◼ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များနှင့် ကျန်းမာရေးပြဿနာများ
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များသည် နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံသို့မဟုတ် အသိုင်းအဝိုင်းတစ်ခု၏ လူများ၊ပိုင်ဆိုင်မှုများနှင့် လူမှုအသိုက်အဝန်းများကို သိသိသာသာ ထိခိုက်ပျက်စီးစေသည့် ရုတ်တရက် အဖြစ်အပျက်များဖြစ်သည်။ သဘာဝ ဘေးအန္တရာယ်သည် ကြီးမားသောပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုနှင့် အသေအပျောက်များကိုဖြစ်စေသည့်မထင်မှတ်နိုင်သော၊ အန္တရာယ်ရှိသော ဖြစ်ရပ်တစ်ခုဖြစ်သည်။
ဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်း၊ မီးတောင်ပေါက်ကွဲခြင်း၊ ငလျင်လှုပ်ခြင်း၊ ရေကြီးခြင်း၊ ရေလွှမ်းခြင်း၊ မြေပြိုခြင်း၊ တောင်ပြိုခြင်း၊ လေဆင်နှာမောင်းတိုက်ခတ်ခြင်း၊ လေပြင်းတိုက်ခတ်ခြင်း၊ အပူလှိုင်း၊ အအေးလှိုင်းဖြတ်ခြင်း၊ မိုးခေါင်ရေရှားခြင်း၊ မိုးကြိုးပစ်ခြင်း၊ မိုးသီးကြွေခြင်းနှင့် တောမီးလောင်ခြင်းသည် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ ဖြစ်သည်။
တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် သိပ္ပံပညာရှင်များသည် နောက်တစ်ကြိမ် ငလျင်၊ ဆူနာမီ၊ မီးတောင်ပေါက်ကွဲမှု သို့မဟုတ် အခြားသဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ ဖြစ်ပေါ်လာမည်ကို မည်သည့်အချိန်တွင်၊ မည်သည့်နေရာတွင်၊ မည်မျှပြင်းထန်မည်ကို ကြိုတင်ခန့်မှန်းနိုင်ရန် ကူညီပေးမည့် ပဏာမတွက်ချက်မှုအချို့ကို တီထွင်လျက်ရှိသည်။ သို့သော်လက်ရှိကမ္ဘာကြီးတွင် တိကျသောနည်းပညာများ လုံးဝ မရှိပေ။
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကြောင့် လူအများထိခိုက်ဒဏ်ရာရခြင်းနှင့် သေဆုံးခြင်းများ ဖြစ်တတ်သည်။ ထို့ပြင် ကျန်းမာရေးအဆောက်အအုံများ ပျက်စီးခြင်း၊ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများကိုယ်တိုင် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ဒဏ်ခံရနိုင်ခြင်း စသည်တို့ကြောင့် ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုလုပ်ငန်းများ ယာယီရပ်ဆိုင်းသွားနိုင်သည်။
၁။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ဆိုသည်မှာ
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ဆိုသည်မှာ“လူတို့၏အားထုတ်မှုကြောင့် မဟုတ်ဘဲ သဘာဝတရားကြောင့်ဖြစ်ပွားသော ဘေးအန္တရာယ်များ”ကိုဆိုလိုသည်။ ဥပမာ- မုန်တိုင်းတိုက်ခြင်း၊ငလျင်လှုပ်ခြင်း ခြင်းနှင့် ဆူနာမီများဖြစ်ပေါ်ခြင်းတို့ ဖြစ်သည်။
၂။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ၏ အကြောင်းရင်း
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ၏ အဓိကအကြောင်းရင်းများမှာ တိမ်ထုအပြောင်းအရွေ့၊ လ၏လုပ်ဆောင်မှု၊ သစ်တောပြုန်းတီးမှု၊ မြေဆီလွှာတိုက်စားမှု၊ လေဖိအားနည်းရပ်ဝန်း၊ သမုဒ္ဒရာရေစီးကြောင်းများ၊ ညစ်ညမ်းမှု၊ ကမ္ဘာကြီးပူနွေးလာမှု၊ သတ္တုတူးဖော်မှု၊ ငလျင်လှိုင်း စသည်တို့ကြောင့်ဖြစ်သည်။ လယ်ယာလုပ်ငန်း၊ သတ္တုတူးဖော်ခြင်း၊ သစ်တောပြုန်းတီးခြင်း စသည်တို့ကြောင့် မြေပြိုမှုများဖြစ်ပေါ်နိုင်သည်။ တောမီးကြောင့် အပင်နှင့် တိရစ္ဆာန်များ ပျက်စီးနိုင်သည်။
၃။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်အချို့
အချို့သော သဘာဝဘေးဆိုးများကိုပုံစံအမျိုးမျိုးဖြင့် ခွဲခြားနိုင်ပါသည်။ ဘူမိဗေဒဆိုင်ရာဘေးအန္တရာယ်များ၊ ဇလဗေဒဆိုင်ရာ ဘေးအန္တရာယ်များ၊ မိုးလေဝသဆိုင်ရာ ဘေးအန္တရာယ်များနှင့် ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာဘေးအန္တရာယ်များ ဖြစ်သည်။ ဘူမိဗေဒဆိုင်ရာ ဘေးအန္တရာယ်များသည် မျက်နှာပြင်အထက်သို့မဟုတ် မြေမျက်နှာပြင်အောက်တွင် ပြောင်းလဲမှုများမှဖြစ်ပေါ်လာသော၊ ထိန်းချုပ်မရသော ဖြစ်ရပ်များဖြစ်သည်။
ဥပမာ- ငလျင်လှုပ်ခြင်း၊ တောမီးလောင်ခြင်း၊ ဆူနာမီရေလှိုင်းနှင့် ရေလွှမ်းမိုးခြင်း၊ မြေနိမ့်ဒေသများရေလွှမ်းမိုးခြင်း၊ ကမ်းရိုးတန်းဒေသ ပင်လယ်ဒီရေလွှမ်းမိုးခြင်း၊ မီးတောင်ပေါက်ကွဲခြင်း၊ တောင်ပေါ်မှနှင်းထု၊ ရေခဲထုနှင့်ကျောက်တုံးများ တစ်ဟုန်ထိုး လျှောကျခြင်း၊ မြေပြိုခြင်းနှင့် မြေကြီးတွင်ရေစားသဖြင့် ဖြစ်ပေါ်နေသော တွင်းများ စသည်တို့ဖြစ်သည်။ ဇလဗေဒဆိုင်ရာ ဘေးအန္တရာယ်ဟု လူသိများသောရုတ်တရက်ပြင်းထန်သည့် ဖြစ်ရပ်တစ်ခုသည် မျက်နှာပြင် သို့မဟုတ် လေထုအောက်ရှိရေများ၏ အရည်အသွေး၊ ဖြန့်ဖြူးမှုသို့မဟုတ် ရွေ့လျားမှုမှဖြစ်ပေါ်လာသည့် အခြေအနေတစ်ခုဖြစ်သည်။ ဥပမာ-ဆူနာမီ၊ ရေလွှမ်းမိုးခြင်းနှင့် မြေပြိုခြင်းစသည်တို့ဖြစ်သည်။
မိုးလေဝသဆိုင်ရာဘေးအန္တရာယ်များသည် မိုး၊နှင်း သို့မဟုတ် မိုးခေါင်ခြင်းကဲ့သို့ ပြင်းထန်သောရာသီဥတု အခြေအနေများဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့သည်ရာသီဥတုနှင့် ကမ္ဘာ့လေထုဖွဲ့စည်းမှုအပေါ် သက်ရောက်မှုရှိသည်။ ဥပမာ- ဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်းများ၊ မိုးခေါင်ရေရှားခြင်း၊ အအေးလှိုင်း၊ အပူလှိုင်းများဖြတ်ခြင်း၊ နှင်းမုန်တိုင်း များ၊ လေပြင်းတိုက်ခတ်ခြင်း၊ လေဆင်နှာမောင်းများ တိုက်ခတ်ခြင်းနှင့် မိုးသီးကြွေခြင်းစသည်တို့ဖြစ်သည်။ ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာဘေးအန္တရာယ်များသည် အဏုဇီဝသက်ရှိများ (ဗက်တီးရီးယား သို့မဟုတ် ဗိုင်းရပ်စ်များ)၊ အဆိပ်အတောက်များ သို့မဟုတ် အခြားဇီဝဓာတုပစ္စည်းများကြောင့်ကြီးမားသော ထိခိုက်မှုဖြစ်စေသည့် သဘာဝဖြစ်ရပ်များဖြစ်သည်။ ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ ဘေးအန္တရာယ်များတွင် ကူးစက်ရောဂါ၊ ကပ်ရောဂါအသွင်ဖြစ်ပွားခြင်း၊ အင်းဆက် ပိုးမွှားများကျရောက်ခြင်းနှင့်ဇီဝလက်နက်များ ပါဝင်သည်။ ဥပမာ- ပလိပ်ရောဂါ၊ ကာလဝမ်းရောဂါ၊ ကျောက်ရောဂါ၊ အီဘိုလာရောဂါ၊ ဇီကာဗိုင်းရပ်စ်၊ ကိုဗစ်(၁၉) စသည်တို့ ဖြစ်သည်။
၄။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များနှင့် ကျန်းမာရေးပြဿနာများ
လူအများထိခိုက်ဒဏ်ရာရရှိခြင်းနှင့် သေဆုံးခြင်းမှာ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကြောင့် တိုက်ရိုက်ခံစားရနိုင်သော ကျန်းမာရေးပြဿနာများဖြစ်သည်။ ကာလကြာရှည်သော သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ၊ ပြန်လည်ထူထောင်ရေးလုပ်ငန်းများ အချိန်မီဆောင်ရွက်ရန် ခက်ခဲသောအခြေအနေများနှင့် ယာယီကယ်ဆယ်ရေးစခန်းတွင် လူအများခိုလှုံနေရသောအခြေအနေများ၌ နောက်ဆက်တွဲကျန်းမာရေးပြဿနာများ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်လာနိုင်သည်။ သွေးတိုးရောဂါ၊ နှလုံးရောဂါ၊ ဆီးချို၊ သွေးချိုရောဂါ အစရှိသည့် နာတာရှည်ရောဂါခံစားနေရသူများ၊ ဆေးပြတ်လပ် ခြင်း၊ ဆေးကုသမှုမရရှိနိုင်ခြင်းတို့ကြောင့် ရောဂါများ ပိုမိုဆိုးရွားလာစေသည်။
ကူးစက်ရောဂါများ (ဥပမာ- ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါ၊ ကာလဝမ်းရောဂါ၊ အစာအဆိပ်သင့်ရောဂါ၊ တီဘီရောဂါ၊ အသက်ရှူလမ်းကြောင်း ကူးစက်ရောဂါများ၊ ဝက်သက်ရောဂါ၊ အရေပြားယားနာရောဂါများ၊ ခြင်မှတစ်ဆင့်ကူးစက်တတ်သည့်ငှက်ဖျားရောဂါ၊ သွေးလွန်တုပ်ကွေးရောဂါစသည်များ) ပိုမိုကူးစက်ဖြစ်ပွားနိုင်ခြင်းနှင့် ကပ်အသွင်ဖြစ်ပွားနိုင်စေသည်။ ထို့ပြင် ပုံမှန်သုံးစွဲနေကျ ပဋိသန္ဓေတားဆေးထိုးနှံ၊ သောက်သုံးခြင်းများ ပြတ်လပ်သွား၍ မလိုလားဘဲကိုယ်ဝန်ရရှိနိုင်ခြင်း၊ လုံခြုံမှုမရှိ၍ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အနိုင်ကျင့်ခံရမှုများနှင့် လိင်မှတစ်ဆင့် ကူးစက်ရောဂါများ ပိုမိုဖြစ်ပွားစေနိုင်သည်။
၅။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကြောင့် စိတ်ကျန်းမာရေးအပေါ်သက်ရောက်မှု
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များသည် လူတစ်ဦးချင်း၊ မိသားစုများနှင့် လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းတစ်ခုလုံးအပေါ် ရေရှည်အကျိုးသက်ရောက်မှုများ ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာပျက်စီးမှုကို မြင်နိုင်သော်လည်း စိတ်ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာသက်ရောက်မှုများမှာ သိသာထင်ရှားမည် မဟုတ်ပေ။ ပျက်စီးခြင်းနှင့် အသက်ဆုံးရှုံးခြင်းအဆင့် အပါအဝင်သဘာဝဘေးအန္တရာယ်၏ ပြင်းထန်မှုသည် စိတ်ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ ရလဒ်များကိုသိသိသာသာ သက်ရောက်မှုရှိနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့်ရေတိုနှင့် ရေရှည် စိတ်ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုများကို သိရှိထားစေချင်သည်။
ရေတိုစိတ်ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာသက်ရောက်မှုများတွင် ကနဦး ရှော့ရခြင်းနှင့် စိတ်ရှုပ်ထွေးခြင်း (Disorien-tation) ဖြစ်တတ်ပြီး သဘာဝဘေးအန္တရာယ်တစ်ခုပြီး နောက်တွင်လူများသည် တုန်လှုပ်ချောက်ချားမှုနှင့် တုန်လှုပ်ချောက်ချားဖွယ်ဖြစ်ရပ်ကို စီမံဆောင်ရွက်ရန် ခက်ခဲသည့်ခံစားချက်များ ကြုံတွေ့ရတတ်သည်။ အဖြစ်များသော စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာတုံ့ပြန်မှုများတွင် ကြောက်ရွံ့မှု၊ စိုးရိမ်မှု၊ ဝမ်းနည်းမှု၊ ဒေါသနှင့်ဝမ်းနည်းမှုတို့ ပါဝင်သည်။
ထို့ပြင် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များသည် အိပ်စက်ခြင်းပုံစံများနှင့် အစာစားချင်စိတ်ကို အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေနိုင်ပြီး အိပ်မပျော်ခြင်းနှင့် စားသောက်မှုအလေ့အထကို ပြောင်းလဲစေနိုင်သည်။ အချို့သောလူများသည် နိုးနိုးကြားကြားဖြစ်လာပြီး အလွယ်တကူ လန့်ဖျပ်သွားကာစိတ်တိုဒေါသထွက်မှုများ တိုးလာနိုင်သည်။ အချို့သောကိစ္စများတွင် လူတစ်ဦးချင်းစီသည် စိတ်ဖိစီးမှုနှင့် စိတ်ဒဏ်ရာများကိုရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းရန် နည်းလမ်းအဖြစ် အရက် သို့မဟုတ် မူးယစ်ဆေးဝါးကိုသုံးစွဲကြပြီး မူးယစ်ဆေးဝါးသုံးစွဲမှု ပြဿနာများကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
ရေရှည်စိတ်ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာသက်ရောက်မှုများတွင် သဘာဝဘေးဒဏ်ကို ထိတွေ့မိခြင်းသည် စိတ်အနှောင့်အယှက်ဖြစ်စေသော အမှတ်တရများ၊ အိပ်မက်ဆိုးများနှင့်ရှောင်ရှားခြင်းအပြုအမူများ၏ လက္ခဏာရပ်ဖြစ်သော စိတ်ဒဏ်ရာလွန်စိတ်ဖိစီးမှုရောဂါ (Post Traumatic Stress Disorder - PTSD) ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ စိုးရိမ်ပူပန်မှုနှင့်စိတ်ဓာတ်ကျရောဂါများလည်း ပိုမိုဆိုးရွားလာစေနိုင်သည်။ အချို့သော လူများသည် အသက်ရှင်ကျန်ရစ်သူ၏အဖြစ်ကို ကြုံတွေ့ရနိုင်ပြီး အခြားသူများ၏ ဆုံးရှုံးမှုအတွက်တာဝန်ရှိသည်ဟု ခံစားလာရ ခြင်း သို့မဟုတ် ၎င်းတို့၏ရှင်သန်မှုကို မေးခွန်းထုတ်ခြင်းများ ကြုံတွေ့ရနိုင်သည်။
ထို့ပြင်အိုးအိမ်များ၊ ချစ်ရသူများနှင့်ရင်းနှီးသော အခြေအနေများကို ဆုံးရှုံးခြင်းသည် ကြာရှည်သောဝမ်းနည်းပူဆွေးမှုကို ဖြစ်စေပြီး သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ပြီးနောက် ပတ်ဝန်းကျင်တွင် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်စေရန် ခက်ခဲစေသည်။ နဂိုရှိပြီးသား စိတ်ကျန်းမာရေး အခြေအနေရှိသူသို့မဟုတ် သိသာထင်ရှားစွာ ဆုံးရှုံးခဲ့ရသူများသည် ဘေးအန္တရာယ်ကြုံတွေ့ပြီးနောက် မိမိကိုယ်ကို သတ်သေနိုင်ခြေကို တိုးမြင့်စေနိုင်သည်။
ထို့ကြောင့် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များသည် စိတ်ကျန်းမာရေးအား မည်ကဲ့သို့အကျိုးသက်ရောက်သည်ကို နားလည်ခြင်းသည် လူများကိုပြင်ဆင်ခြင်း၊ ရင်ဆိုင်ခြင်းနှင့် ပြန်လည်ကောင်းမွန်လာစေရန် ပိုမိုထိရောက်စွာ ကူညီပေးနိုင်ပါသည်။
၆။ ဦးစားပေးလိုက်နာဆောင်ရွက်ရမည့် လုပ်ငန်းများ
မိုးလေဝသနှင့်ဇလဗေဒညွှန်ကြားမှုဦးစီးဌာနမှ ထုတ်ပြန်သည့် မိုးလေဝသသတင်းများနှင့် သတိပေးချက်များ၊ ကျန်းမာရေးအဆင့်ဆင့်မှ ထုတ်ပြန်သည့်သတိပေးချက်နှင့် ညွှန်ကြားချက်များအား လိုက်နာဆောင်ရွက်ရမည်။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ဖြစ်စဉ်များတွင် ရပ်ကွက်၊ကျေးရွာအတွင်းနှင့် ယာယီကယ်ဆယ်ရေးစခန်းများ၌ ယာယီဆေးခန်းများ၊ ရွေ့လျားဆေးခန်းများဖြင့် ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုပေးရမည်။ ကူးစက်ရောဂါနှင့် အခြားကျန်းမာရေးပြဿနာဖြစ်ပွားမှုများကို စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှု၍ အထက်အဆင့်ဆင့်သို့ အချိန်နှင့်တစ်ပြေးညီ သတင်းပို့ရမည်။ ပုံမှန်ကာကွယ်ဆေးတိုက်ကျွေး၊ ထိုးနှံနေသည့် မိမိဒေသမှ ကလေးငယ်များ ရောက်ရှိနေနိုင်သည့်နေရာများကို စုံစမ်း၍ ကာကွယ်ဆေးတိုက်ကျွေး၊ ထိုးနှံနိုင်ရေး စီစဉ်ဆောင်ရွက်ရန်နှင့် ယာယီကယ်ဆယ်ရေးစခန်းအပါအဝင် မိမိရပ်ကွက်၊ ကျေးရွာ အတွင်း ကာကွယ်ဆေးထိုးလုပ်ငန်းများ ဆောင်ရွက်ရမည်။
တီဘီရောဂါကုဆေးသောက်သုံးနေသူများနှင့်အေအာတီ(ART) ဆေးဝါးသောက်သုံးနေသူများ ရောက်ရှိနေသည့်နေရာများကိုစုံစမ်း၍ ဆေးဝါးပြတ်လပ်မှုမရှိစေရေး စီစဉ်ဆောင်ရွက်ပေးရမည်။ ရေကောင်းရေသန့်ရရှိရေ ယင်လုံအိမ်သာသုံးစွဲရေး၊ ပတ်ဝန်းကျင်သန့်ရှင်းရေးနှင့် ခြင်နှင့် ခြင်လောက်လမ်း နှိမ်နင်းရေး စသည့်ပြည်သူ့ကျန်းမာရေးနှင့် ရောဂါကာကွယ်နှိမ်နင်းရေးလုပ်ငန်းများအား ဒေသခံအုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့အစည်းများ၊ ဌာနဆိုင်ရာ များ၊ ပြည်သူများနှင့်ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရမည်။
ထို့ပြင် ကျန်းမာရေးကဏ္ဍထိခိုက်ပျက်စီးမှု စာရင်းများကို ကနဦးသတင်း၊ နောက်ဆက်တွဲသတင်းနှင့် အပြီးသတ်သတင်းများဖြင့် အချိန်နှင့်တစ်ပြေးညီ အဆင့်ဆင့်တင်ပြရန်၊ သဘာဝဘေးအန္တရာယ် ကျရောက်သောဒေသများရှိ ပြည်သူများအား သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေးသတိပေးနှိုးဆော်ချက်များအတိုင်း ကျန်းမာရေးအသိပညာများ ဖြန့်ဝေပေးရပါမည်။
၇။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကို ကြိုတင်ခန့်မှန်းခြင်း
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ဆိုသည်မှာ ကြီးမားသော ပျက်စီးဆုံးရှုံးမှုနှင့် အသေအပျောက်များကို ဖြစ်ပေါ်စေသည့် မမျှော်လင့်ထားသော ကြောက်မက်ဖွယ်ဖြစ်ရပ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ၏ ဥပမာအချို့မှာဆိုင်ကလုန်းများ၊ မီးတောင်များ၊ ငလျင်များ၊ ရေကြီးမှုနှင့်မြေပြိုမှုများဖြစ်သည်။ မြစ်ရေပမာဏပေါ်မူတည်၍ ရေကြီးနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းနိုင်သည်။ ရေကြီးခြင်းနှင့် လေဆင်နှာမောင်းတိုက်ခတ်နိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းရပါသည်။
သိပ္ပံနည်းကျအထောက်အထားများကို အခြေခံ၍ လေဆင်နှာမောင်းများကို ခန့်မှန်းနိုင်သည်။ မှတ်တမ်းများတွင် သမိုင်းဝင်ပုံစံများကို အခြေခံ၍မည်သည့်အချိန်နှင့် မည်သည့်နေရာတွင် ဖြစ်ပျက်မည်ကို ကျွန်ုပ်တို့ခန့်မှန်းနိုင်ပါသည်။ ငလျင်နှင့် မီးတောင်ပေါက်ကွဲမှုကဲ့သို့သော အခြားသောသဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကို ခန့်မှန်းရန်မဖြစ်နိုင်ပေ။
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များတွင် ကြိုတင်ခန့်မှန်းနိုင်သော ဘေးအန္တရာယ်များရှိသကဲ့သို့ ကြိုတင်ခန့်မှန်းရန် ခက်ခဲသော ဘေးအန္တရာယ်များရှိသည်။ ဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်းနှင့် ရေလွှမ်းမိုးခြင်းကဲ့သို့သော အချို့သောသဘာဝဘေးအန္တရာယ်များမှာ ကြိုတင်ခန့်မှန်း၍ ရနိုင်သည်။
သို့ရာတွင်ငလျင်လှုပ်ခြင်းနှင့် လေဆင်နှာမောင်းတိုက်ခတ်ခြင်း ကဲ့သို့သော ဘေးအန္တရာယ်များမှာ ကြိုတင်ခန့်မှန်းရန်ခက်ခဲသည်။ ကြိုတင်ခန့်မှန်း၍ရနိုင်သော ဆိုင်ကလုန်းမုန်တိုင်းကဲ့သို့ ဘေးအန္တရာယ်များအတွက် မိုးလေဝသသတင်းများကို အမြဲနားထောင်သင့်သည်။
မြန်မာနိုင်ငံတွင် မိုးလေဝသသတင်းများကို မိုးလေဝသနှင့် နှင့် ဇလဗေဒညွှန်ကြားမှုဦးစီးဌာနမှ သတိပေးချက်များနှင့်အတူ အချိန်နှင့်တစ်ပြေးညီ ထုတ်ပြန်ပေးလျက်ရှိသဖြင့် အဆိုပါ မိုးလေဝသသတင်းများကို အမြဲမပြတ်နားထောင်ပြီး သဘာဝဘေးအန္တရာယ်သတိပေးချက်များကို လိုက်နာဆောင်ရွက်ရမည် ဖြစ်ပါသည်။
ထို့ပြင် မိမိဒေသအတွင်းဘေးအန္တရာယ်စီမံခန့်ခွဲမှု လုပ်ငန်းများကို ဦးစီးဆောင်ရွက်နေသော ဒေသခံအုပ်ချုပ်ရေးအဖွဲ့အစည်းများ၊ ကယ်ဆယ်ရေးနှင့် ပြန်လည်နေရာချထားရေးဦးစီးဌာနနှင့် အခြားဌာနဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်းများနှင့်လည်း ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရမည်။
၈။ သဘာဝဘေးဒဏ်ကို လျှော့ချခြင်း
အချို့သောသဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကို မကာကွယ်နိုင်ပါ။ ၎င်းတို့ကို ဖြစ်စေသောသဘာဝအကြောင်းရင်းများကြောင့် လူတို့သည် ထိန်းချုပ်၍မရခြင်းဖြစ်သည်။ သို့သော် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်အတွက် စီစဉ်ခြင်း၊ ဖြစ်နိုင်လျှင်ကြိုတင်ကာကွယ်ခြင်းနှင့် လူတို့ကိုမည်ကဲ့သို့ အကျိုးသက်ရောက်စေသည်ကို လျှော့ချခြင်းအပါအဝင် ၎င်းတို့၏အကျိုးဆက်များကို လျှော့ချရန် မဟာဗျူဟာများစွာရှိပါသည်။
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များ၏ သက်ရောက်မှုများကို လျှော့ချရန် အခြေခံနည်းလမ်းနှစ်ခုရှိသည်။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်တစ်ခုအား သတိပေးစနစ်များဖြင့် ကြိုတင်ခန့်မှန်းနိုင်ပြီး ၎င်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာသော အခက်အခဲများကို ကယ်ဆယ်ရေးအဖွဲ့အစည်းများ၏ အကူအညီဖြင့်ဖြေရှင်းနိုင်ပါသည်။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကြောင့် သေဆုံးမှုများကိုသေချာစွာ စီစဉ်ဆောင်ရွက်ခြင်းဖြင့် ရှောင်ရှားနိုင်မည်ဖြစ်သည်။
ဥပမာ- မီးတောင်များ၊ ငလျင်ဇုန်များ သို့မဟုတ် ရေလွှမ်းလွင်ပြင်များ အနီးတွင်လူများသည် မြို့များကိုမဆောက်လုပ်ရန် ဆုံးဖြတ်သင့်သည်။
၉။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကို ကြိုတင်ကာကွယ်ခြင်း
ထိရောက်သောသဘာဝဘေးအန္တရာယ် စီမံခန့်ခွဲမှုတွင် အန္တရာယ်အကဲဖြတ်ခြင်း၊ ကြိုတင်သတိပေးစနစ်များနှင့် ရပ်ရွာအသိပညာပေးခြင်း အပါအဝင် ထိရောက်သောအစီအမံများ လိုအပ်ပါသည်။
ဘေးလွတ်ရာသို့ရွှေ့ပြောင်းလေ့ကျင့်မှုများ၊ အရေးပေါ်အစီအမံများနှင့် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သောထောက်ပံ့ရေးပစ္စည်းများ သိုလှောင်ခြင်းကဲ့သို့သော ကြိုတင်ပြင်ဆင်မှုလုပ်ငန်းများသည် ဘေးအန္တရာယ်၏သက်ရောက်မှုကို လျှော့ချရန်အတွက် အရေးကြီးပါသည်။
နည်းပညာသည် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်များကိုကြိုတင်ဟောကိန်းထုတ်ရာတွင် အရှိန်အဟုန်ကြီးမားလာခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ၎င်းကပ်ဆိုးများကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာသော ထိခိုက်မှုများကို ရပ်တန့်ရန်မဖြစ်နိုင်ပါ။ ထို့ကြောင့် မတူညီသော သဘာဝဘေးအန္တရာယ်အမျိုးမျိုးနှင့် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်စီမံခန့်ခွဲမှု နည်းပညာများကို စေ့စေ့စပ်စပ်နားလည်သဘောပေါက်ခြင်းသည် လူတစ်ဦး ချင်းစီအား ၎င်းအခြေအနေများကို ပိုမိုကောင်းမွန်စွာ ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းနိုင်စေရန် ကူညီပေးပါသည်။
မိုးလေဝသတင်းများ၊ သဘာဝဘေးအန္တရာယ် သတိပေးချက်များနှင့် ကျန်းမာရေးသတိပေးနှိုးဆော်ချက်များကို လိုက်နာဆောင်ရွက်ရမည်။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ် မကျမီအချိန်ကတည်းက အစားအစာ၊ သောက်သုံးရေနှင့် ပုံမှန်သောက်သုံးနေကျဖြစ်သည့် ဆေးဝါးများ၊ ပဋိသန္ဓေတားဆေးများ စသည်တို့ကို အသင့်ကြိုတင်စုဆောင်းထားရမည်ဖြစ်ပြီး ဆေးဝါးပြတ်လပ်မှုရှိပါက ကျန်းမာရေးဌာနနှင့်ဆက်သွယ်၍ ဆေးကုသမှုခံယူရပါမည်။
တာဝန်ရှိသူများ၏ ညွှန်ကြားချက်များအတိုင်းမိုးဒဏ်၊ လေဒဏ်ခံနိုင်သော အဆောက်အအုံတွင်နေထိုင်ရမည်။ ရာသီဥတုနှင့်လျော်ညီပြီး ကျန်းမာရေးနှင့်ညီညွတ်အောင် ဝတ်စားဆင်ယင်ရပါမည်။ ရေမျောစာများ၊ အမှည့်လွန်အစာများ၊ ယင်နားစာများ မစားရပါ။ အစားအစာများ ယင်မနားစေရန် ဖုံးအုပ်ထားသင့်သည်။ ရေသန့်ဆေးထုပ်၊ ကလိုရင်းဆေးခတ်ထားသောရေ သို့မဟုတ် ကျိုချက်ထားသော ရေကိုသာသောက်သုံးရမည်။
ယင်လုံအိမ်သာကို စနစ်တကျသုံးစွဲပြီး တစ်ကိုယ်ရေသန့်ရှင်းရေးကို အလေးထားဆောင်ရွက်ရမည်။ အစာမစားမီ၊ အစားအစာချက်ပြုတ်ပြင်ဆင်ခြင်း မပြုမီ၊ အိမ်သာသွားပြီးတိုင်းနှင့် အညစ်အကြေးကိုင်တွယ်ပြီးတိုင်း လက်ကိုဆပ်ပြာနှင့် စင်ကြယ်စွာ ဆေးကြောရမည်။ အမှိုက်များကိုမြေမြှုပ်ခြင်း၊ မီးရှို့ခြင်း၊ အမှိုက်ပုံကို ထုံးဖြူးခြင်းစသည်ဖြင့် အမှိုက်သရိုက်များကို စနစ်တကျစွန့်ပစ်ရမည်။ ခြင်ကိုက်မခံရအောင် ဂရုပြုနေထိုင်ရမည်ဖြစ်ပြီး မည်သည့်အချိန်တွင်မဆိုခြင်ထောင်ဖြင့်သာ အိပ်စက်သင့်သည်။ ပိုးလောက်လမ်း၊ ခြင်နှိမ်နင်းရေးလုပ်ငန်း များ (ဖုံး၊ သွန်၊ လဲ၊ စစ်) တွင် ပူးပေါင်းပါဝင်ဆောင်ရွက်ရမည်။
မြွေဆိုးအန္တရာယ်၊ လျှပ်စစ်ဓာတ်လိုက်မှုအန္တရာယ်နှင့် ထိခိုက်ဒဏ်ရာရရှိမှု အန္တရာယ်များအားဂရုပြုနေထိုင်ရမည်။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ် ကျရောက်ရာဒေသများ၌ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများမှ ကျန်းမာရေးလုပ်ငန်းများ ဆောင်ရွက်ရာတွင် ပြည်သူလူထုက ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ရမည်။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ် ကျရောက်ပြီးနောက် အဆုတ်ရောဂါ၊ ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါ၊ မြွေဆိုးအန္တရာယ်၊ ထိခိုက်ဒဏ်ရာရရှိမှုစသည့် ကျန်းမာရေးပြဿနာများ ဖြစ်ပွားနိုင်ပြီးဖြစ်ပွားပါက နီးစပ်ရာဆေးရုံ၊ ကျန်းမာရေးဌာနနှင့် ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများထံ ပြသရမည်။
၁ဝ။ အကြံပြုချက်
မိုးလေဝသသတင်းများနှင့် သဘာဝဘေးအန္တရာယ်သတိပေးချက်များကို သတိပြုလိုက်နာရမည်။ ကျန်းမာရေးအသိပညာများ၊ ကျန်းမာရေးသတိပေးနှိုးဆော်ချက်များကို ဂရုပြုလိုက်နာဆောင်ရွက်ရမည်။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ် မကျရောက်မီကတည်းက အရေးပေါ်ဆေးသေတ္တာ၊ အစားအစာ၊ သောက်သုံး ရေနှင့် အခြားလိုအပ်သည်များကို ကြိုတင်စုဆောင်းပြင်ဆင်ထားရှိရမည်။ သန့်ရှင်းသောသောက်သုံးရေနှင့် အစားအစာများကိုသာ စားသုံးပြီး တစ်ကိုယ်ရေသန့်ရှင်းရေးနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်သန့်ရှင်းရေးကို ဂရုပြုဆောင်ရွက်ရမည်။
သဘာဝဘေးအန္တရာယ်ကျရောက်ရာဒေသများ၌ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများက ကျန်းမာရေးလုပ်ငန်းများ ဆောင်ရွက်ရာတွင်လည်း ပူးပေါင်းကူညီရပါမည်။ သဘာဝဘေးအန္တရာယ်အခြေအနေများ၌ ပြည်သူများအားအရေးပေါ်ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှုပေးရန်မှာ အရေးကြီးသကဲ့သို့ ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများ ဘေးကင်းလုံခြုံရေးမှာလည်းပိုမိုအရေးကြီးသဖြင့် ဘေးကင်းလုံခြုံရေးကို ဂရုပြုရမည်ဖြစ်ကြောင်းအကြံပြုအပ်ပါသည်။
Reference:
1. What Causes Natural Disasters/Learn Important Terms and Concepts
2. Mental Health Effects of Natural Disasters
3. Standard Health Message (Ministry of Health)
ရေးသူ - ဒေါက်တာမြင့်သန်းထွန်း
