန္းမပါလို႔ ေဟာမုန္းေဘးထြက္က်ိဳး မရွိပါ။ ၃ ႏွစ္ခံ၊ ၅ ႏွစ္ခံ၊ ၁ဝ ႏွစ္ခံ၊ ရွိတယ္။ ParaGard (Copper T), Mirena (LNG-IUS), Multiload CU375 နာမည္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတယ္။ ရာသီမ်ားတတ္တယ္။ စစ္ေဆးေနသင့္သည္။ ထြက္က်တာ၊ ေနရာေျပာင္းတာလည္း တခါတရံ ျဖစ္တတ္တယ္။
(၁၂) Spermicides သုက္ပိုး သတ္ေဆး၊
Nonoxynol-9 ပါတဲ့ေဆးျဖစ္တယ္။ Tablets, Jelly (Gel), Films, Foams အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိတယ္။ 71-82% ထိေရာက္တယ္။ နာရီဝက္ ၾကိဳတင္ထည့္ထားရမယ္။ ေပ်ာ္ဝင္မသြားတဲ့ အမ်ိဳးအစားျဖစ္ရင္ ဆက္ဆံအျပီး ၈ နာရီၾကာမွ ထုတ္ရမယ္။ Vaginal Contraceptive Film (VCF) က ၁၅ မိနစ္ဆိုရင္ ရတယ္။ Suppositories ေတြက ၂ဝ မိနစ္ ေစာင့္ရမယ္။ Sponges ေတြက ၈ဝ-၉၁% ထိေရာက္တယ္။ ၁၂ နာရီ ၾကိဳတင္ ထည့္ထားႏိုင္ျပီး၊ ဆက္ဆံျပီးေနာက္ ၆-၈ နာရီၾကာမွ ျဖဳတ္ရမယ္။ တမ်ိဳးတည္း သံုးတာထက္ သားအိမ္အဝအဖံုးေတြ၊ သုက္ရည္ ျပင္ပစြန္႔ထုတ္နည္းတို႔နဲ႔ တြဲသံုးရင္ ပိုထိေရာက္တယ္။ အက္စစ္ဓါတ္ပါလို႔ ႏွစ္ေယာက္စလံုး ပူစပ္မယ္။
(၁၃) Vaginal rings သေႏၶတား သားေရကြင္း
V-Rings လို႔လဲ အတုိေခၚတယ္။ အမ်ိဳးသမီး ေမြးလမ္းေၾကာင္း (ဗဂ်ိဳင္းနား) ထဲမွာ ထည့္ေပးထားရတယ္။ ေဆးပါေနတဲ့ Polymeric devices (ေပၚလီမက္ထရစ္) ပစၥည္း ျဖစ္တယ္။ အခ်င္း ၂ လကၼရွိတယ္။ ကိုယ္ဝန္အတြက္ မဟုတ္တာေတြလဲ သံုးတာရွိေသးတယ္။ သားေရကြင္းလို ပစၥည္းကေရာ (ဗဂ်ိဳင္းနား) အတြင္း နံရံကပါ ဆန္႔ႏိုင္ၾကံဳ႔ႏိုင္စြမ္းရွိလို႔ ထြက္မက်ေစအာင္ ထိန္းထားႏိုင္တယ္။ ေရခ်ိဳးတာ၊ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္တာ ကိစၥမရွိပါ။ ရွိေနတာ ေသျခာခ်င္ရင္ လက္ကို ေဆးေၾကာျပီး ကိုယ့္ဖါသာ စမ္းၾကည့္ႏိုင္တယ္။
• NuvaRing ဆိုတာက Contraceptive vaginal ring ကိုယ္ဝန္တားပစၥည္း ျဖစ္တယ္။ Poly-ethylene-co-vinyl acetate နဲ႔ လုပ္ထားျပီး၊ Etonogestrel (Progesterone) နဲ႔ Ethinyl estradiol (Estrogen) ေဟာ္မုန္းေတြ ထုတ္ေပးေနတယ္။
• Femring ဆိုတာက ေသြးဆံုးခ်ိန္မွာ မ်က္ႏွာေတြ နီျမန္းတာ၊ ေမြးလမ္းေၾကာင္း ႀကံဳလွီတာေတြ သက္သာဘို႔ Estradiol-acetate ေဟာ္မုန္း နဲနဲေလး ထုတ္ေပးေနမဲ့ Silicone elastomer ကေနလုပ္တာ ျဖစ္တယ္။ လင္မယား အတူမေနခင္ ခဏထုတ္ထားႏိုင္တယ္။
(၁၅) Intrauterine system (IUS) သားအိမ္ထဲထည့္ တာရွည္ခံေဆး၊
T ပံုရွိတဲ့ ပလပ္စတစ္နဲ႔လုပ္ထားတဲ့ Progestogen ေဟာ္မုန္းကို တေျဖးေျဖး ထုတ္ေပးေနတဲ့ ေဆးျဖစ္တယ္။ ၅ ႏွစ္ အထိခံတယ္။ Mirena ဟုေခၚသည္။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔က ေနာက္ ၅ ရက္အၾကာ ထည့္ရတယ္။ ေမြးလမ္းမွာ ကူးစက္ပိုး မရွိမွ ထည့္ရမယ္။ (IUD) ေတြကဲ့ကို ေမြလမ္းေၾကာင္းထဲမွာ ၾကိဳးစေလးႏွစ္ခု ရွိေနမည္။
ရာသီဆင္းရက္ ေျပာင္းသြားႏိုင္တယ္။ ဝက္ျခံထြက္၊ ရင္သားနာတတ္တယ္။ ထြက္က်တာ၊ ေနရာ ေျပာင္းတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ ကုိယ္ဝန္ရွိေနရင္ မသံုးရ။ သားအိမ္၊ မ်ိဳးဥအိမ္ကင္ဆာရွိေနရင္၊ ရင္သား ကင္ဆာရွိရင္၊ ေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါရွိရင္၊ (မိုင္ဂရင္း) ေရာဂါရွိရင္ မသံုးသင့္။
(၁၆) Natural family planning သဘာဝနည္းမ်ား၊
(က) Calendar method ျပကၡဒိန္နည္း၊ Standard Days method ရက္ေရွာင္နည္း
လလယ္ရက္ဟာ မ-မ်ိဳးဥထြက္တဲ့ေန႔ျဖစ္တယ္။ မ-မ်ိဳးဥနဲ႔ က်ား-သုက္ပိုး ေတြ႔မွသာ ကိုယ္ဝန္ႏိုင္သည္။ ဒါေၾကာင့္ လလယ္ရက္ မတိုင္ခင္ ၅ ရက္နဲ႔ ေနာက္ထပ္ ၅ ရက္အမွာ အတူမေနသင့္ပါ။
(ခ) Withdrawal method (Pullout method) သုက္ရည္ ျပင္ပစြန္႔ထုတ္နည္း
ေယာက္်ားက ဆႏၵျပည့္ဝခါနီးမွာ လိင္အဂၤါကို အမ်ိဳးသမီးရဲ႕ မိန္းမကိုယ္ကေန ထုတ္ျပီးမွ သုက္ရည္ကို ျပင္ပမွာ ထြက္ေအာင္ လုပ္ရတယ္။ စိတ္ကိုထိန္းထားတံုး သုက္ေကာင္ေတြ Sperm အနည္းငယ္ ထြက္တာျဖစ္တတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕က ဆႏၵမျပည့္ဝတာ ျဖစ္တတ္တယ္။ က်ားသုက္ပိုး သတ္ေဆး Spermicide နဲ႔ တြဲသံုးရင္ ပိုမိုထိေရာက္တယ္။
(ဂ) Breastfeeding ကေလး ႏို႔တိုက္ျခင္းနည္း
ကေလးဖြါးျပီး ၆ ပတ္ေနရင္ ေနာက္ကိုယ္ဝန္ျပန္ရႏိုင္တယ္။ ကေလးနုိ႔တိုက္ေနရင္ ၃ လကေန ၆ လအထိ သဘာဝနည္းနဲ႔ သားဆက္ျခားႏိုင္တယ္။ ႏို႔တိုက္မိခင္ကိုလည္း ေဟာ္မုန္းလည္ပတ္မႈု မွန္ေစတယ္။ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္မွာကိုလည္း ကာကြယ္တယ္။ ကေလးကို ကိုယ့္ႏို႔တမ်ိဳးတည္းသာတုိက္ရမယ္။ အလုပ္သြားခ်ိန္မွာ ႏို႔ဗူးနဲ႔ထားတာဆို စိတ္မခ်ရဘူး။ ၁-၂% သာကိုယ္ဝန္ရေစတယ္။ ၃ လေနာက္ပိုင္း ကာကြယ္မႈ ေလွ်ာ့လာတယ္။ တိတိက်က်ဆိုရင္ ၆ ပါတ္အထိက ေသခ်ာတယ္။
(၁၄) Male and female sterilization က်ား-မ သားေၾကာျဖတ္ျခင္း၊
ရာသက္ပန္ ကေလးမႏိုင္ေတာ့တဲ့နည္းျဖစ္တယ္။ ေယာက္်ားေတြကို ထံုေဆးသံုးျပီး က်ားသုက္ပိုးေတြ ထြက္လာတဲ့ လမ္းေၾကာင္း တေနရာရာကို ျဖတ္ျပစ္လိုက္တာ ျဖစ္တယ္။ ဘယ္နဲ႔ညာ ႏွစ္ဘက္လံုးကို ျဖတ္ရတယ္။ ဒါးရာ တခ်က္ထဲနဲ႔လဲ ျဖစ္တယ္။ ၂ဝဝဝ မွာ ၁ ေယာက္မွာ မေအာင္မျမင္ ျဖစ္တတ္သည္။ ျဖတ္လိုက္တဲ့ အေၾကာကို မွန္ဘီလူးနဲ႔ ဟုတ္-မဟုတ္ စစ္မွ ေသျခာတယ္။ လက္နဲ႔ စမ္းရတာမွာ ေဘးက ေသြးေၾကာ၊ အဆီ၊ အာရံုေၾကာေတြနဲ႔ ခြဲရမလြယ္ဘူး။ ထံုေဆးနဲ႔ဆို ပိုမွားႏိုင္တယ္။ အေတြ႔အၾကံဳရွိတဲ့ ဆရာဝန္ကိုသာ အားကိုးသင့္တယ္။
အမ်ိဳးသမီးေတြကို သားေၾကာျဖတ္ရင္ ေမ့ေဆး၊ ခါးထံုေဆး တမ်ိဳးမ်ိဳးေပးျပီး၊ သားအိမ္ရဲ႕ တဖက္တခ်က္ရွိတဲ့ သားအိမ္ျပြန္ ႏွစ္ခုလံုးကို ျဖတ္ျပစ္ရတယ္။ ၂ဝဝ မွာ ၁ ေယာက္ မေအာင္မျမင္ ျဖစ္တတ္တယ္။ ခြဲစိတ္ျပီး ၁ လ အထိ တျခားတားနည္း တခုခု သံုးသင့္တယ္။ ေယာက္်ားကို ျဖတ္ရင္ သုက္ရည္လဲမွာ သုက္ပိုး ပါ-မပါ စစ္ေဆးရမယ္။ သုေတသန စစ္တမ္းအရ အသက္ ၃ဝ ေအာက္ အမ်ိဳးသမီးေတြက ေယာက္်ားေတြထက္ ဒီနည္းသံုးျပီးေနာက္ ေနာင္တရၾကတယ္။
(၁၇) တားေဆး-တားနည္းမ်ား ဆန္းစစ္ခ်က္မ်ား
ထိေရာက္မႈ အမ်ားဆံုး တားေဆး-တားနည္းမ်ား
• Implant အေရျပားေအာက္ ေဆးေခ်ာင္း၊ IUD သားအိမ္ထဲထည့္ ပစၥည္း၊ Vasectomy, Tubal methods သားေၾကာျဖတ္ျခင္းမ်ား = 99%
• Birth Control shot ထိုးေဆး = 97%
• Birth Comtrol Pill စားေဆး၊ Vaginal Ring (ဗဂ်ိဳင္းနား) ကြင္း = 92-95%
• Condom (ကြန္ဒြမ္)၊ Diaphragm, Cervical Cap သားအိမ္ဝအဖံုး-အပိတ္၊ Sponge ေဆးျမႇဳပ္ = 84-89%
• Abstinence ေဝရာမဏိ = ၁ဝဝ%
ထိေရာက္မႈ အနည္းဆံုး တားေဆး-တားနည္းမ်ား
• No Birth Control အကာအကြယ္ လံုးဝမသံုးျခင္း = 85%
• Spermicide only သုက္ပိုးသတ္ေဆး တမ်ိဳးတည္း = 29%
• Fertility Awareness ေန႔ေကာင္းရက္သာ ေရြးနည္း = 25%
• Female Condom အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္) = 21%
• Withdrawal သုက္ရည္ အျပင္စြန္႔ထုတ္နည္း = 18%
WHO Family Planning Handbook for Providers, 2007 တားေဆး-တားနည္းမ်ားႏွင့္ ကိုယ္ဝန္ရႏွဳန္း တႏွစ္တာ ဆန္းစစ္ခ်က္
• အကာအကြယ္ မသံုးသူ = ၈၅% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• သုက္ပိုးေသေဆးနည္းသံုးသူ = ၁၈-၂၉% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• သုက္ရည္ ျပင္ပစြန္႔ထုတ္နည္းသံုးသူ = ၁၅-၂၈% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• ရက္ေရွာင္နည္းသံုးသူ = ၅-၁၂% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• ကြန္ဒြမ္နည္းသံုးသူ = ၂-၁၅% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• ေန႔စဥ္ေသာက္ရတဲ့ေဆးေသာက္သူ = ဝ႕၃-၈% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• ထိုးေဆးထိုးသူ = ဝ႕ဝ၅-၃% ကိုယ္ဝန္ရမယ္။
• တရုတ္ႏိုင္ငံမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = Ai Wu You, An Ting 0.75, An Ting 1.5, Bao Shi Ting (Postinor-2, 0.75 mg), Bao Shi Ting 1.5, Dan Mei (0.75 mg), Dan Mei (1.5 mg), Hui Ting 0.75 mg Hui Ting 1.5 mg, Jin Xiao (0.75 mg), Jin Xiao (1.5 mg), Jin Yu Ting, Ka Rui Ding, Le Ting, Nuo Shuang, Xian Ju, Yi Ting, Yu Ping, Yu Ting,
• တရုတ္ႏိုင္ငံမွာရႏိုင္တဲ့ Mifepristone ကိုယ္ဝန္ဖ်က္ေဆးေတြ = Bi Yun (10 mg), Bi Yun (12.5 mg), Fu Nai Er (10 mg), Fu Nai Er (25 mg), Hou Ding Nuo (10 mg), Hou Ding Nuo (25 mg), Hua Dian (10 mg), Hua Dian (25 mg), Si Mi An (10 mg), Si Mi An (25 mg)
• အိႏၵိယမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = E Pills, i-pill, Preventol, ECee2, Pill 72
• ျမန္မာႏိုင္ငံမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = ECee2, Pill 72
• ထိုင္းႏိုင္ငံမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = Madonna
• စကၤာပူမွာရႏိုင္တဲ့ အေရးေပၚတားေဆးေတြ = Postinor-2®, Estinor®, kNorlevo®
• စကၤာပူမွာရႏိုင္တဲ့ ကိုယ္ဝန္တား ကပ္ခြါေဆး = Ortho Evra® (6 mg Norelgestromin and 600 micrograms Ethinyl estradiol transdermal patch)
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
Credit: http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/birth-control-methouds.htmlhttp://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/birth-control-methouds.html
No comments:
Post a Comment